شخصیت همان چیزی است که هویت‌مان را می‌سازد. شخصیت تقریبا بر هر جنبه‌ای از زندگی‌مان تاثیر می‌گذارد – از تصمیم‌گیری‌های‌مان برای انجام کارهای مختلف در زندگی گرفته تا نحوه‌ی تعامل‌مان با افراد خانواده، و نحوه‌ی انتخاب دوستان و فرد محبوب‌مان در زندگی. ولی چه عواملی می‌توانند بر شخصیت‌مان تاثیر بگذارند؟ آیا می‌توانیم شخصیت‌مان را تغییر دهیم، یا خصوصیات کلی‌مان در تمام طول عمر ثابت باقی می‌مانند؟ از آن‌جا که شخصیت شناسی موضوعی بسیار شگفت‌انگیز و جذاب است، به یکی از پرطرفدارترین گرایش‌های روانشناسی برای مطالعه و پژوهش تبدیل شده است. به خاطر انجام این حجم از مطالعه و پژوهش، روانشناسان اطلاعات بسیاری را درباره‌ی عوامل تاثیرگذار بر شخصیت و هم‌چنین، نحوه‌ی اثرگذاری شخصیت بر رفتارهای‌مان به دست آورده‌اند.
حقیقت شخصیت شناسی
۱. ترتیب تولد بر شخصیت تاثیر می‌گذارد
شاید چنین جمله‌ای را پیش‌تر نیز شنیده باشید. معمولا فرزند نخست خانواده را با ویژگی‌های “سلطه‌جو” یا “مسئولیت‌پذیر” یا فرزند آخر خانواده را گاهی اوقات با خصوصیات “بی‌مسئولیتی” و “احساساتی” می‌شناسیم. ولی این باورهای رایج تا چه حد درست هستند؟
برای ده‌ها سال، کتاب‌های روانشناسی محبوب و به اصطلاح، بازاری، تاثیرات ترتیب تولد فرزندان یک خانواده را بر شخصیت آن‌ها در بوق و کرنا کرده بودند، ولی تقریبا تا سال‌های اخیر، شواهد محکمی برای اثبات این پدیده به دست نیامده بود. پژوهشگران طی برخی مطالعات تجربی دریافته‌اند، چنین چیزهایی نظیر ترتیب تولد و تعداد افراد یک خانواده ممکن است بر شخصیت هر یک از کودکان تاثیر بگذارند.
حتی نتایج یک مطالعه نشان داده‌اند، ترتیب تولد می‌تواند بر نحوه‌ی انتخاب دوستان و فرد محبوب‌تان نیز تاثیر بگذارد. فرزندان نخست خانواده در انتخاب دوست یا فرد محبوب خود معمولا به فرزندان نخست سایر خانواده‌ها گرایش پیدا می‌کنند؛ به همین ترتیب، فرزندان وسط و فرزندان آخر خانواده نیز به همتایان خود در سایر خانواده‌ها گرایش پیدا می‌کنند.
نتایج مطالعه‌ی دیگری که در نشریه‌ی مقالات آکادمی ملی علوم ایالات متحده (PNAS) منتشر شدند نشان می‌دهند، بسیاری از باورهای رایج درباره‌ی ترتیب تولد نظیر سلطه‌جو بودن فرزندان نخست یا بی‌مسئولیت بودن فرزندان آخر لزوما حقیقت ندارند.
این مطالعه به بررسی شخصیت بیش از ۵۰۰۰ آمریکایی، تقریبا ۴۵۰۰ بریتانیایی، و بیش از ۱۰۰۰۰ آلمانی پرداخت. با این‌که پژوهشگران دریافتند فرزندان نخست خانواده معمولا در آزمون‌های هوش امتیازات بهتری به دست می‌آورند، آن‌ها هم‌چنین، به بررسی چگونگی تاثیر ترتیب تولد بر خود اظهاری شرکت کنندگان درباره‌ی پنج بعد اصلی شخصیتی، شامل پذیرا بودن، وظیفه‌شناسی، برونگرایی، توافق‌پذیری، و روان‌رنجوری نیز پرداختند.
پژوهشگران به شواهد اندکی برای اثبات هرگونه ارتباط میان ترتیب تولد و شخصیت دست یافتند. با این‌که این پژوهش تاثیر ترتیب تولد را بر شخصیت آدم‌ها به طور کلی رد نکرد، در نهایت به این نتیجه رسید که برای اثبات این فرضیه، باید پژوهشها و بررسی‌های بیش‌تری انجام شود.
۲. شخصیت آدم‌ها نسبتا همیشه ثابت می‌ماند
آیا فکر می‌کنید شخصیت آدم‌ها با گذشت زمان تغییر می‌کند یا طبیعت و خصوصیات اصلی انسان‌ها همیشه بر وجودشان حک شده است. پژوهشگران پس از انجام مطالعات بلند مدت بر شخصیت انسان‌ها، به این نتیجه رسیدند که برخی از اصلی‌ترین بخش‌های شخصیت هر انسان در طول مدت زندگی ثابت و بدون تغییر باقی می‌مانند.
سه جنبه‌ی شخصیتی که معمولا با افزایش سن در انسان‌ها تغییر می‌کنند، عبارت هستند از سطوح اضطراب، صمیمیت، و اشتیاق برای تجربه‌های جدید. به اعتقاد پژوهشگری به نام پال کاستا جونیور، شخصیت انسان با افزایش سن نسبتا ثابت می‌ماند.
این پژوهشگر در مقاله‌ای که در نیویورک تایمز به چاپ رسید نوشته است، “آن‌چه از شخصیت‌تان در طول دوره‌ی زندگی دستخوش تغییر می‌شود، مربوط به نقش‌ها و مسائلی است که بیش از همه برای‌تان اهمیت دارند. آدم‌ها فکر می‌کنند با افزایش سن، شخصیت‌شان دچار تغییر شده است، ولی این عادات آن‌ها است که تغییر کرده‌اند، میزان اشتیاق و وضعیت سلامتی آن‌ها، مسئولیت‌ها و موقعیت‌های آن‌ها است که تغییر کرده‌اند – نه شخصیت واقعی و اصلی آن‌ها.”
به تازگی، پژوهشگران دریافته‌اند، برخی از خصوصیات انسان‌ها در طول دوره‌ی زندگی‌شان قطعا کم‌تر و بیشتر می‌شوند.
برای مثال، وقتی که حس وظیفه‌شناسی و توافق‌پذیری‌تان افزایش می‌یابد، میزان برونگرایی و روان‌رنجوری‌تان رو به کاهش خواهد رفت. میزان آمادگی برای پذیرش هر اتفاق جدید در آدم‌ها در طول دوره‌ی نوجوانی و جوانی بالاتر، و در دوره‌ی بزرگسالی کم‌تر خواهد بود.
بر اساس آن‌چه گفته شد، شخصیت اصلی آدم‌ها در طول دوره‌ی زندگی‌شان تغییر نخواهد کرد، ولی مثلا ۱۴ وضعیت بد که باعث تغییر شخصیت شما می‌شود، به تغییرات مربوط موقعیت و شرایط سلامتی انسان اشاره دارند.
۳. میان خصوصیات اخلاقی و برخی بیماری‌ها ارتباط وجود دارد
در گذشته، روانشناسان به ارتباط میان تعدادی از خصوصیات اخلاقی متفاوت در آدم‌ها و بروز برخی بیماری‌های خاص در آن‌ها مشکوک شدند. برای مثال، آن‌ها خصومت و پرخاشگری را معمولا با بیماری قلبی در ارتباط دانستند. مشکل این مسئله این‌جا بود که هرگاه مطالعه‌ای به رابطه‌ای میان خصوصیات اخلاقی و احتمال بروز یک بیماری پی می‌برد، مطالعات جدیدترین چنین ارتباطی را تایید نمی‌کردند.
پژوهشگران با استفاده از یک تکنیک آماری به نام فراتحلیل به ارزیابی مجدد پژوهش‌های قدیمی در خصوص رابطه‌ی میان شخصیت و بیماری پرداخته‌اند.
پژوهشگران پس از انجام این مطالعه به برخی روابط میان خصوصیات اخلاقی روان‌رنجوری و پنج بیماری پی بردند که در مطالعات گذشته به آن‌ها توجه نشده بود: سردرد، بیماری آسم، آرتریت، زخم معده، و بیماری قلبی.
مطالعه‌ی دیگری نیز نشان داد، خجالتی بودن ممکن است باعث کاهش عمر انسان شود.
۴. حیوانات هم شخصیت دارند
آیا شما هم متوجه‌ی این مسئله شده‌اید که حیوان خانگی مورد علاقه‌تان دارای شخصیت خاصی است که آن را از سایر حیوانات متمایز می‌کند؟ پژوهشگران طی مطالعاتی در این خصوص بر روی حیوانات دریافته‌اند، همه‌ی حیوانات – تقریبا از هر گونه و هر نوع تقسیم بندی (از عنکبوت‌ها گرفته تا پرندگان و فیل‌ها) دارای شخصیت‌هایی مخصوص به خودشان هستند؛ یعنی هر کدام از آن‌ها سلیقه‌ها، رفتارها، و عادات خاصی دارند که در تمام طول زندگی‌شان همراه آن‌ها می‌مانند.
با این‌که برخی از منتقدین بر این باورند که نتایج این پژوهشها بیشتر به انسان‌انگاری یا استفاده از خصوصیات انسانی برای توصیف رفتارهای حیوانات شبیه هستند، پژوهشگرانی که بر روی شخصیت حیوانات مطالعه می‌کنند، توانسته‌اند الگوهای رفتاری ثابتی را در حیوانات شناسایی کنند که به طور تجربی قابل آزمایش و اندازه‌گیری هستند.
۵. پنج بعد اصلی شخصیتی وجود دارد
در گذشته، پژوهشگران در این مورد با یکدیگر بحث می‌کردند که دقیقا چند ویژگی شخصیت وجود دارد؟ ابتدا، پژوهشگرانی مانند گوردن آلپورت مدعی شده بودند که بیش از ۴۰۰۰ ویژگی شخصیتی متفاوت وجود دارند؛ با این حال، برخی دیگر از پژوهشگران نظیر ریموند کاتل معتقد بودند تعداد ویژگی‌های شخصیتی بیشتر از ۱۶ نیست.
امروزه، بسیاری از پژوهشگرانی که در زمینه‌ی شخصیت مطالعه می‌کنند نظریه‌ی پنج عامل بزرگ شخصیت را تایید کرده‌اند؛ این نظریه به پنج بعد اصلی شخصیتی اشاره دارد که شخصیت انسان‌ها را تشکیل می‌دهند:
۱. برونگرایی
۲. توافق‌پذیری
۳. وظیفه‌شناسی
۴. روان‌رنجوری
۵. پذیرا بودن
۶. شخصیت بر سلیقه و نحوه‌ی انتخاب تاثیر می‌گذارد
آن‌چنان جای تعجب ندارد اگر بدانید شخصیت شما می‌تواند تاثیر عمیقی بر سلیقه و نحوه‌ی انتخاب‌تان داشته باشد، ولی مسئله‌ای که شاید تعجب‌تان را برانگیزد گستره‌ی تاثیری است که می‌تواند بر انتخاب اولویت‌های‌تان در زندگی داشته باشد. از معیارهای‌تان برای انتخاب دوستان گرفته تا سلیقه‌ی موسیقایی‌تان، شخصیت منحصر به فرد شما می‌تواند تقریبا بر هر انتخابی در زندگی روزمره‌تان تاثیرگذار باشد.
برای مثال، با این‌که شاید به خودتان افتخار می‌کنید که همیشه پیش از تصمیم‌گیری برای انتخاب جناح سیاسی مورد تاییدتان تمام مسائل را به دقت مد نظر قرار می‌دهید، پژوهشها نشان داده‌اند، شخصیت آدم‌ها نقش پررنگی در تمایلات سیاسی آن‌ها ایفا می‌کند.
پژوهشگران دانشگاه تورنتو طی مطالعه‌ای دریافتند، افرادی که خودشان را از لحاظ سیاسی به عنوان یک محافظه‌کار معرفی می‌کنند، به شدت دارای نوعی خصوصیت اخلاقی هستند که به قاعده‌مندی مشهور است؛ در حالی‌که آدم‌هایی که از لحاظ سیاسی طرفدار لیبرالیسم یا آزادی‌خواهی هستند، میزان همدلی در شخصیت‌شان بسیار پررنگ‌تر است.
پژوهشگران معتقدند، نیازهای شخصیتی زمینه‌ای که خواه باعث نظم‌طلبی و قاعده‌مندی، خواه باعث بیان همدلی آدم‌ها می‌شوند، می‌توانند تاثیر شدیدی بر تمایلات سیاسی آن‌ها داشته باشند.
۷. میان پروفایل فیس‌بوک و شخصیت آدم‌ها نیز رابطه وجود دارد
وقتی درباره‌ی هویت آدم‌ها در دنیای مجازی فکر می‌کنید، احتمالا تصورتان این است که بیشتر آدم‌ها سعی می‌کنند ایده‌آل‌ترین حالت خود را از وجود واقعی‌شان در دنیای مجازی به دیگران معرفی کنند. گذشته از این‌ها، در بیشتر بخش‌های مربوط به دنیای مجازی، شما باید اطلاعاتی از خودتان را که قرار است در معرض دید دیگران قرار دهید، به دقت گزینش کنید. شما احساس می‌کنید باید جذاب‌ترین عکس خود را در شبکه‌های مجازی به اشتراک بگذارید و پیش از نوشتن هر نوع اظهار نظر یا جملات شخصی، بارها آن‌ها را ویرایش کنید.
با کمال تعجب، نتایج یک مطالعه نشان دادند، پروفایل فیس‌بوک آدم‌ها واقعا به خوبی می‌تواند شخصیت حقیقی‌شان را نشان دهد. طی این مطالعه، پژوهشگران به بررسی پروفایل‌های ۲۳۶ جوان آمریکایی ۱۸ تا ۲۴ ساله پرداختند. هم‌چنین، از این شرکت کنندگان خواسته شد پرسش‌نامه‌ای را نیز پر کنند؛ این پرسش‌نامه به گونه‌ای طراحی شده بود که پژوهشگران بتوانند خصوصیات اخلاقی آن‌ها را اعم از برونگرایی، توافق‌پذیری، وظیفه‌شناسی، روان‌رنجوری، و پذیرا بودن تشخیص دهند.
سپس، پژوهشگران شخصیت‌های شرکت کنندگان را بر اساس پروفایل فیس‌بوک‌شان مشخص، و این مشاهدات را با نتایج حاصل از پرسش‌نامه‌ی تعیین شخصیت آن‌ها مقایسه کردند.
پژوهشگران متوجه شدند، تشخیص شخصیت شرکت کنندگان از روی پروفایل آن‌ها با دقت بالایی با آن‌چه از جواب‌های پرسش‌نامه‌ها به دست آمده بودند، تطابق داشت.
ساموئل دی. گاسلینگ، روانشناس و مولف اصلی این پژوهش، در این مورد گفته است، “به نظر من، توانایی بیان دقیق شخصیت در شبکه‌های اجتماعی، به دو طریق باعث محبوبیت آن‌ها شده است؛ نخست این‌که شبکه‌های اجتماعی به کاربران خود امکان می‌دهند به دیگران نشان بدهند چه آدم‌هایی هستند، و از این طریق، نیاز درونی خود را به شناخته شدن برطرف کنند. و دوم این‌که افرادی که پروفایل آدم‌های دیگر را می‌بینند، احساس می‌کنند می‌توانند به اطلاعاتی که از بخش‌های مختلف و پروفایل‌های شبکه‌های اجتماعی به دست می‌آورند، اعتماد داشته باشند؛ به این ترتیب، با تایید صحت بسیاری از این قبیل اطلاعات، اعتماد کلی آدم‌ها به این سیستم افزایش می‌یابد.”
۸. برخی عوامل خاص باعث اختلال شخصیتی می‌شوند
تخمین زده می‌شود، ۹.۱ درصد از بزرگسالان آمریکایی دست‌کم از یک اختلال شخصیتی رنج می‌برند. پژوهشگران شماری از عوامل را شناسایی کرده‌اند که ممکن است به بروز انواع مختلفی از اختلالات شخصیتی نظیر اختلال وسواس فکری- عملی و اختلال شخصیت مرزی کمک کنند. این عوامل عبارت هستند از:
الف. ژنتیک
ب. ارتباط با افراد همسن یا همتا
پ. حساسیت بالا
ت. آزار زبانی
ث. ترومای دوران کودکی
۹. خصوصیات کاردینالی به ندرت ایجاد می‌شوند
روانشناس گوردن آلپورت خصوصیات کاردینالی را این‌گونه توصیف کرده است؛ خصوصیاتی که زندگی یک فرد خاص را به گونه‌ای تحت تاثیر و تسلط قرار داده‌اند که این فرد خاص در جامعه با همین خصوصیات شناخته می‌شود و آن‌ها غالبا به طور خاص به هویت وی تبدیل می‌شوند. با وجود این، شکلگیری چنین خصوصیات به ندرت اتفاق می‌افتد.
در بسیاری از موارد، آدم‌ها در شرایطی با خصوصیات‌شان در جامعه شناخته می‌شوند که نام آن‌ها مترادف با نوع شخصیتی‌شان شود.
مثلا دلیل اصلی شکلگیری این اصطلاحات پرکاربرد را در نظر بگیرید: فرویدی، ماکیاولی، نارسیستی، دون ژوان، و مسیح‌وار. در عوض، شخصیت بیشتر آدم‌های دنیا از ترکیب خصوصیات اصلی و ثانوی تشکیل می‌شود. خصوصیات اصلی همان‌هایی هستند که شالوده مرکزی شخصیت را تشکیل می‌دهند؛ در حالی‌که خصوصیات ثانوی با سلایق، اولویت‌ها، نگرش‌ها، و رفتارهای موقعیتی در ارتباط هستند.
۱۰. میان شخصیت و حیوان خانگی نیز ارتباط وجود دارد
شما بیشتر سگ‌ها را دوست دارید یا گربه‌ها را؟ بر اساس نتایج یک مطالعه، پاسخ شما به این سوال واقعا ممکن است اطلاعات مهمی را درباره‌ی شخصیت‌تان برملا کند.
در یک مطالعه بر روی ۴۵۰۰ شرکت کننده، پژوهشگران از این افراد درباره‌ی علاقه‌شان به نگهداری از سگ یا گربه پرسیدند. هم‌چنین، این افراد یک برگه‌ی نظرسنجی درباره‌ی شخصیت‌شناسی را تکمیل کردند که به تشخیص شماری از خصوصیات اصلی نظیر وظیفه‌شناسی، پذیرا بودن، روان‌رنجوری، و توافق‌پذیری در آن‌ها کمک می‌کرد.
پژوهشگران کشف کردند، آدم‌هایی که خود را دوستدار سگ‌ها می‌دانند معمولا آدم‌های برونگراتری هستند و تمایل دارند دیگران را خوشحال کنند، ولی آن‌هایی که خود را دوستدار گربه‌ها معرفی کردند، معمولا آدم‌هایی درونگراتر و کنجکاو هستند.
به گفته‌ی ساموئل گاسلینگ، پژوهشگر و روانشناس دانشگاه تگزاس آستین، نتایج این مطالعه شاید تاثیرات بسیار مهمی در زمینه‌ی درمان برخی مشکلات به وسیله‌ی حیوانات خانگی داشته باشند. شاید روانشناسان با استفاده از غربالگری شخصیتی، بتوانند آدم‌ها را در انتخاب حیوان خانگی هماهنگ با نوع شخصیت‌شان کمک کنند.