دگزامتازون داروی قدرتمندی است که با التهاب مبارزه می‌کند و برای درمان طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها، بر دستگاه ایمنی بدن تاثیر می‌گذارد. این دارو یک هورمون کورتیکواستروئید است (گلوکوکورتیکوئید). متاسفانه دگزامتازون در ایران، هم از جانب پزشکان و هم از طرف بیماران، به طور گسترده، به طرز بی‌رویه و نادرست تجویز و استفاده می‌شود. شاید اگر مصرف‌کنندگان اطلاعات نسبتا جامعی از کاربردها، عوارض، و هشدارهای استفاده از دگزامتازون داشته باشند، از مصرف بی‌جای این دارو خودداری کنند. بنابراین، تا انتهای این مقاله با سایت بازده همراه باشید، تا به اطلاعات جامعی از دگزامتازون دست پیدا کنید.
۱. کاربردها
از دگزامتازون برای درمان وضعیت‌هایی نظیر آرتریت، اختلالات خونی / هورمونی / دستگاه ایمنی، واکنش‌های آلرژیک (حساسیتی)، وضعیت‌های پوستی و بینایی، مشکلات تنفسی، برخی اختلالات روده، و برخی از سرطان‌ها استفاده می‌شود. هم‌چنین، از این دارو برای آزمایش اختلال غده‌ی فوق کلیوی (سندرم کوشینگ) نیز استفاده می‌شود.
دگزامتازون که یک هورمون کورتیکواستروئید است، واکنش دفاعی طبیعی بدن و علائمی نظیر تورم و واکنش‌های نوع آلرژیک را کاهش می‌دهد.
۲. نحوه‌ی استفاده از دگزامتازون
این دارو را طبق دستور پزشک به صورت خوراکی مصرف کنید. جهت پیشگیری از بروز ناراحتی معده، توصیه می‌شود دگزامتازون را به همراه غذا یا شیر میل کنید. هم‌چنین، هنگام مصرف این دارو باید یک لیوان پر از آب (۲۴۰ میلی‌لیتر) نیز بنوشید؛ مگر آن‌که پزشک معالج به گونه‌ای دیگر دستور داده باشد. اگر از نوع مایع این دارو استفاده می‌کنید، باید میزان آن را با پیمانه‌ی موجود در بسته‌ی دارو با دقت اندازه‌گیری کنید تا دقیقا به اندازه‌ی دوز تجویزی از دگزامتازون مصرف کنید. بنابراین، برای مصرف دگزامتازون مایع هرگز از قاشق معمولی استفاده نکنید.
اگر روزی یک بار از این دارو مصرف می‌کنید، بهتر است این کار را پیش از ساعت ۹ صبح انجام دهید. اگر این دارو را یک روز در میان، یا بر اساس برنامه‌ی مصرفی دیگری (در کنار مصرف روزانه) استفاده می‌کنید، کاربرد یک تقویم یا برنامه‌ی یادآور در گوشی همراه می‌تواند در مصرف به موقع این دارو کمک‌تان کند.
دوز مصرفی و طول مدت درمان با این دارو به وضعیت و پاسخ بدن‌تان به درمان بستگی دارد. پزشک معالج ممکن است جهت به حداقل رساندن اثرات جانبی دگزامتازون، سعی کند میزان مصرف آن را به آهستگی، روز به روز، کاهش دهد.
جهت کسب بهترین نتیجه از این دارو، باید آن را به صورت مرتب مصرف کنید. برای آن‌که بتوانید زمان مصرف این دارو را به خاطر بسپارید، بهتر است آن را هر روز در یک ساعت (یا ساعات) مشخص مصرف کنید. لازم است این دارو را به طور کامل (به اندازه‌ای که توسط پزشک تجویز شده باشد) مصرف کنید؛ حتی اگر احساس می‌کنید بیماری‌تان کاملا بهبود یافته است. برنامه‌ی مصرف را به دقت رعایت کنید، و آن را دقیقا بر اساس دستورات پزشک مصرف کنید.
بدون مشورت با پزشک، مصرف دگزامتازون را متوقف نکنید. توقف ناگهانی مصرف این دارو ممکن است باعث وخیم شدن برخی بیماری‌ها یا وضعیت‌ها شود. دوز مصرفی باید به تدریج کاهش یابد.
در صورت عدم بهبودی یا وخیم شدن وضعیت‌تان باید پزشک معالج‌تان را در جریان قرار دهید.
۳. عوارض جانبی
در اثر مصرف این دارو ممکن است به ناراحتی معده، سردرد، سرگیجه، بروز تغییراتی در دوره‌ی قاعدگی، مشکلات خواب، افزایش اشتها، یا افزایش وزن دچار شوید. چنان‌چه هر یک از این عوارض ادامه‌دار یا وخیم شد، باید فورا پزشک معالج یا دکتر داروساز را در جریان قرار دهید.
باید نکته‌ای را به خاطر داشته باشید؛ پزشک معالج به این دلیل دگزامتازون را برای‌تان تجویز کرده است که طبق تشخیص وی، فواید مصرف این دارو برای شما از عوارض جانبی آن مهم‌تر یا بیشتر هستند. بسیاری از آدم‌هایی که از این دارو مصرف می‌کنند، لزوما دچار عوارض جانبی خطرناک و جدی نمی‌شوند.
در صورت ابتلا به هر یک از عوارض جانبی نادر ولی خطرناک زیر، فورا به پزشک معالج‌تان مراجعه کنید:
نشانه‌های عفونت (نظیر تب، گلودرد طولانی مدت، و غیره)، درد مفصل / استخوان، افزایش تشنگی / ادرار، افزایش / کاهش / به هم ریختن نظم ضربان قلب، احساس درد / فشار در چشم، مشکلات بینایی، سوزش سر معده، تیره شدن رنگ مدفوع، استفراغ چیزهایی شبیه دانه‌های خرد شده‌ی قهوه، ورم کردن صورت، ورم پا /قوزک پا، درد معده / شکم، درد / قرمزی / ورم بازوها / پاها، خستگی، تغییرات خلقی / روانی (نظیر افسردگی، نوسانات خلقی، بی‌قراری)، رشد غیر طبیعی پوست / مو، درد / گرفتگی ماهیچه، ضعف، خونریزی / کبود شدن سریع، کاهش سرعت التیام زخم‌ها، نازک شدن پوست، و تشنج.
ابتلا به واکنش‌های آلرژیک (حساسیتی) بسیار جدی و خطرناک بر اثر مصرف این دارو مسئله‌ای نادر است. با وجود این، چنان‌چه متوجه‌ی بروز هر گونه علامت نشان‌دهنده‌ی واکنش آلرژیک جدی از قبیل قرمز شدن پوست، خارش / تورم (به خصوص در نواحی صورت، زبان، و گلو)، گیجی شدید، و مشکلات تنفسی شوید، باید فورا به پزشک مراجعه کنید.
البته، آن‌چه در این بخش گفته شد، فهرست جامع و کاملی از عوارض جانبی احتمالی مصرف دگزامتازون نیست. چنان‌چه پس از مصرف این دارو دچار عوارض دیگر شده‌اید، با پزشک معالج یا دکتر داروساز تماس بگیرید.
۴. موارد احتیاط
پیش از مصرف دگزامتازون، در صورت ابتلا به حساسیت (آلرژی) به این دارو یا سایر کورتیکواستروئیدها ( نظیر پردنیزون) یا هر نوع آلرژی دیگر، موضوع را به پزشک معالج یا دکتر داروساز اطلاع دهید. این محصول دارویی ممکن است حاوی مواد غیر فعالی باشد که می‌توانند باعث واکنش‌های آلرژیک یا سایر مشکلات شوند. برای دریافت جزییات بیشتر در این خصوص با دکتر داروساز مشورت کنید.
پیش از مصرف دگزامتازون، درباره‌ی سابقه‌ی بیماری‌های‌تان با پزشک معالج یا دکتر داروساز صحبت کنید؛ به خصوص اگر دچار بیماری‌ها یا وضعیت‌های زیر هستید:
عفونت (از قبیل بیماری سل، تبخال، و عفونت‌های قارچی)، بیماری کلیوی، بیماری ریوی، وضعیت‌های روانی / خلقی (از قبیل روان پریشی، اضطراب، و افسردگی)، کاهش سطح مواد معدنی در خون (از قبیل کمبود پتاسیم / کلسیم)، بیماری تیروئید، مشکلات معده / روده (از قبیل زخم معده، کولیت زخمی، اسهال بی‌دلیل)، فشار خون بالا، مشکلات قلبی (از قبیل نارسایی احتقانی قلب، حمله‌ی قلبی)، دیابت، بیماری‌های چشمی (آب مروارید، آب سیاه، و تبخال چشمی)، شکنندگی استخوان‌ها (پوکی استخوان)، و سابقه‌ی وجود لخته‌های خونی.
این دارو ممکن است نشانه‌های عفونت را در بدن پنهان کند یا بدن را در معرض خطر ابتلا به عفونت‌های جدی‌تری قرار دهد. بروز هر گونه جراحت یا نشانه‌های عفونت (از قبیل گلودرد / تب / سرفه‌ی مداوم، احساس درد هنگام دفع ادرار، و درد ماهیچه) را در طول مدت درمان با داروی دگزامتازون به اطلاع پزشک معالج‌تان برسانید.
استفاده از داروهای کورتیکواستروئید به مدت طولانی می‌تواند توانایی بدن را در پاسخ به استرس‌های فیزیکی با مشکل مواجه کند. بنابراین، چنان‌چه از دگزامتازون استفاده می‌کنید یا طی ۱۲ ماه گذشته از این دارو استفاده کرده‌اید، پیش از انجام هر گونه عمل جراحی یا درمان‌های اورژانسی یا در صورت ابتلا به بیماری / جراحت جدی، پزشک معالج یا دندانپزشک را در جریان این مسئله قرار دهید. اگر دچار خستگی یا کاهش وزن غیر معمول / شدید شده‌اید، این مسئله فورا به پزشک معالج‌تان گزارش دهید. اگر قرار است به مدت طولانی از دگزامتازون استفاده کنید، همواره یک کارت یا دستبند حاوی اطلاعات پزشکی همراه خود داشته باشید که نشان دهند شما از این دارو مصرف می‌کنید.
در طول دوره‌ی مصرف دگزامتازون، از انجام ایمنی‌سازی، واکسیناسیون، یا آزمایش‌های پوستی خودداری کنید، مگر این‌که مستقیما از پزشک معالج‌تان دستور یا مشورت گرفته باشید. در صورت مصرف داروی دگزامتازون، استفاده از واکسن‌های زنده ممکن است عواقب خطرناکی در بر داشته باشد. اگر از این دارو مصرف می‌کنید، از نزدیک شدن به آدم‌هایی که تازگی واکسن خوراکی فلج اطفال یا واکسن استنشاقی آنفولانزا دریافته کرده‌اند، خودداری کنید.
در صورت مصرف دگزامتازون، از نزدیک شدن به آدم‌های مبتلا به آبله مرغان یا سرخک خودداری کنید، مگر آن‌که پیش‌تر (مثلا در کودکی) به این بیماری‌های دچار شده باشید. چنان‌چه پیش‌تر به این بیماری‌ها مبتلا نشده‌اید و به تازگی در معرض هر یک از آن‌ها قرار گرفته‌اید، باید فورا به پزشک مراجعه کنید.
چنان‌چه سابقه‌ی ابتلا به زخم‌های دستگاه گوارش دارید یا دوزهای بالایی از آسپیرین یا سایر داروهای آرتریت را مصرف می‌کنید، جهت کاهش خطر خونریزی معده / روده، در طول دوره‌ی مصرف دگزامتازون از مصرف هر گونه نوشیدنی الکلی خودداری کنید – هر چند مصرف الکل به طور کلی توصیه نمی‌شود. برای دریافت جزییات بیشتر با پزشک معالج یا دکتر داروساز مشورت کنید.
چنان‌چه دچار دیابت باشید، این دارو ممکن است کنترل سطوح قند خون را با مشکلات بیش‌تری همراه کند. مرتبا سطوح قند خون‌تان را بررسی کنید، و نتایج را به اطلاع پزشک معالج‌تان برسانید. در صورت نیاز به مصرف دگزامتازون، میزان دارو، برنامه‌های ورزشی، یا رژیم غذایی‌تان باید مطابق با شرایط تغییر کنند.
مصرف دگزامتازون ممکن است باعث گیجی و خواب‌آلودگی شود. مصرف الکل یا ماری‌جوانا به همراه این دارو می‌تواند باعث افزایش خواب‌آلودگی شود. پس از مصرف دگزامتازون از رانندگی، کار با ماشین‌آلات، یا انجام هر کار دیگری به که هوشیاری نیاز داشته باشد، خودداری کنید – تا زمانی که توانایی انجام این کارها را مجددا به دست بیاورید. در صورت اعتیاد به مصرف الکل یا مواد مخدر، پیش از مصرف دگزامتازون با پزشک معالج مشورت کنید.
مصرف این دارو به مدت طولانی ممکن است سرعت رشد کودکان را کاهش دهد. برای آگاهی از جزییات بیشتر در این خصوص، با پزشک معالج یا دکتر داروساز مشورت کنید. در صورتی کودکان، طبق تجویز پزشک، از دگزامتازون استفاده می‌کند، جهت بررسی میزان قد و رشد کلی کودک‌تان باید وی را مرتبا نزد پزشک ببرید.
در دوران بارداری، فقط هنگامی باید از این دارو استفاده کرد که مصرف آن قطعا برای بیمار ضروری باشد. درباره‌ی خطرات و فواید استفاده از دگزامتازون برای شرایط خاص بدنی‌تان با پزشک معالج مشورت کنید.
نوزادانی که مادرشان به مدت طولانی و / یا با دوزهای بالا از دگزامتازون استفاده کرده‌اند، ممکن است دارای سطوح پایینی از هورمون کورتیکواستروئید باشند. چنان‌چه شاهد علائمی از قبیل حالت تهوع / استفراغ مداوم، اسهال شدید، یا ضعف در نوزادتان هستید، حتما پزشک را در جریان این مسئله قرار دهید.
این دارو ممکن است به شیر مادر انتقال یابد و می‌تواند اثرات ناخوشایندی بر سلامت نوزاد شیرخوار داشته باشد. بنابراین، زنان شیرده پیش از مصرف دگزامتازون باید با پزشک مشورت کنند.
۵. تداخل دارویی
تداخلات دارویی ممکن است نحوه‌ی اثربخشی دارو را در بدن‌تان تغییر دهند یا خطر ابتلا به عوارض جانبی خطرناک را بیشتر کنند. در این بخش به برخی از تداخلات دارویی اشاره می‌کنیم – هرچند این مقاله حاوی تمام تداخلات دارویی احتمالی نیست. پیش از رفتن نزد پزشک، فهرستی از تمام داروهای مصرفی‌تان را – از قبیل تمام داروهای تجویزی یا بدون نسخه، و حتی داروهایی گیاهی و مکمل‌های غذایی – تهیه کنید و در اختیار پزشک یا دکتر داروساز قرار دهید. بدون تایید پزشک مصرف هیچ دارویی را آغاز یا متوقف نکنید، و دوز مصرفی را تغییر ندهید.
برخی از داروهایی که ممکن است با دگزامتازون تداخل داشته باشند، عبارت هستند از آمینوگلوتتیمید، داروهای ضد بارداری، برخی از داروهای خاص مربوط به سرطان (داساتینیب، لاپاتینیب، سانیتینیب، آلدسلوکین)، کلستیرامین، دیگوکسین، داروهایی که ممکن است باعث خونریزی / کبودی شوند (از قبیل داروهای ضد پلاکت نظیر کلوپیدوگرل، داروهای رقیق کننده‌ی خون نظیر دابیگاتران / وارفارین، و داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی نظیر آسپیرین / سلکوکسیب / ایبوپروفن)، افدرین، جایگزین هورمون استروژن، ایزونیازید، میفپریستون، ریلپیویرین، و تالیدومید.
سایر داروها نیز می‌توانند بر خروج دگزامتازون از بدن، و در نتیجه، بر نحوه‌ی کارکرد این دارو تاثیر بگذارند. نمونه‌هایی از این داروها عبارت هستند از ضد قارچ‌های آزول (از قبیل کتوکونازول)، باربیتورات (از قبیل فنوباربیتال)، ریفامایسین (از قبیل ریفامپین)، برخی از داروهای مورد استفاده برای درمان تشنج (از قبیل فنی‌توئین) و غیره.
چنان‌چه پزشک برای پیشگیری از سکته‌ی قلبی یا سکته‌ی مغزی مصرف دوز پایین آسپیرین را برای‌تان تجویز کرده باشد (معمولا ۸۱ الی ۳۲۵ میلی‌گرم در روز)، باید تجویز پزشک را رعایت کنید، مگر آن‌که توصیه‌ی دیگری به شما ارائه دهد. برای آگاهی از جزییات بیشتر با پزشک معالج یا دکتر داروساز مشورت کنید.
این دارو ممکن است در نتایج برخی آزمایش‌های خاص (از جمله آزمایش‌های پوستی) نیز اختلال ایجاد کند، و احتمالا باعث شود نتایج نادرستی به دست بیایند. بنابراین، پیش از دریافت دستور انجام آزمایش، و ارائه‌ی نمونه‌های آزمایش به آزمایشگاه، افراد مربوطه (پزشک معالج و مسئول آزمایشگاه) را در جریان مصرف دگزامتازون قرار دهید.
۶. اوردوز (مصرف بیش از اندازه‌ی دارو)
چنان‌چه فردی در مصرف هر دارویی زیاده‌روی یا اوردوز کند و دچار علائم خطرناکی نظیر بیهوشی یا مشکلات تنفسی شود، باید فورا با اورژانس تماس بگیرید. در غیر این صورت، باید وی را فورا به مرکز مسمومیت‌های دارویی منتقل کنید.
به خاطر داشته باشید، هرگز مصرف دگزامتازون را به دیگران توصیه نکنید.
چنان‌چه این دارو را به مدت طولانی مصرف می‌کنید، برای بررسی میزان پیشرفت درمان یا احتمال بروز عوارض جانبی این دارو باید در دوره‌های زمانی مشخص به انجام آزمایش‌های پزشکی (از قبیل میزان قند خون / سطوح مواد معدنی، فشار خون، و بینایی) بپردازید. برای آگاهی از جزییات بیشتر با پزشک معالج‌تان مشورت کنید.
درباره‌ی اعمال تغییرات در سبک زندگی‌تان با هدف کاهش میزان عوارض جانبی مصرف دگزامتازون (از جمله انجام تمرین‌های ورزشی با وزنه، و تغییر در رژیم غذایی نظیر کنترل میزان نمک مصرفی و افزایش مصرف پتاسیم / کلسیم) با پزشک معالج مشورت کنید.
۷. فراموشی یک دوز مصرف
چنان‌چه دگزامتازون را به صورت روزانه و بر اساس یک برنامه‌ی منظم مصرف می‌کنید، در صورت فراموشی یک نوبت مصرف، به محض به خاطر آوردن آن، می‌توانید آن را مصرف کنید. اگر دوز فراموش شده‌تان را در زمانی نزدیک به نوبت بعدی مصرف به خاطر آورده‌اید، از مصرف آن خودداری کنید و نوبت بعدی را در زمان مشخص مصرف کنید. هرگز برای جبران عدم مصرف یک نوبت، دوز مصرفی‌تان را دو برابر نکنید.
اگر دگزامتازون را یک روز در میان مصرف می‌کنید یا به آهستگی در حال کاهش دوز مصرفی آن هستید، در صورت فراموش کردن یک نوبت مصرف، با پزشک معالج یا دکتر داروساز تماس بگیرید و از آن‌ها مشورت بخواهید.
۸. نحوه‌ی نگهداری
این دارو را در دمای اتاق و به دور از نور و رطوبت نگهداری کنید. دگزامتازون را در حمام نگهداری نکنید. تمام داروها را دور از دسترس کودکان و حیوانات خانگی قرار دهید.
برای دور ریختن داروها، آن را در توالت یا سینک ظرفشویی خالی نکنید، مگر آن‌که در دستورالعمل آن، چنین کاری توصیه شده باشد. در صورت منقضی شدن تاریخ مصرف یا عدم نیاز به دارو، آن را با روش‌های صحیح معدوم کنید. برای آگاهی از روش‌های صحیح دور انداختن داروها با دکتر داروساز مشورت کنید.