کلیه‌ها دو ارگان لوبیا شکل هستند که هر کدام به اندازه‌ی یک مشت سایز دارند. عملکرد اصلی کلیه‌ها این است که خون را پاکسازی کنند، اما آنها همچنین به کنترل میزان خون مورد نیاز بدن کمک می‌کنند. کلیه‌ها این کار را با ساخت هورمون‌هایی انجام می‌دهند که به تنظیم فشار خون و تولید گلبول‌های قرمز کمک میکند. یک غده‌ی فوق کلیوی یا آدرنال بالای هر کلیه قرار دارد. غدد فوق کلیوی تعدادی هورمون تولید می‌کنند. گرچه این غدد جزئی از سیستم ادراری نیستند، اما گاهی اوقات سرطان کلیه تا آنها نیز گسترش پیدا میکند.
سرطان کلیه چیست؟
سرطان کلیه سرطانی است که در سلول‌های این ارگان شروع می‌شود.
حدود ۹ مورد از ۱۰ مورد ابتلای سرطان کلیه، کارسینوم سلول کلیوی (RCC) است که گاهی اوقات به نام آدنوکارسینوم کلیوی نامیده می‌شود. RCCها در سلول‌هایی که لوله‌های کوچکی را در نفرون‌های کلیه پوشش می‌دهند، شروع می‌شوند. اطلاعات این بخش در مورد RCC است.
در مراحل اولیه‌ی RCC سرطان اولیه توموری را تشکیل می‌دهد که به کلیه محدود است. معمولا تنها یک کلیه تنها تحت تاثیر قرار می‌گیرد، اما در موارد نادر، هر دو کلیه هم ممکن است تحت تاثیر قرار بگیرند. در حین این‌که سرطان رشد میکند، می‌تواند به مناطق نزدیک کلیه، مانند بافت چربی اطراف آن، رگ‌ها، غدد فوق کلیوی، میزنای یا کبد گسترش بیابد. همچنین ممکن است به سایر قسمت‌های بدن مانند ریه‌ها و حتی استخوان‌ها گسترش یابد.
انواع سرطان کلیه
انواع کارسینوم سلول کلیوی (RCC)
براساس شیوه‌ای که سلول‌ها زیر میکروسکوپ دیده می‌شوند و ظاهری که دارند، انواع متفاوتی از RCC وجود دارد. شايع‌ترين نوع، سرطان سلول کليوی شفاف است.
RCC سلول شفاف
– حدود ۷۵٪ موارد RCC را تشکیل می‌دهد
– سلول‌های سرطانی خالی یا شفاف به نظر می‌رسند
RCC پاپیلاری
– حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد موارد RCC را تشکیل می‌دهد
– سلول‌های سرطانی به صورت برگ‌های انگشت- مانند، شکل می‌گیرند
RCC کروموفوب
– این نوع سرطان حدود ۵ درصد موارد RCC را تشکیل می‌دهد
– سلول‌های سرطانی بزرگ و کمرنگ هستند
انواع دیگر RCC
– انواع دیگر عبارتند از کارسینوم مدولاری کلیوی، کارسینوم مجرای جمع‌کننده، جا به جاشدگی MiT، RCC سارکوماتوز و سایر انواع بسیار نادر
– همه‌ی این‌ها با هم حدود ۵ تا ۱۰ درصد موارد RCC را تشکیل می‌دهند
آیا انواع دیگری از این سرطان وجود دارد؟
RCC شایع‌ترین نوع سرطان کلیه است، اما انواع دیگری نیز وجود دارد که کم‌تر شایع هستند:
کارسینوم اوروتلیال (یا کارسینوم سلول ترانزیشنال)
این نوع سرطان ممکن است در میزنای یا کلیه شروع شود، جایی که در آن کلیه و میزنای تلاقی می‌کنند. کارسینوم اوروتلیال کلیه یا میزنای مانند سرطان مثانه (نوع دیگری از سرطان اوروتلیال) رفتار میکند تا RCC و مانند همان هم درمان می‌شود نه مانند RCC.
تومور ویلمز (نفروبلاستوم)
تومور ویلمز شایع‌ترین نوع سرطان کلیه در کودکان کم سن و سال است، هر چند به ندرت رخ می‌دهد.
سرطان ثانویه
به ندرت، سرطان کلیه می‌تواند سرطان ثانویه (متاستاز) از یک سرطان اولیه واقع در بخش دیگری از بدن باشد. با این حال، این نوع سرطان، سرطان کلیه نیست و بیشتر شبیه سرطان اصلی است.
دلایل ابتلا به سرطان کلیه
عوامل ذکر شده در زیر می‌توانند خطر ابتلا به سرطان کلیه را افزایش دهند. با این حال، داشتن یک یا چند مورد از این عوامل خطر به این معنی نیست که قطعا به سرطان کلیه مبتلا خواهید شد.
۱. سیگار کشیدن
افراد سیگاری تقریبا دو برابر کسانی که سیگار نمی‌کشند، در معرض خطر ابتلا به سرطان کلیه هستند. به نظر می‌رسد تا یک سوم کل سرطان کلیه با سیگار کشیدن مرتبط هستند.
۲. چاقی
وجود چربی بیش از حد در بدن ممکن است باعث ایجاد تغییراتی در برخی هورمون‌ها شود، روندی که می‌تواند سرطان کلیه را ایجاد کند.
۳. فشار خون بالا
هر دلیلی که داشته باشد، به هر حال فشار خون بالا خطر ابتلا به سرطان کلیه را افزایش می‌دهد.
۴. نارسایی کلیه
خطر ابتلا به سرطان کلیه در افراد مبتلا به بیماری کلیوی پیشرفته بالاتر است.
۵. سابقه‌ی خانوادگی
افرادی که اعضای خانواده‌شان، به ویژه خواهر یا برادر، به سرطان کلیه مبتلا شده‌اند، بیش از بقیه در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند.
۶. اختلالات ارثی
حدود ۲-۳٪ سرطان‌های کلیه در افرادی که مبتلا به سندرم‌های ارثی خاصی هستند، از جمله RCC پاپیلاری ارثی و سندرم BHD بیشتر رخ می‌دهد.
۷. قرار گرفتن در معرض مواد سمی در محل کار
این خطر ممکن است پس از قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خاص مانند بعضی از مواد پاک‌کننده‌ی فلز، آرسنیک یا کادمیوم به طور منظم، افزایش بیابد.
تشخیص سرطان کلیه
پزشک عمومی اولین آزمایش‌ها را برای ارزیابی علائمی که دارید، ترتیب می‌دهد. اگر این آزمایش‌ها احتمال وجود سرطان را رد نکنند، به طور معمول باید به یک متخصص مانند اورولوژیست مراجعه کنید. متخصص آزمایش‌های بیش‌تری را ترتیب می‌دهد. اگر سرطان کلیه تشخیص داده شود، متخصص گزینه‌های درمانی را در نظر خواهد گرفت. اغلب این روش‌های درمانی در حضور سایر متخصصان بهداشت در گروهی که به عنوان یک تیم چندرشته‌ای (MDT) شناخته می‌شود، مورد بحث قرار خواهد گرفت. در طول انجام درمان و پس از آن، می‌توانید طیف وسیعی از متخصصان بهداشت را که در جنبه‌های مختلف مراقبت از شما تخصص دارند، ملاقات کنید.
اکثر سرطان‌های کلیه زمانی تشخیص داده می‌شوند که فرد مبتلا بنا به دلیل دیگری سونوگرافی یا اسکن میکند. اگر پزشک‌تان شک دارد که دچار سرطان کلیه شده‌اید، ممکن است برخی از آزمایشات زیر را بدهید، اما بعید است که به همه‌ی آنها نیاز داشته باشید.
شما احتمالا آزمایش ادرار و خون می‌دهید تا ببینید که کلیه چه‌طور کار میکند و همین‌طور برای بررسی تغییراتی که می‌تواند به علت سرطان کلیه در بدن رخ بدهد، اما این آزمایش‌ها نمی‌توانند تشخیص دقیقی ارائه دهند. تست اصلی برای تشخیص سرطان کلیه، اسکن تصویری و نمونه‌برداری از بافت (بیوپسی) است. گاهی اوقات هم پزشک یک معاینه‌ی داخلی را در مثانه، میزنای و کلیه توصیه میکند.
ممکن است یک هفته طول بکشد تا نتایج آزمایش شما آماده شود. اگر در زمان انتظار برای دریافت نتایج آزمایش اضطراب دارید، سعی کنید با دوستان صمیمی یا اعضای خانواده‌تان وقت بگذرانید.
سرطان کلیه اولیه و پیشرفته
بعضی از سرطان‌های کلیه زمانی تشخیص داده می‌شوند که به همه جای کلیه (سرطان پیشرفته‌ی کلیه) گسترش یافته‌اند، احتمالا به این دلیل که سرطان اولیه هرگز علایم واضح و مشخصی را ایجاد نمی‌کند. آزمایشات مورد بحث در این بخش برای تشخیص سرطان کلیه‌ی اولیه و پیشرفته مورد استفاده قرار می‌گیرد. درمان‌های این بیماری در بخش‌های جداگانه مورد بحث قرار خواهند گرفت.
اسکن تصویربرداری
معمولا دست کم یکی از اسکن‌های تصویربرداری زیر را خواهید داشت.
سونوگرافی
در یک سونوگرافی، امواج صوت برای تولید تصاویر اندام‌های داخلی استفاده می‌شود. در صورت وجود تومور در کلیه‌تان، این روش تصویربرداری ممکن است آن را نشان دهد.
برای انجام این اسکن، شما دراز می‌کشید و یک ژل روی شکم یا پشت‌تان مالیده می‌شود. یک دستگاه کوچک به نام ترنسدیوسر در سراسر منطقه حرکت میکند. این دستگاه امواج صدایی را که در مواجهه با چیزی متراکم مانند یک عضو یا تومور، پخش می‌شوند، بیرون می‌فرستد. سونوگرافی درد ندارد و حدود ۱۵-۲۰ دقیقه طول می‌کشد.
سی‌تی اسکن
سی‌تی (توموگرافی کامپیوتری) اسکن با استفاده از اشعه‌ی ایکس برای گرفتن عکس‌های زیادی از داخل بدن انجام می‌شود و سپس یک کامپیوتر آنها را به یک تصویر دقیق و مشخص تبدیل میکند.
اگر احتمال وجود سرطان کلیه در یک سونوگرافی دیده شود، معمولا پزشک‌تان یک سی‌تی اسکن را توصیه میکند. این نوع اسکن به شناسایی هر گونه توموری در کلیه کمک میکند، اطلاعاتی در مورد اندازه، شکل و موقعیت تومور ارائه می‌دهد و حتی ممکن است نشان دهد که آیا سرطان به سایر اندام‌ها و بافت‌ها گسترش یافته است یا خیر. سی‌تی اسکن همچنین به شناسایی گره‌های لنفی بزرگ که ممکن است حاوی سرطان باشند کمک میکند. گره‌های لنفاوی غدد کوچکی هستند که در بسیاری از نقاط بدن یافت می‌شوند. در صورتی که سرطان در حال گسترش باشد، اغلب به گره‌های لنفاوی مجاور گسترش می‌یابد.
قبل از انجام این نوع اسکن، ممکن است نوعی رنگ (کنتراست نامیده می‌شود) به یکی از رگ‌های شما تزریق شود تا به این ترتیب تصاویر اسکن وضوح بیش‌تری داشته باشند. این رنگ از طریق جریان خون شما به کلیه‌ها، مثانه، میزنای و سایر ارگان‌های بدن منتقل می‌شود. ممکن است تزریق این رنگ به مدت چند دقیقه احساس گرگرفتگی و گرما به شما بدهد. این عارضه‌ی جانبی باید به سرعت کاهش بیابد، اما اگر احساس کردید حال‌تان خوش نیست، حتما به تیم پزشکی بگویید. کنتراست باید فقط در صورتی استفاده شود که کلیه‌های شما به خوبی عملکرد خود را انجام بدهند، بنابراین این موضوع در طی آزمایش‌های اولیه‌ی خون بررسی می‌شود. اگر نگران تزریق این رنگ هستید، با پزشک‌تان مشورت کنید تا مطمئن شوید که تزریق رنگ با سطح فعالیت کلیه‌تان مطابق باشد.
برای انجام این نوع اسکن، باید روی میزی دراز بکشید که به داخل و خارج اسکنر سی‌تی (یک دستگاه بزرگ و به شکل دونات) حرکت میکند. کل پروسه حدود ۳۰ تا ۴۵ دقیقه طول می‌کشد.
قبل از این‌که اسکن کنید، اگر هرگونه آلرژی دارید یا در طی اسکن‌های قبلی حساسیت نشان داده‌اید، حتما به پزشک بگویید. شما همچنین در صورتی که دیابت یا بیماری کلیوی دارید یا حامله هستید، حتما پزشک‌تان را در جریان بگذارید.
اسکن ام‌آرآی
اسکن MRI (تصویربرداری تشدید مغناطیسی) از یک آهنربای قوی و امواج رادیویی برای ساخت تصاویر دقیق و مشخص داخل بدن شما استفاده میکند. فقط تعداد کمی از افراد مبتلا به سرطان کلیه نیاز به انجام MRI دارند، اما ممکن است برای بررسی این‌که آیا سرطان به ورید کلیوی یا طناب نخاعی گسترش یافته یا خیر، استفاده شود.
اگر پیس‌میکر همراه‌تان داشتید حتما به تیم پزشکی خبر بدهید، چرا که مگنت می‌تواند با برخی از پیس‌میکرها تداخل ایجاد کند. درست مانند سی‌تی اسکن، در این روش هم ممکن است یک رنگ قبل از انجام اسکن MRI به رگ‌های شما تزریق شود. اگر شما از قبل مشکلات کلیه داشته‌اید و در مورد تزریق این رنگ نگران هستید، به جای سی‌تی اسکن یک MRI بدون رنگ انجام می‌شود.
در حین انجام این نوع اسکن، روی یک میز در داخل یک لوله‌ی فلزی بزرگ که در دو طرف باز است دراز می‌کشید. دستگاه پر سر و صدا و باریک باعث می‌شود برخی افراد احساس اضطراب کنند. اگر فکر میکنید ممکن است دچار استرس شوید، قبل از آن به تیم پزشکی حتما بگویید. ممکن است یک دارو به شما داده شود تا آرامش بیش‌تری داشته باشید و معمولا می‌توانید هدست یا گوش‌گیر هم استفاده کنید. اسکن MRI ممکن است بین ۳۰ تا ۹۰ دقیقه طول بکشد.
اسکن رادیو ایزوتوپ استخوان
اسکن رادیوایزوتوپ به این دلیل انجام می‌شود تا معلوم شود که آیا سلول‌های سرطانی به استخوان‌ها هم گسترش یافته‌اند یا خیر. همچنین ممکن است اسکن پزشکی هسته‌ای یا اسکن استخوان نامیده شود. شما ممکن است این آزمایش را انجام بدهید اگر اسکن‌های دیگر نشان دهند که شما تومور بسیار بزرگ یا سرطان پیشرفته‌ی کلیه دارید. این اسکن همچنین برای بررسی چگونگی واکنش سرطان به درمان استفاده می‌شود.
مقدار بسیار کمی از مواد رادیواکتیو به داخل ورید (معمولا در بازو) تزریق می‌شود. شما باید منتظر بمانید تا ماده از طریق جریان خون‌تان به استخوان‌ها منتقل شود، که می‌تواند حدود ۳-۴ ساعت طول بکشد. بدن شما با یک ماشین که رادیواکتیویت را تشخیص می‌دهد، اسکن می‌شود. در هر قسمت از استخوان که تحت تاثیر سلول‌های سرطانی قرار گرفته، مقدار بیش‌تری از رادیواکتیویته دیده می‌شود. اسکن رادیو ایزوتوپی استخوان معمولا عوارض جانبی ایجاد نمی‌کند. با این حال، اگر حامله بودید، به پزشک‌تان بگویید، زیرا ممکن است این نوع اسکن برای شما خطراتی داشته باشد.
مقدار مواد رادیواکتیو مورد استفاده برای این اسکن استخوان کم است و از طریق ادرار و طی چند ساعت از بدن‌تان ناپدید می‌شود. پس از اسکن، باید مقدار زیادی مایعات بنوشید و باقی روز از تماس با کودکان و زنان باردار پرهیز کنید. تیم درمانی شما این اقدامات احتیاطی را به شما خواهند گفت.
اگر در ادرارتان خون داشته باشید، ممکن است پزشک یک لوله‌ی نازک با چراق و دوربین داخل مثانه‌تان (سیستوسکوپی)، میزنای (یوترسکوپی) و کلیه‌ها (یورتروسکوپی) بفرستد. این فرایندها، برای رد احتمال کارسینوم اوروتلیال مثانه، کلیه و مجاری ادرار انجام می‌شود اما اگر سونوگرافی و سی‌تی اسکن قبلا نشان داده‌اند که تومور در کلیه‌ی شما وجود دارد، ممکن است نیازی به انجام آنها نباشد.
بیوپسی بافتی
برداشتن یک نمونه بافت از کلیه‌ها برای بررسی زیر میکروسکوپ، تنها راه تایید تشخیص سرطان کلیه است. این روش آزمایش به عنوان بیوپسی شناخته می‌شود. روش مورد استفاده برای بررسی سرطان کلیه، بیوپسی سوزنی مرکزی نامیده می‌شود.
یک بی‌حس‌کننده‌ی موضعی برای بی‌حس کردن منطقه خواهید داشت و سپس رادیولوژیست مداخله‌ای یک سوزن توخالی را وارد پوست میکند. او با استفاده از سونوگرافی یا سی‌تی اسکن سوزن را به کلیه هدایت کرده و یک نمونه از بافت را جدا میکند. این روش معمولا ۳۰ دقیقه طول می‌کشد.
نمونه بافت به آزمایشگاه فرستاده می‌شود و یک پزشک متخصص به نام آسیب‌شناس نمونه را زیر یک میکروسکوپ بررسی خواهد کرد تا ببیند آیا تغییری در سلول‌ها رخ داده است یا خیر.
اگر پزشک در مورد سایر آزمایشات مانند سی‌تی اسکن اطلاعات کافی داشته باشد، ممکن است به بیوپسی سوزنی مرکزی نیازی نداشته باشید و بلافاصله جراحی برای حذف تومور انجام شود. در این مورد، به جای آزمایش نمونه بافت، تومور حذف شده آزمایش می‌شود تا معلوم شود که سرطانی است یا خیر.
جراحی بدون بیوپسی در صورتی توصیه می‌شود که تومور بزرگ باشد، ظاهری نامنظم در اسکن دارد یا به وضوح به ورید کلیه، غده‌ی آدرنال و یا گره‌های لنفاوی مجاور گسترش یافته‌است.
در برخی موارد، معلوم می‌شود که تومور در کلیه‌ی شما خوش‌خیم (غیر سرطانی) است. اگرتومور به کلیه محدود شده و کوچک باشد، بیوپسی از آن می‌تواند پزشکان را در تشخیص درست یاری دهد. تومورهای خوش‌خیم کلیه، از جمله آنکوسیتوما و آنژیومیولیپوما، می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند و درمان ممکن است شبیه به سرطان کلیه در مراحل اولیه باشد.
بیوپسی همچنین ممکن است در صورتی انجام شود که پزشک متقاعد شود سرطان گسترش یافته، و برنامه این است که با تکنیک‌های تخلیه، درمان هدفمند یا ایمونوتراپی، به جای جراحی، درمان شوید. نتایج بیوپسی کمک خواهد کرد که پزشکان شما داروهای مناسب دارو را شناسایی کنند.
درجه‌بندی سرطان کلیه
با بررسی یک نمونه بافت که توسط بیوپسی یا جراحی برداشته شده‌است، پزشکان می‌توانند متوجه شوند که سلول‌های سرطانی چه‌قدر به سلول‌های طبیعی شباهت دارند و تخمین بزنند که بدون انجام درمان سرعت رشد سرطان چه‌قدر است. این کار درجه‌بندی نامیده می‌شود. این کار به آنها کمک میکند تا تصمیم بگیرند که چه نوع درمان فالوآپی لازم است و آیا آزمایش بالینی باید در نظر گرفته شود یا خیر.
سیستم‌های مختلفی برای درجه‌بندی سرطان کلیه وجود دارد. سیستم درجه‌بندی فورمن در استرالیا به طور گسترده‌ای مورد استفاده قرار گرفته‌است، اما سیستم جدیدی به نام سیستم انجمن بین‌المللی آسیب‌شناسی ارولوژی (ISUP) نیز معرفی شده‌است. هر دو سیستم سرطان کلیه را از ۱ تا ۴ درجه‌بندی می‌کنند به این ترتیب که درجه ۱ که کندترین سرعت رشد و درجه ۴ سریع‌ترین رشد را دارد.
مرحله‌بندی سرطان کلیه
مرحله‌بندی سرطان برای توصیف بزرگی، جایی که هست، و این‌که آیا در بدن گسترش یافته یا خیر، سرطان انجام می‌شود. دانستن مراحل سرطان کلیه کمک میکند تا پزشکان بهترین درمان را برای شما برنامه‌ریزی کنند.
در صورتی که شما به سرطان کلیه مبتلا شده‌اید، پزشک‌تان از نتایج آزمایشاتی که در بالا توضیح داده شده استفاده میکند تا یکی از مراحل مرحله‌ی I-IV را تعیین کند (برای اطلاعات بیشتر به زیر مراجعه کنید):
– I-II مراحل اولیه‌ی سرطان کلیه در نظر گرفته می‌شود
– III-IV مراحل سرطان پیشرفته‌ی کلیه در نظر گرفته می‌شود.
پیش‌آگهی
پیش‌آگهی به معنای نتیجه مورد انتظار یک بیماری است. هر کسی نمی‌تواند مسیر دقیق بیماری را پیش‌بینی کند، اما تیم پزشکی شما می‌تواند به شما در مورد مشکلات شایعی که روی افراد مبتلا به سرطان کلیه تاثیر می‌گذارد، به شما اطلاعاتی بدهد.
مرحله‌ی سرطان عامل اصلی تعیین پیش‌آگهی است. در اغلب موارد، هرچه تشخیص سرطان کلیه زودتر صورت بگیرد، احتمال درمان موفق بالاتر است. اگر سرطان پس از آن‌که به سایر قسمت‌های بدن گسترش یافت، تشخیص داده شود، بسیار بعید است که تمام سرطان از بین برود، اما درمان اغلب می‌تواند بیماری را تحت کنترل نگه دارد.
افرادی که می‌توانند برای برداشتن سرطان جراحی انجام دهند، نتایج بهتری خواهند داشت. با این حال، عوامل دیگری مانند سن، سلامت کلی و سابقه‌ی پزشکی نیز بر پیش‌آگهی تاثیر می‌گذارد.
چگونه مرحله‌ی سرطان کلیه تعیین می‌شود
در استرالیا، سیستم TNM اغلب برای تعیین مرحله‌ی سرطان کلیه استفاده می‌شود. TNM برای اندازه‌ی تومور (T۱-۴)، این‌که آیا غدد لنفاوی تحت تاثیر قرار گرفته‌اند یا خیر (۰N یا ۱N) و این‌که آیا سرطان گسترش یافته یا متاستاز شده‌است (۰M یا ۱M) اعدادی را ارائه می‌دهد. بر اساس عدد TNM، پزشک مرحله‌ی کلی سرطان (I-IV) تعیین میکند.
مرحله‌ی اول
سرطان به کلیه محدود می‌شود و کم‌تر از ۷ سانتیمتر اندازه دارد.
مرحله‌ی دوم
سرطان بزرگ‌تر از ۷ سانتیمتر است، ممکن است به ورید کلیوی یا بافت بیرونی کلیه نفوذ کند، اما نه بیش از این، و به گره‌های لنفاوی گسترش نیافته‌است.
مرحله‌ی III
سرطان هر اندازه‌ای می‌تواند داشته باشد و به گره‌های لنفاوی مجاور نیز گسترش یافته‌است یا سرطان به غدد فوق کلیوی گسترش یافته‌است.
مرحله‌ی IV
سرطان در خارج از کلیه، غدد فوق کلیوی و گره‌های لنفاوی مجاور گسترش یافته و در قسمت‌های دورتر از بدن مانند شکم، گره‌های لنفاوی دور یا اندام‌هایی نظیر کبد، ریه، استخوان یا مغز هم دیده می‌شود. مرحله‌ی IV همچنین ممکن است سرطان کلیه‌ی متاستاز نامیده شود.