گیاه گندمی با نام علمی Chlorophytum comosum، که به آن گیاهی عنکبوتی نیز گفته می‌شود، از نوع گیاهان علفی متعلق به تیره‌ی مارچوبگان است. گندمی جزء گیاهان بومی نواحی استوایی و جنوب آفریقا است. وجود نمونه‌هایی از این گیاه در استرالیا و مناطق جنوبی ایالات متحده (آلاباما، فلوریدا، و جورجیا) نیز گزارش شده است. احتمالا این گیاه از آفریقا به ایالات متحده برده شده و اکنون به شکل گیاه بومی در این نواحی رشد می‌کند. این گیاه نام‌های مختلفی دارد؛ از جمله گیاه عنکبوتی، گیاه روبان، سنت برنارد لیلی و غیره. در دوره‌ی ویکتوریا، به آن گیاه روبان گفته می‌شد؛ زیرا دارای انواع مختلفی با برگ‌های چند رنگ و روبان شکل است. رایج‌ترین نوع گیاه گندمی، ویتاتوم نام دارد که دارای نوار سفید رنگ پهنی در مرکز است که تا انتهای برگ ادامه می‌یابد. نوع دیگری نیز به نام واریگاتوم وجود دارد؛ برگ‌های این نوع از گیاه گندمی دارای نوار سفید رنگی در حاشیه هستند که تا انتها و مرکز گیاه ادامه دارند. نوع طلایی گیاه گندمی نیز وجود دارد.
همان‌طور که گفته شد، نام علمی گیاه گندمی کلوروفیتوم است؛ این نام به خاطر برگ‌های این گیاه بر آن گذاشته شده است و ریشه‌ی یونانی دارد؛ کلورو به معنی سبز و فیتون به معنی گیاه. قسمت‌های رویشی این گیاه در برخی از گونه‌ها سبز مایل به زرد هستند، ولی در نوع کلوروفیتوم کوموسوم کاملا سبز هستند. کوموسوم نیز یک واژه‌ی یونانی و به معنی پرپشت یا پر برگ است. کومو در یونانی به معنی طره مو است، و به برگ‌های گیاه عنکبوتی که مانند موهای افشان در اطراف آن ریخته است، اشاره دارد. گونه‌ی واریگاتوم دارای برگ‌هایی با حاشیه‌ی سفید یا کرم است. ویتاتوم دارای برگ‌های خمیده با یک نوار سفید در مرکز و حاشیه‌ی سبز رنگ است. گیاه گندمی یا عنکبوتی یک گیاه آپارتمانی محبوب است که معمولا در گلدان‌ها یا سبدهای معلق در هوا نگهداری می‌شود. در برخی مناطق گرم‌تر، گاهی اوقات گیاه گندمی را به صورت پوشش گیاهی خاک در بخش‌های سایه‌دار روی زمین می‌کارند یا در باغچه‌ها به صورت تزیینی پرورش می‌دهند. ارقام مختلفی از این گیاه با شاخه و برگ‌های متنوع موجود هستند.
۱. تشریح گیاه گندمی
گیاهی گندمی یا عنکبوتی یک گیاه علفی شکل و همیشه سبز، انبوه و متراکم، و پایا (یا چند ساله) است که معمولا تا ارتفاع ۲۵ الی ۳۵ سانتی‌متر، و پهنای ۶۰ الی ۹۰ سانتی‌متر رشد می‌کند. این گیاه به شکل زیر رُست یا زیر گیاه در دره‌های رودخانه‌ای و جنگلی، مناطق کوهستانی و بیشه‌ها، روی خاک‌ریزهای شیب‌دار، زمین‌های صاف و صخره‌ها می‌روید. این گیاه در زمین‌های اختصاصی پرورش درخت و در حاشیه‌ی نهرهای آب نیز می‌روید. گیاه عنکبوتی داخل انواع خاک‌های آتشفشانی یا رسوبی حاصل از ماسه سنگ، شیل، دولریت، یا گرانیت رشد می‌کند. این خاک‌ها معمولا اندکی اسیدی هستند.
ریشه‌ها
گیاه گندمی یا عنکبوتی دارای مجموعه ریشه‌ی متراکمی شامل غده‌های گوشتی سفید دراز و ضخیم و ریشه‌های ظریف و نازک است. این غده‌ها در انتها دارای شکل مخروطی هستند و طول آن‌ها بین ۵ الی ۱۰ سانتی‌متر، و قطرشان نیز بین ۰.۵ الی ۱ سانتی‌متر است.
دستک یا ساقه‌ی رونده
دستک‌ها یا ساقه‌های رونده شاخه‌های ویژه‌ای هستند که از اطراف گیاه رشد می‌کنند. از هر سر این دستک‌ها، گیاه عنکبوتی کوچکی با برگ و ریشه تشکیل می‌شود. از هر کدام این گیاهک‌ها یک گیاه عنکبوتی جدید تشکیل می‌شود؛ این روش آسانی برای تکثیر گیاه عنکبوتی است.
ساقه / تنه
ساقه‌های گیاهی آن کوتاه و ضخیم هستند و بندهای بسیار کوچکی دارند؛ ولی ساقه‌ی گل‌های این گیاه سفت، سیمی شکل، و زبر هستند؛ گیاهچه‌های زنده‌زایی در انتهای این ساقه‌ها تشکیل می‌شوند و ریشه‌های کوچک و هوایی ضخیم و آبداری تولید می‌کنند. جوانه‌های کوچک سبزی عمدتا محصور در هسته‌ی مرکزی برگ‌ها (جایی که انتهای همه‌ی برگ‌ها به هم متصل است) تشکیل می‌شوند، یا پس از مدت کوتاهی از تشکیل ساقه‌های سیمی شکل و منحنی گل‌ها رشد می‌کنند. این گیاه دارای تنه یا پوسته‌ی خاصی نیست.
برگ‌ها
برگ‌ها مستقیما از زمین‌ساقه یا ریزوم تشکیل می‌شوند و مجموعه‌ی بوته و بدنه‌ی اصلی گیاه را شکل می‌دهند. برگ‌های گیاه گندمی دارای شکل ساده، بدون دمبرگ، نیزه‌ای شکل و خطی، با ترتیبی متناوب، و سبز رنگ و تیره هستند. سطح برگ‌ها صاف، با خطوط موازی، و کاملا یا تقریبا با حاشیه‌ی موجدار هستند که به یک نوک تیز ختم می‌شوند. ابعاد برگ‌های این گیاه می‌توانند بین ۲۰ الی ۴۵ سانتی‌متر در طول، و ۰.۶ الی ۲.۵ سانتی‌متر در پهنا متغیر باشند. برگ‌های بیشتر ارقام این گیاه دارای خطوط سفید یا زرد کرمی هستند، ولی گونه‌ی شاخص گیاهی عنکبوتی فقط سبز رنگ است.
گل‌ها
گل‌های این گیاه به صورت یک گل‌آذین شاخه‌ای و بلند می‌رویند و طول آن‌ها می‌تواند به ۷۵ سانتی‌متر برسد؛ در نهایت، این گل‌ها به سمت پایین خم می‌شوند تا به زمین برسند. این گل‌ها ابتدا در خوشه‌هایی با فواصل یک الی شش عدد در طول ساقه‌ی اصلی گل‌آذین به وجود می‌آیند. هر خوشه در هسته‌ی یک برگک ایجاد می‌شود که بین ۲ الی ۸ سانتی‌متر طول دارد و هر چه به انتهای گل‌آذین نزدیک می‌شود، کوچک‌تر می‌شود. بیشتر گل‌هایی که از این گیاه می‌رویند، به سرعت از بین می‌روند؛ بنابراین، گل‌آذین‌ها معمولا به ندرت با گل دیده می‌شوند.
هر یک از گل‌ها شبیه ستاره و دارای رنگ سفید مایل به سبز هستند، و با طول حدودا ۴ الی ۸ میلی‌متر روی ساقه (پایه) می‌روید. هر گل دارای شش گلپوش رگدار سه‌تایی با ۶ الی ۹ میلی‌متر طول است که چیزی شبیه کلاه یا قایق در نوک آن‌ها تشکیل می‌شود. پرچم‌ها از یک بساک تولیدکننده‌ی گرده تشکیل شده‌اند با طول حدودا ۳.۵ میلی‌متر که دارای رشته‌ای با طول برابر یا کمی بلندتر هستند. خامه‌ی مرکزی گل گیاه عنکبوتی کوتاه و نرم است، و حدود ۳ الی ۸ میلی‌متر طول دارد؛ هم‌چنین، یک کلاله‌ی کلاهکی شکل و کوچک نیز در کنار آن قرار دارد.
میوه
گل‌های بارور گیاه گندمی به کپسول‌های مثلثی شکل سه بخشی کاملا مجزا با پوسته‌ی چرمی شکل تبدیل می‌شوند که با طول ۳ الی ۸ میلی‌متر روی ساقه‌هایی (پایک) رشد می‌کنند که طول آن‌ها نیز به ۱۲ میلی‌متر می‌رسند. هر بخش از این میوه ۳ الی ۵ دانه‌ی سیاه رنگ نرم و صافی را در خود جای می‌دهد.
۲. فواید گیاه گندمی یا عنکبوتی برای سلامتی
ریشه‌های گیاه گندمی ارزش دارویی فوق‌العاده‌ای دارند. در طب سنتی چینی، از ریشه‌های گیاه گندمی برای درمان برونشیت، سوختگی، و شکستگی استخوان استفاده می‌شود. در ادامه، به چند فایده‌ی استفاده از گیاه گندمی یا عنکبوتی برای سلامتی اشاره می‌کنیم.
سلامت کبد
از عصاره‌ی ریشه‌ی گیاه گندمی برای مطالعه بر روی فعالیت‌های محافظت از کبد در موش‌ها استفاده می‌شود. عصاره‌ی ریشه‌ی گیاه عنکبوتی به کاهش فرایند التهابی در کبد کمک می‌کند؛ از این رو، این ماده می‌تواند به درمان این مشکل نیز کمک کند.
دارای خواص بالقوه‌ی پری بیوتیک
برگ‌های گیاه عنکبوتی به ایجاد میکروارگانیسم‌های روده کمک می‌کنند؛ از این رو، به عنوان یک ماده‌ی پری بیوتیک بالقوه برای بهبود وضعیت اجابت مزاج و سلامتی گوارش نیز عمل خواهند کرد.
ضد سرطان
پژوهشگران از ریشه‌ی گیاه گندمی علیه ۴ رده‌ی سلولی متفاوت انسانی، عمدتا HeLa، HL-60، و U937 برای انواع مختلف تومورها استفاده کردند. به این ترتیب، آن‌ها دریافتند عصاره‌ی ریشه‌ی این گیاه از طریق آپوپتوز یا مرگ سلولی، به سرکوب فعالیت تومورها کمک می‌کند. با این حال، برای اثبات این ادعا به انجام آزمایش‌ها و رسیدن به جزییات بیش‌تری نیاز است.
درمان سرفه و سرماخوردگی
گیاه گندمی یا عنکبوتی آب را از طریق ریشه‌ها جذب می‌کند و از طریق ساقه‌ها و برگ‌ها در سرتاسر گیاه به جریان در می‌آورد. وقتی آب به برگ‌ها می‌رسد، بخار می‌شود و رطوبت محیط را بیشتر می‌کند. افزایش رطوبت هوا باعث کاهش بیماری‌هایی نظیر سرماخوردگی، سرفه، گلودرد، و آنفولانزا می‌شود که از طریق هوا منتقل می‌شوند. عصاره‌ی گیاه گندمی به کاهش سرفه و در نتیجه، تسکین گرفتگی سینه کمک می‌کند. در طب سنتی چینی، از عصاره‌ی گیاه گندمی علیه برونشیت و مشکلات مربوط به سرفه استفاده می‌شود.
درمان مشکلات استخوان و سوختگی
در طب سنتی چینی از عصاره‌ی گیاه گندمی برای درمان شکستگی استخوان و التیام سوختگی‌ها نیز استفاده می‌شود.
۳. دیگر ویژگی‌های جالب گیاه گندمی
بسیار مقاوم است
برخی گیاهان آپارتمانی به راحتی قابل نگهداری هستند و خود به خود رشد می‌کنند؛ گیاه گندمی یا عنکبوتی نیز یکی از آن‌ها است. این گیاه به راحتی می‌تواند رشد کند و به آسانی با شرایط آب و هوایی مختلف سازگار شود – حتی اگر چندین روز به سراغ‌اش نروید، یا بیش از اندازه یا به مقدار کم به آن آب بدهید، باز هم به زندگی‌اش ادامه می‌دهد. گیاه گندمی در محیط کم نور یا با کمی نور آفتاب به خوبی رشد می‌کند، ولی توصیه می‌شود این گیاه را در مکانی روشن قرار دهید که نور آفتاب به طور مستقیم به آن نتابد.
هوا را تمیز می‌کند
گیاه گندمی به عنوان یکی از بی‌دردسرترین گیاهانی شناخته می‌شود که می‌توانند هوای اتاق را تمیز کنند. این گیاه به طور موثر می‌تواند مواد شیمیایی مضر نظیر مونوکسید کربن، زایلین، فرمالدهید، و تولوئن را از هوا پاک کند. طبق گزارش ناسا، گیاه عنکبوتی یکی از ۳ نوع گیاه آپارتمانی است که به خوبی می‌تواند فرمالدهید را از هوا پاک کند؛ این ماده‌ی شیمیایی در فضای بیشتر خانه‌ها وجود دارد و عموما از طریق انتقال محصولات چوبی، محصولات پلاستیکی، حشره‌کش‌ها، اجناس چرمی، چسب‌ها، لباس‌ها، پرده‌ها و غیره به خانه وارد هوای اتاق می‌شود.
برای حیوانات خانگی بی‌خطر است
به گفته‌ی انجمن آمریکایی پیشگیری از ظلم به حیوانات (ASPCA)، گیاه گندمی در فهرست گیاهان غیرسمی برای حیوانات خانگی قرار دارد. با این حال، توصیه می‌شود حیوانات خانگی را از این گیاه دور نگه دارید و به آن‌ها اجازه ندهید برگ‌های آن را بخورند، زیرا این کار می‌تواند آن‌ها را به طور بالقوه دچار خطر کند. گیاه گندگی حاوی نوعی ترکیبات شیمیایی است که گفته می‌شود با تریاک در ارتباط هستند؛ خوردن برگ‌های این گیاه ممکن است باعث ایجاد ناراحتی معده، استفراغ، یا اسهال در حیوانات خانگی شود.
فرایند بهبودی بیماران را تسریع می‌کند
بر اساس نتایج چندین پژوهش علمی، سرعت بازیابی بیمارانی که پس از عمل جراحی در اتاق‌هایی بستری شدند که در آن‌ها گیاه عنکبوتی قرار داشت، در مقایسه با آن‌هایی که این گیاه در اتاق‌شان وجود نداشت، بیشتر بود. این بیماران به داروهای ضد درد کمتر نیاز پیدا کردند، دچار فشار خون یا مشکلات ضربان قلب نشدند، کمتر دچار اضطراب یا افسردگی شدند، و زودتر نیز از بیمارستان مرخص شدند.
رطوبت را افزایش می‌دهد
گیاه گندمی یک گیاه چند ساله است و سطح تعرق بالایی دارد. این گیاه آب را از طریق ریشه‌ها جذب می‌کند، و سپس رطوبت را از طریق ساقه‌ها و برگ‌ها به جریان در می‌آورد. وقتی آب به برگ‌ها می‌رسد، تبخیر می‌شود و رطوبت فضای اطراف را افزایش می‌دهد. افزایش رطوبت خطر ابتلا به بیماری‌هایی را که از طریق هوا منتقل می‌شوند، از جمله سرماخوردگی، سرفه، گلو درد، و علائم شبه آنفولانزا را کاهش می‌دهد. نگهداری از گیاه گندمی در خانه یا محیط کار به پیشگیری از بروز این بیماری‌ها و افزایش تمرکز و بهره‌وری کمک می‌کند.
مواد سمی را از خانه‌تان پاک می‌کند
این گیاه آپارتمانی یکی از بی‌دردسرترین گیاهان برای نگهداری در خانه است. گیاه گندمی یا عنکبوتی به شکل موثر مواد شیمیایی مضر و سمی نظیر زایلین، مونوکسید کربن، تولوئن، و فرمالدهید را از هوا پاک می‌کند.
گیاه گندمی برای ریشه‌کن کردن فرمالدهید از خانه بسیار موثر است؛ این ترکیب شیمیایی خانگی در اجناس چرمی، محصولات پلاستیکی، لباس‌ها، چسب‌ها، محصولات چوبی، و غیره یافت می‌شود. گیاه گندمی به حداقل رساندن سطح مونوکسید کربن نیز کمک می‌کند؛ از این رو، می‌تواند باعث کاهش اضطراب، سردرد مزمن، و سرماخوردگی شود. این گیاه می‌تواند از بروز علائم خطرناکی نظیر کاهش سطح توجه و اختلال بینایی ناشی از قرار گرفتن در معرض تولوئن پیشگیری کند.
۴. کاربردهای سنتی و فواید گیاه گندمی
- مردم آنگونی – یکی از اقوام ساکن در نواحی جنوب آفریقا – از این گیاه استفاده‌های دارویی می‌کنند؛ به خصوص برای زنان باردار و به عنوان دارویی برای محافظت از مادر و فرزند.
- ریشه‌های این گیاه را برای مدتی در یک کاسه آب قرار می‌دهند و مادران هر روز از آن می‌نوشند؛ زیرا معتقدند، این آب از طفل محافظت می‌کند.
- در طب سنتی چینی، از عصاره‌ی گیاه عنکبوتی علیه برونشیت و مشکلات مربوط به سرفه استفاده می‌شود.
- هم‌چنین، در سنت مردم چین، از عصاره‌ی گیاه گندمی برای درمان شکستگی استخوان و التیام سوختگی نیز استفاده می‌شود.
- برگ‌های گیاه گندمی یا عنکبوتی به ایجاد میکروارگانیسم‌های روده کمک می‌کند؛ از این رو، به عنوان یک ماده‌ی پری بیوتیک بالقوه برای بهبود اجابت مزاج و سلامت گوارش نیز شناخته می‌شود.
- از دم‌کرده‌ی برگ‌های این گیاه به عنوان مسهل برای کودکان خردسال استفاده می‌شود.
۵. حقایق دیگری درباره‌ی گیاه گندمی
- گیاه گندمی برای انسان‌ها و حیوانات خانگی غیرسمی و بی‌خطر است، و به عنوان یک ماده‌ی خوردنی تلقی می‌شود.
- در آفریقای جنوبی این گیاه را در گلدان پرورش می‌دهند یا در سبدهای آویزان قرار می‌دهند؛ هم‌چنین، این گیاه را زیر درختان نیز می‌کارند.
- به علاوه، این گونه‌ی گیاهی برای مقابله با فرسایش خاک در خاک‌ریزهای شیب‌دار بسیار موثر است.
- گیاه گندمی به عنوان یک گیاه آپارتمانی محبوب در بسیاری از کشورها شناخته می‌شود.
- صاحبان حیوانات خانگی شاید شاهد این مسئله باشند که برخی از گربه‌ها برای بهبود گوارش خود، دوست دارند برگ‌های گیاه عنکبوتی را بخورند.
- گیاه گندمی یا عنکبوتی یکی از مفیدتری و محبوب‌ترین گیاهان زینتی خانگی است.
- این گیاه در سیستم‌های طب سنتی از جمله آیورودا، طب یونانی، و هومیوپاتی کاربرد دارد.
- گیاه گندمی ممکن است با قرار گرفتن در معرض فلورید یا بور دچار آسیب شود.
- گیاه گندمی یک تصفیه‌کننده‌ی هوای داخلی بسیار موثر است، و ۱۵ عدد گیاه گندمی می‌تواند هوای یک خانه‌ی متوسط را به خوبی تصفیه کند.
۶. روش‌های کاشت
- گیاه گندمی در یک خاک ترکیبی و با زهکشی مناسب می‌تواند به خوبی رشد کند. این گیاه رطوبت متعادل را دوست دارد؛ گیاه گندمی از خشکی یا رطوبت بیش از اندازه خوش‌اش نمی‌آید.
- این گیاه را در محیطی روشن و زیر نور غیر مستقیم آفتاب قرار دهید. گیاه عنکبوتی از نور مستقیم و گرم خورشید خوش‌اش نمی‌آید؛ نور مستقیم آفتاب برگ‌های آن را می‌سوزاند و باعث می‌شود نوک آن‌ها قهوه‌ای شود.
- گیاه گندمی نسبتا به سرعت رشد می‌کند و می‌تواند به آسانی کل گلدان را پر کند. تقریبا هر سال یک بار باید گلدان گیاه گندمی را تعویض کنید.
- گیاه گندمی را مانند گیاهان یک‌ساله، در تابستان در فضای بیرون از خانه بکارید. کاشتن تعدادی از این گیاهان در حاشیه‌ی باغچه یا سایر بسترهای خاکی نمای بسیار زیبایی ایجاد می‌کند؛ البته، باید مراقب باشید این گیاه در معرض مستقیم نور خورشید قرار نگیرد.
۷. روش‌های نگهداری
- در طول دوره‌ي رشد اولیه، مرتبا به این گیاه آب بدهید؛ پس از آن‌که به خوبی رشد کرد (ظرف یک سال) آب دادن را متعادل کنید.
- در ماه‌های بهاری و تابستانی، رطوبت خاک را حفظ کنید تا این گیاه به خوبی رشد کند. هرگز نگذاری خاک این گیاه بیش از اندازه خشک شود.
- دما و رطوبت متوسط اتاق را حفظ کنید. گیاه عنکبوتی دمای میان ۱۳ الی ۲۷ درجه‌ی سانتی‌گراد را ترجیح می‌دهد؛ همین ویژگی گیاه عنکبوتی را به یک گیاه آپارتمانی بسیار خوب تبدیل کرده است.
- در طول بهار و تابستان، ماهی دو بار به آن کود دهید؛ با وجود این، از کود دادن بیش از اندازه خودداری کنید.
۸. نکاتی برای تعویض گلدان گیاه گندمی
- وقتی گلدان کاملا پر شد، می‌توانید بخش‌های تازه‌ی گیاه را جدا کنید و دیگر گلدان دیگری بکارید.
- وقتی این گیاه را از یک گلدان کوچک به یک گلدان بزرگ‌تر منتقل می‌کنید، مطمئن شوید گلدان جدید به خوبی زهکشی شده باشد (زیرا گیاه عنکبوتی نمی‌تواند رطوبت زیاد را تحمل کند).
- روی برخی از گیاهان عنکبوتی بسیار سالم و سرزنده جوانه‌هایی آویزان رشد می‌کنند. شما می‌توانید آن‌ها را نیز جدا کنید و داخل یک گلدان دیگر بکارید.
- حتی می‌توانید این جوانه‌ها را بدون جدا کردن از گیاه مادر، در کنار آن بکارید.
- هنگامی که این جوانه‌ها به طور مستقل ریشه دادند، به سادگی می‌توانید اتصال‌شان را با گیاه مادر قطع کنید.
۹. چند نکته‌ی اضافه برای یادآوری
- هرگز به گیاه گندمی بیش از اندازه آب ندهید. هفته‌ای دو بار آبیاری کافی است.
- گیاه گندمی را بیشتر از ۶ ساعت زیر نور مستقیم آفتاب قرار ندهید.
- گیاه عنکبوتی در فواصل معین به تعویض گلدان نیاز دارد؛ انجام این کار ضروری است.
- به هر گونه عفونت‌های قارچی روی گیاه دقت کنید. در صورت ابتلا به قارچ، گیاه‌تان به درستی رشد نمی‌کند و در نهایت، از بین می‌رود. بنابراین، برای پیشگیری از سرایت قارچ، بخش‌های آسیب‌دیده را جدا کنید.
- افزودن کوکو پیت به ترکیب خاک برای گیاه گندمی بسیار مفید خواهد بود.