دمنوش گیاهی از طریق دم کردن گل‌ها، برگ‌ها، دانه‌ها، ریشه‌ها، ساقه‌ها و گلبرگ‌های گیاهان و گل‌های مختلف ساخته می‌شود. دمنوش‌های گیاهی صدها نوع مختلف دارند؛ برخی از آن‌ها بسیار رایج هستند و برخی دیگر آن‌چنان شناخته شده نیستند؛ و بسته به ناحیه‌ی جغرافیایی‌تان، انواع مختلفی از آن‌ها ممکن است به طور گسترده‌تری در دسترس باشند. فواید هر نوع از دمنوش‌های گیاهی برای سلامتی به ترکیبات آن بستگی دارد؛ که ممکن است از یک گیاه واحد یا ترکیبی از چندین گیاه دارویی یا گل مختلف تشکیل شده باشد. به دمنوش‌های گیاهی “جوشانده” نیز گفته می‌شود، با این حال معمولا به آن‌ها همان دمنوش می‌گویند. لازم به ذکر است، معمولا برای اشاره به دمنوش از واژه‌ی “چای” نیز استفاده می‌شود؛ با وجود این، چای نیز در حقیقت نوعی دمنوش است که از دم کردن گونه‌های مختلف گیاه کاملیا سیننسیس ساخته می‌شود.
فواید نوشیدن دمنوش‌های گیاهی
نوشیدن دمنوش گیاهی برای آدم‌هایی که می‌خواهند به طور طبیعی وضعیت سلامتی‌شان را بهبود ببخشند، و در عین حال، از دم کرده‌ی خوش‌طعم و روح‌افزا لذت ببرند، بسیار توصیه می‌شود. بیشتر دمنوش‌های گیاهی، برخلاف قهوه و چای (چای سیاه، سفید، سبز و غیره) فاقد کافئین هستند. بیشتر دمنوش‌های گیاهی حاوی برخی انواع آنتی‌اکسیدان، ویتامین، مواد معدنی، و سایر مواد مغذی هستند، ولی ویژگی‌های خاص تغذیه‌ای هر کدام به نوع گیاه و داروی گیاهی انتخابی‌تان بستگی دارند. فواید مشترک دمنوشها برای سلامتی عبارت هستند از آرامش بدن و ذهن، کمک به درمان اختلالات خواب، کاهش التهاب، تسکین درد، محافظت از بدن در برابر بیماری‌های شایع، تقویت دستگاه ایمنی بدن، بهبود دستگاه گوارش، سمزدایی از بدن، و تقویت کارکرد شناختی.
۱. ملین و ادرارآور
ملین‌ها و ادرارآورها به دفع سریع سموم از بدن کمک می‌کنند، و هم‌چنین استرس روده و معده، کلیه‌ها، و کبد را کاهش می‌دهند. بهترین دمنوش‌های ادرارآور عبارت هستند از دمنوش‌های قاصدک، گل ختمی، چای سبز، زالزالک، ارس.
۲. تقویت دستگاه ایمنی بدن
تقویت دستگاه ایمنی بدن، با آنتی‌اکسیدان‌ها و ویتامین‌ها، به پیشگیری از بروز عفونت‌ها، محافظت از بدن علیه استرس اکسیداتیو، و کاهش خطر بیماری‌های مزمن کمک می‌کند. بهترین دمنوش‌های گیاهی تقویت‌کننده‌ی دستگاه ایمنی بدن عبارت هستند دمنوش‌های آقطی (الدربری)، اکیناسه، زنجبیل، و ریشه‌ی شیرین بیان.
۳. کاهش مشکلات خواب
برخی انواع دمنوشها قادر هستند سطوح پیام‌رسان‌های عصبی را متعادل کنند، اضطراب را کاهش دهند و با تاثیرات آرامش‌بخش‌شان باعث داشتن خوابی راحت م‌شوند. بهترین گزینه‌های دمنوش گیاهی برای حل مشکلات خواب عبارت هستند از دمنوش‌های سنبل‌الطیب، ریشه‌ی کاوا، بابونه، و اسطوخودوس.
۴. دارای خواص ضد درد
تسکین درد برای آدم‌هایی که از ناراحتی‌های مزمن رنج می‌برند، یا آن‌هایی که دوره‌ی نقاهت بیماری، جراحی، یا جراحت را می‌گذارند، بسیار حیاتی است. دمنوش‌های عالی با خواص ضد درد عبارت هستند از دمنوش‌های فلفل فرنگی، ترنج (بالنگ)، بابونه، اکالیپتوس، و ریشه‌ی کاوا.
۵. خواص ضد التهابی
کاهش التهاب می‌تواند به درمان همه چیز، از ناراحتی‌های گوارشی و آرتروز گرفته تا سردرد و هموروئید (بواسیر) کمک کند. دمنوش‌های گیاهی مانند دمنوش نعناع فلفلی، زنجبیل، زردچوبه، و اکالیپتوس برای حل مشکلات التهابی مفید هستند.
۶. تسکین استرس اضطراب
آرام کردن استرس و اضطراب می‌تواند به کاهش سطح افسردگی، افزایش انرژی، و کاهش بروز التهاب و بیماری مزمن در بدن کمک کند. برای کاهش سطوح استرس می‌توانید دمنوش‌های ریشه‌ی کاوا، سنبل‌الطیب، گل راعی (هوفاریقون) و بابونه بنوشید.
۷. پیشگیری از بیماری‌های مزمن
آنتی‌اکسیدان می‌تواند به دفع رادیکال‌های آزاد و پیشگیری از استرس اکسیداتیو در بدن کمک کند، و به این ترتیب، خطر ابتلا به سرطان و بیماری مزمن را کاهش دهد. برخی از دمنوش‌های گیاهی سرشار از آنتی‌اکسیدان عبارت هستند از دمنوش‌های نعناع فلفلی، رویبوس، آویشن، و گزنه.
۸. کمک به گوارش
سوء هاضمه، گرفتگی معده، نفخ، حالت تهوع، استفراغ، یبوست، و اسهال را نیز می‌توان با کمک دمنوش‌های گیاهی درمان کرد؛ دمنوش‌های گیاهی از جمله قاصدک، بابونه، دارچین، نعناع فلفلی، و زنجبیل برای کمک به دستگاه گوارش مفید هستند.
۹. بهبود سلامت مغز
پیشگیری از استرس اکسیداتیو در مغز، و هم‌چنین افزایش تمرکز و توجه را نیز می‌توان با مصرف دمنوش گیاهی محقق کرد؛ بدین منظور توصیه می‌شود دمنوش‌های میوه‌ی گل رز، زنجبیل، نعناع، رویبوس، و قاصدک را به رژیم غذایی‌تان اضافه کنید.
فهرست دمنوش‌های گیاهی
بیش از صد نوع دمنوش گیاهی رایج و کاربردی وجود دارند؛ ولی در ادامه‌ی این مقاله قصد داریم برخی از مشهورترین دمنوشها را به همراه برجسته‌ترین فوایدشان فهرست کنیم.
۱. دمنوش انیسون (بادیان رومی)
دمنوش انیسون یا بادیان رومی برای اختلالات معده، رفع گاز زیاد معده، حالت تهوع، احتقان، سرفه و سرماخوردگی، و گرفتگی‌های دردناک دوره‌ی قاعدگی بسیار مفید است.
۲. دمنوش شاه‌دانه
از دمنوش شاه‌دانه جهت کاهش دردهای مزمن، التهاب، اضطراب، استرس، افسردگی، سردرد، سوء هاضمه، و گرفتگی معده استفاده می‌شود.
۳. دمنوش اکیناسه
این دمنوش به تقویت دستگاه ایمنی بدن، محافظت از پوست در برابر عفونت‌ها، و رفع التهاب بدن کمک می‌کند.
۴. دمنوش پچولی یا نعناع هندی
از دمنوش پچولی جهت افزایش میل جنسی، تقویت دستگاه ایمنی بدن، تجدید قوا، سمزدایی از بدن، و کمک به درمان اختلالات خواب استفاده می‌شود.
۵. دمنوش بابونه
این دمنوش دارای خواص آرامش‌بخش است، معده را آرام می‌کند، و علائم کمر درد، التهاب، آرتروز، ناراحتی پوستی و آفتاب سوختگی را بهبود می‌بخشد.
۶. دمنوش ریشه‌ی سنبل‌الطیب
این دمنوش گیاهی دارای ویژگی‌های ضد درد است، سطح استرس و فشار خون را کاهش می‌دهد، و دارای خواص ضد اسپاسم است.
۷. دمنوش نعناع فلفلی
این دمنوش به طور ویژه برای آرام کردن گرفتگی معده، ناراحتی معده، سوء هاضمه، و گاز زیاد معده، و هم‌چنین تقویت دستگاه ایمنی بدن مفید است.
۸. دمنوش آویشن
این دمنوش گیاهی به عنوان دارویی برای درمان تب، درمان سرفه و سرماخوردگی، تقویت واکنش ایمنی بدن، آرام کردن معده، و تسکین سردرد شناخته می‌شود.
۹. دمنوش قاصدک
دمنوش قاصدک دارویی ادرارآور است و از بدن سمزدایی می‌کند، فشار خون را کاهش می‌دهد، و به درمان مشکلات بینایی و کمبود آهن کمک می‌کند.
۱۰. دمنوش ریشه‌ی کاوا
برای از بین بردن استرس و اضطراب، داشتن خواب کافی و سالم، آرام کردن ذهن، و سمزدایی از بدن مصرف دمنوش ریشه‌ی کاوا توصیه می‌شود.
۱۱. دمنوش رویبوس
این دمنوش می‌تواند سردرد را تسکین دهد و از اختلالات پوستی، فشار خون بالا، پیری زودرس، و واکنش آلرژیک بیش از اندازه پیشگیری کند.
۱۲. دمنوش ریشه‌ي زنجبیل
دمنوش زنجبیل به تسکین حالت تهوع، تقویت گوارش، پیشگیری از بیماری‌های مزمن، و افزایش اشتها کمک می‌کند.
۱۳. دمنوش اسمانتوس
دمنوش اسمانتوس به فرایند دفع سموم از بدن کمک می‌کند، احتقان و سرفه را از بین می‌برد، و باعث رفع بوی بدن دهان می‌شود.
۱۴. دمنوش میوه‌ی گل رز
این دمنوش برای تقویت دستگاه ایمنی و سمزدایی از بدن بسیار مفید است، زیرا سرشار از ویتامین C است.
۱۵. دمنوش زردچوبه
دمنوش زردچوبه فعالیت آنتی‌اکسیدانی را تقویت می‌کند، از سرطان پیشگیری می‌کند، التهاب را آرام می‌کند، و به دستگاه گوارش نیز کمک می‌کند.
طرز تهیه‌ی دمنوش گیاهی
بیشتر دمنوش‌های گیاهی را می‌توان با دم کردن برگ‌ها، ریشه‌ها، دانه‌ها، گل‌ها، گلبرگ‌ها، یا ساقه‌های گیاهان و داروهای گیاهی در آب داغ درست کرد. این کار باعث رها شدن مواد مغذی و اجزای فعال موجود در گیاهان دارویی درون آب داغ می‌شود؛ و به این ترتیب نوشیدنی مغذی و خوش طعمی را ایجاد می‌کند. مشتاقان و طرفداران پیشرفته‌ی دمنوش‌های گیاهی حتی پا را فراتر می‌گذارند و با ترکیب اجزای مختلف می‌توانند حتی دمنوشی پرخاصیت‌تر نیز تهیه کنند.
دمنوش‌های گیاهی پیشرفته و پیچیده‌تر معمولا از سه بخش تشکیل می‌شوند – ترکیب فعال، ترکیب پشتیبان، و کاتالیزور. ترکیب فعال موجود در دمنوش حاوی مهمترین فواید سلامتی نظیر تقویت دستگاه ایمنی بدن یا تسکین درد است. ترکیب پشتیبان نیز بر همان اندام یا ناحیه‌ای از بدن اثر می‌کند که انتظار می‌رود ترکیب فعال بر آن اثرگذار باشد؛ و نحوه‌ی عمل آن مثلا به شکل تاثیرات ضد التهابی، ضد درد یا تحریک کنندگی است. کاتالیزور نیز باعث بهبود طعم یا شیرین شدن دمنوش می‌شود و نوشیدن آن را دلپذیر می‌کند.
بیشتر متخصصان در خصوص میزان مورد نیاز برای هر یک از سه بخش دمنوش گیاهی معتقدند باید ۳ قسمت ترکیب فعال، ۲ قسمت ترکیب پشتیبان و ۱ قسمت کاتالیزور با هم مخلوط شوند. این نسبت‌ها باعث تهیه‌ی دمنوش بسیار متعادلی می‌شوند که هم دارای طعم دلپذیری است و هم این‌که نوشیدن آن باعث بهبود وضع سلامتی می‌شود.
مواد مغذی موجود در دمنوش‌های گیاهی
دمنوش‌های گیاهی نوشیدنی‌های ساده‌ای هستند که معمولا از بخش‌های مختلف یک یا چند گیاه دارویی، گل، یا سایر گیاهان مفید برای سلامتی، و هم‌چنین در صورت تمایل، شیرین کننده‌های طبیعی نظیر عسل ارکانیگ، شیرین برگ، قند قهوه‌ای یا دارچین تشکیل می‌شوند.
هر یک از انواع دمنوش‌های گیاهی، از لحاظ تغذیه‌ای، دارای طیف منحصر به فردی از آنتی‌اکسیدان‌ها، ترکیبات ارگانیک، مواد معدنی و ویتامین‌ها هستند؛ از جمله می‌توان به کاتچین، ترکیبات پلی‌فنولیک، تری‌ترپنوئید، مواد شیمیایی گیاهی، آمینو اسیدها، اسیدهای فرار، آلکالوئیدها و فلاونوئیدها، و هم‌چنین ویتامین A، ویتامین C، ویتامین B، ویتامین E، ویتامین K، پتاسیم، کلسیم، آهن، روی، منیزیوم، منگنز، و فسفر اشاره کرد.
عوارض جانبی دمنوش‌های گیاهی
دمنوش‌های گیاهی نیز قطعا مانند تمام مواد غذایی دیگر دارای برخی عوارض جانبی هستند؛ این عوارض جانبی ممکن است ناشی از اثر قوی ترکیبات فعال، واکنش‌های بالقوه‌ی آلرژیک، تشخیص اشتباه داروی گیاهی، مصرف بیش از اندازه، یا تداخل دارویی باشند.
۱. گیاهان سمی
با این‌که اکثر داروهای گیاهی به میزان متعادل برای مصرف انسان بی‌خطر هستند، ممکن است به راحتی با برخی گیاهان سمی اشتباه گرفته شوند و به عنوان ترکیبات بی‌خطر در دمنوشها به کار بروند. برای مثال، گل انگشتانه می‌تواند بسیار مهلک باشد، ولی ظاهرش بسیار شبیه گیاه هماور است. به همین صورت، گیاه شوکران آبی که خوردن آن می‌تواند مرگ‌آور باشد بسیار شبیه آقطی، گیاه محبوب برای طرفداران دمنوش‌های گیاهی، است. بدون آن‌که به اندازه‌ی کافی درباره‌ی هنر داروهای گیاهی آموزش دیده باشید یا تجربه‌ی قابل اعتمادی در این زمینه کسب کرده باشید، هرگز برای تهیه‌ی دمنوشها و جوشانده‌ها از گیاهان وحشی استفاده نکنید. بسیاری از ترکیبات گیاهان دارویی را می‌توانید از طریق فروشگاه‌های داروهای طبیعی یا عطاری‌ها خریداری کنید.
۲. آلرژی
دمنوش گیاهی شامل طیف گسترده‌ای از انواع گیاهان هستند، و این یعنی احتمالِ بالا برای واکنش‌های بالقوه‌ی آلرژیک. واکنش‌های آلرژیک می‌توانند شامل موارد مختلفی، از ناراحتی خفیف معده یا التهاب گرفته تا مشکلات تنفسی، استفراغ، اسهال، تب، بثورات پوستی، و سایر علائم جدی‌تر را شامل شوند. پیش از کشف و نوشیدن دمنوش‌های جدید، درباره‌ی احتمال بالقوه‌ی واکنش‌های آلرژیک حتما با پزشک یا متخصص آلرژی مشورت کنید.
۳. مصرف بیش از حد
گیاهان دارویی به دلیل ترکیبات فعال و مواد شیمیایی قدرتمند موجود در آن‌ها برای مقاصد درمانی استفاده می‌شوند؛ استفاده از آن‌ها به مقدار متعادل معمولا عاری از خطر و ضرر است، ولی مصرف بیش از اندازه‌ی آن‌ها می‌تواند به مسمومیت و عوارض جانبی منفی منجر شود. در بیشتر موارد، مصرف مقدار اندکی از دمنوش‌های گیاهی (۱ الی ۲ فنجان در روز) جهت بهره‌مندی از فواید آن‌ها برای سلامتی کاملا کافی است.
۴. تداخل دارویی
چنانچه هم‌اکنون دارو مصرف می‌کنید، اکیدا توصیه می‌شود پیش از افزودن دمنوش‌های گیاهی به برنامه‌ی غذایی روزانه‌تان، حتما با پزشک خود مشورت کنید. بسیاری از دمنوش‌های گیاهی می‌توانند باعث کاهش فشار خون، افزایش قند خون، تسکین درد، و جلوگیری از انعقاد خون شوند؛ از این رو، چنانچه داروهایی با اثرات مشابه مصرف می‌کنید، مصرف این دمنوشها می‌تواند خطرناک باشد.