موسیقی درمانی یک رویکرد درمانی است که از ویژگی‌های طبیعی روحیه‌بخش موسیقی برای کمک به آدم‌ها در بهبود سلامت روان و سلامت عمومی‌شان استفاده می‌کند. موسیقی درمانی یک مداخله‌ی هدف محور است که می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- ساخت آهنگ
- نوشتن آهنگ و ترانه
- آواز خواندن
- رقصیدن
- گوش دادن به موسیقی
- گفتگو درباره‌ی موسیقی
این شکل از درمان ممکن است برای آدم‌های مبتلا به افسردگی و اضطراب مفید باشد، و شاید به بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به مشکلات فیزیکی نیز کمک کند. هر فردی می‌تواند از فواید موسیقی درمانی بهره‌مند شود؛ برای تجربه‌ی تاثیرات مفید موسیقی درمانی لازم نیست پیش زمینه‌ای در موسیقی داشته باشید.
۱. انواع موسیقی درمانی
موسیقی درمانی می‌تواند یک فرایند فعال باشد که در آن، بیمار در ساخت موسیقی نقش داشته باشد؛ یا این‌که طی یک فرایند منفعل، صرفا به شنیدن یا پاسخ دادن به موسیقی بپردازد. برخی از درمانگران از یک رویکرد ترکیبی استفاده می‌کنند که شامل تعاملات فعال و منفعل با موسیقی است.
رویکردهای گوناگونی در خصوص موسیقی درمانی وجود دارند؛ از جمله:
- موسیقی درمانی تحلیلی: این نوع از موسیقی درمانی بیمار را به استفاده از یک “دیالوگ” بداهه و موسیقایی از طریق آواز خواندن یا نواختن موسیقی ترغیب می‌کند؛ بیمار از این طریق، افکار ناخودآگاه‌اش را بیان می‌کند؛ و در مرحله‌ی بعد، درباره‌ی آن با درمانگر به تامل و گفتگو می‌پردازد.
- موسیقی درمانی بننزون: این قالب از موسیقی درمانی برخی جنبه‌های روانکاوی را با فرایند ساخت موسیقی ترکیب می‌کند. موسیقی درمانی بننزون (که نام آن از روی یک روانشناس و موسیقی‌دان آرژانتینی به نام رونالدو بننزون برداشته شده است) شامل جستجو در پی “هویت آوایی موسیقایی” شما است که می‌تواند به توصیف آن دسته از آواهای خارجی بپردازد که بیش‌ترین قرابت را با حالات روانشناختی درونی‌تان دارند.
- موسیقی درمانی رفتاری شناختی: این رویکرد رفتاردرمانی شناختی (CBT) را با موسیقی پیوند می‌زند. در این نوع از موسیقی درمانی، از موسیقی برای تقویت برخی رفتارها و اصلاح برخی دیگر استفاده می‌شود. این یک رویکرد سازماندهی شده است، نه بداهه؛ و می‌تواند شامل گوش دادن به موسیقی، رقصیدن، آواز خواندن، یا نواختن ساز باشد.
- موسیقی درمانی اجتماعی: این قالب موسیقی درمانی بر کاربرد موسیقی به عنوان راهی برای تسهیل تغییر در سطح اجتماعی بیمار تمرکز دارد. این روش موسیقی درمانی به صورت گروهی برگزار می شود و نیازمند مشارکت بالای هر یک از اعضای گروه است.
- موسیقی درمانی نوردوف – رابینز: این روش که با نام موسیقی درمانی خلاق نیز شناخته می‌شود، شامل نواختن یک ساز (معمولا سنج یا طبل) و توسط بیمار و هم‌نوازی درمانگر با استفاده از یک ساز دیگر است. در این فرایند بداهه، از موسیقی به عنوان راهی برای کمک به توانمندسازی بیماری جهت بیان حرف‌های درونی‌اش استفاده می‌شود.
- تصاویر ذهنی هدایت شده همراه با موسیقی به روش بانی (Bonny): این شکل از روان درمانی از موسیقی کلاسیک به عنوان راهی برای تحریک خیال‌پردازی توسط بیمار استفاده می‌کند. در این روش، بیمار درباره‌ی احساسات، حس‌ها، خاطرات، و تصاویر ذهنی‌اش هنگام گوش دادن به این موسیقی توضیح می‌دهد.
- روان درمانی با صدا: در این قالب، بیمار از تمرین‌های گوناگون صداسازی، آواهای طبیعی، و تکنیک‌های تنفسی برای اتصال به هیجان‌ها و تکانه‌های خود استفاده می‌کند. این تمرین به منظور کمک به بیمار برای ایجاد یک حس اتصال عمیق‌تر با درون خود انجام می‌شود.
موسیقی درمانی در مقایسه با آوا درمانی
موسیقی درمانی و آوا درمانی دو مقوله‌ی مجزا هستند، و هر کدام اهداف، پروتکل‌ها، ابزار، و شرایط مخصوص به خودش را دارد:
- موسیقی درمانی یک روش نسبتا جدید است، در حالی که آوا درمانی بر اساس آیین فرهنگی باستانی مردم تبت به وجود آمده است.
- آوا درمانی از ابزارهایی برای رسیدن به فرکانس‌های آوایی خاص استفاده می‌کند، در حالی که موسیقی درمانی بر مقابله با علائمی نظیر استرس و درد تمرکز دارد.
- روش‌های آموزشی و گواهینامه‌‌های موجود برای آوا درمانی به اندازه‌ی آنچه برای متخصصان موسیقی درمانی وجود دارند، استاندارد و مشخص نیستند.
- متخصصان موسیقی درمانی معمولا در بیمارستان‌ها، مراکز ترک اعتیاد، یا درمانگاه‌های خصوصی حضور دارند، در حالی که افراد ماهر در آوا درمانی خدمات‌شان را به عنوان بخشی از روش‌های درمانی تکمیلی یا جایگزین ارائه می‌دهند.
۲. تکنیک‌ها
وقتی می‌خواهید فرایند درمان‌تان را با یک متخصص موسیقی درمانی آغاز کنید، ابتدا باید اهداف‌تان را شناسایی کنید. برای مثال، اگر دچار افسردگی هستید، احتمالا امیدوارید بتوانید از موسیقی برای بهبود طبیعی روحیه و افزایش سطح شادی در زندگی‌تان استفاده کنید. هم‌چنین، ممکن است بخواهید موسیقی درمانی را برای درمان سایر علائم افسردگی نظیر اضطراب، بی‌خوابی، یا مشکل تمرکز نیز امتحان کنید.
در طول یک جلسه از موسیقی درمانی ممکن است به ژانرهای مختلفی از موسیقی گوش دهید، یک ساز بنوازید، یا حتی آهنگ خودتان را بسازید. شاید از شما خواسته شود بخوانید یا برقصید. درمانگر ممکن است شما را ترغیب به بداهه‌پردازی کند، یا این‌که از شما بخواهد از دستورالعمل مشخصی پیروی کنید.
شاید از شما خواسته شود هنگام انجام این کارها، هیجان‌های‌تان را نیز با موسیقی همراه و هماهنگ کنید، یا این‌که شاید به احساسات‌تان اجازه دهید، شما و کارهای‌تان را هدایت کنند. برای مثال، اگر خشمگین هستید، می‌توانید با صدای بلند، سریع، و با آکوردهای ناهماهنگ به خواندن یا نواختن موسیقی بپردازید.
هم‌چنین، می‌توانید از موسیقی برای یافتن راه‌هایی جهت تغییر احساسات‌تان استفاده کنید. اگر احساس خشم یا استرس از خود بروز می‌دهید، شاید درمانگر از شما بخواهد به گوش دادن یا نواختن یک موسیقی آرام، لطیف، و ملایم بپردازید.
جلسات موسیقی درمانی معمولا به صورت تک نفره برگزار می‌شود، ولی در صورت تمایل شما یا اگر چنین شرایطی ممکن باشد، می‌توانید در جلسات گروهی نیز شرکت کنید. جلسات موسیقی درمانی به همراه یک درمانگر ممکن است در مکان‌های مختلفی برگزار شوند، از جمله:
- کلینیک
- مرکز بهداشت محلی
- مرکز بازپروری
- بیمارستان
- درمانگاه خصوصی
- درمانگاه فیزیوتراپی
- مرکز توانبخشی
فارغ از این‌که این جلسات در چه مکانی برگزار شود، اتاقی که قرار است در آن به موسیقی درمانی بپردازید باید دارای محیطی آرام و به دور از سروصدای خارجی باشد.
۳. موسیقی درمانی به رفع چه مشکلاتی کمک می‌کند؟
موسیقی درمانی می‌تواند به افراد مبتلا به وضعیت‌های زیر کمک کند:
- بیماری آلزایمر
- استرس و اضطراب
- اوتیسم
- وضعیت‌های قلبی
- درد مزمن
- افسردگی
- دیابت
- ناتوانی در برقراری ارتباط کلامی و غیرکلامی
- اختلال در تنظیم هیجانی
- احساس فقدان عزت نفس
- سردرد
- تکانشگری
- روحیه‌ی منفی
- اختلال اضطراب پس از سانحه
- مشکلات مربوط به زایمان
- نیازمند توانبخشی پس از آسیب یا انجام عمل جراحی
- مشکلات تنفسی
- اختلال سوءمصرف مواد
- مشکلات مربوط به عمل جراحی
- ضربه مغزی
- ناتوانی در حرکت یا هماهنگی
هم‌چنین، پژوهش‌ها نشان داده‌اند موسیقی درمانی می‌تواند برای افراد مبتلا به وضعیت‌های زیر نیز مفید باشد:
- بی‌خوابی
- اختلال کم توجهی – بیش فعالی
- اسکیزوفرنی
- سکته‌ی مغزی و اختلالات عصبی
به علاوه، موسیقی درمانی معمولا برای کمک به کودکان و نوجوانان در مسائل زیر نیز کاربرد دارد:
- تقویت هویت فردی
- بهبود مهارت‌های ارتباطی
- یادگیری نحوه‌ی تنظیم هیجان‌ها
- بازیابی از ضربه‌ی روحی
- درون‌اندیشی
۴. فواید موسیقی درمانی
موسیقی درمانی به شدت قابل شخصی‌سازی است – یعنی می‌توان آن را با نیازهای هر فرد هماهنگ کرد؛ از این رو، این روش درمانی برای همه‌ی آدم‌ها در هر سن مناسب است – حتی کودکان بسیار کوچک نیز می‌توانند از آن بهره‌مند شوند. هم‌چنین، موسیقی درمانی بسیار تطبیق‌پذیر است و می‌تواند برای همه‌ی آدم‌ها با هر سطح تجربه از موسیقی و چالش‌های روانی و جسمی مختلف مفید باشد.
سروکار داشتن با موسیقی می‌تواند:
- بخش‌هایی از مغز را که بر چیزهایی نظیر حافظه، هیجان، حرکت، دریافت حسی، برخی کارکردهای ارادی، تصمیم‌گیری، و پاداش تاثیرگذار هستند، فعال کند.
- ضربان قلب و فشار خون را پایین بیاورد.
- تنش ماهیچه‌ای را آرام کند.
- باعث ترشح اندورفین شود.
- استرس را تسکین دهد و باعث ایجاد احساس آرامش شود.
- مهارت‌های حرکتی کودکان و نوجوانان مبتلا به ناتوانی‌های رشد و / یا یادگیری را تقویت کند و مهارت‌های ارتباطی‌شان را بهبود ببخشد.
هم‌چنین، پژوهش‌ها نشان داده‌اند، موسیقی دارای تاثیر قدرتمندی بر افراد مبتلا به زوال عقل (دمانس) و سایر اختلالات مربوط به حافظه است.
به طور کلی، موسیقی درمانی می‌تواند احساسات مثبت را افزایش دهد؛ احساساتی از قبیل:
- آرامش
- رضایت
- اعتماد به نفس و توانمندی
- صمیمیت هیجانی
۵. اثربخشی
چندین دهه است که دانشمندان در خصوص کاربردها و فواید موسیقی درمانی پژوهش می‌کنند. یافته‌های کلیدی حاصل از مطالعات بالینی نشان داده‌اند، موسیقی درمانی می‌تواند برای افراد مبتلا به افسردگی و اضطراب، اختلالات خواب، و حتی سرطان مفید باشد.
افسردگی
مطالعات نشان داده‌اند، موسیقی درمانی می‌تواند یکی از روش‌های موثر در درمان افسردگی باشد. طبق نتایج یک پژوهش، موسیقی درمانی در کنار روش‌های معمول، از قبیل مصرف دارو یا روان درمانی، بیش از همه می‌تواند برای افراد مبتلا به افسردگی مفید باشد.
موسیقی درمانی در کنار سایر اشکال درمان می‌تواند به کاهش افکار وسواسی، افسردگی، و اضطراب در افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری – عملی کمک کند.
پژوهشگران در ۲۰۱۶ به انجام یک مطالعه‌ی امکان‌سنجی پرداختند تا در خصوص چگونگی ترکیب موسیقی درمانی با رفتاردرمانی شناختی به منظور درمان افسردگی تحقیق کنند. نتایج اولیه‌ی این مطالعه امیدوارکننده بودند، با این حال، این مسئله نیازمند انجام پژوهش‌های بیش‌تری است.
بی‌خوابی
بسیاری از آدم‌ها دریافته‌اند، موسیقی یا حتی نویز سفید، می‌تواند در فرایند خوابیدن به آن‌ها کمک کند. پژوهش‌ها نشان داده‌اند، موسیقی درمانی برای افراد مبتلا به اختلالات خواب یا بی‌خوابی ناشی از افسردگی مفید است.
موسیقی، در مقایسه با داروها یا سایر روش‌های درمانی تجویزی برای اختلالات خواب، کم‌تهاجمی‌تر و مقرون به صرفه است، و افراد به تنهایی می‌توانند از آن برای کنترل وضعیت‌شان استفاده کنند.
کنترل درد
دانشمندان موسیقی را به عنوان یک استراتژی بالقوه برای کنترل دردهای حاد و مزمن در تمام گروه‌های سنی مورد پژوهش قرار داده‌اند. پژوهش نشان دادند، گوش دادن به موسیقی، مثلا در طول دوره‌ی التیام یک زخم یا جراحت ناشی از عمل جراحی، می‌تواند به کودکان و بزرگسالان در کنار آمدن با درد فیزیکی کمک کند.
موسیقی درمانی می‌تواند به کاهش درد ناشی از وضعیت‌های زیر کمک کند:
- وضعیت‌های مزمن: موسیقی درمانی می‌تواند به عنوان بخشی از یک برنامه‌ی بلند مدت برای کنترل درد مزمن به کار برود، و در بازیابی و تمرکز بر خاطرات مثبت مربوط به دوران پیش از شروع علائم بلند مدت و ناراحت‌کننده‌ی درد، به افراد کمک کند.
- درد زایمان: طبق شواهد تجربی، موسیقی درمانی حین زایمان گزینه‌ی مثبت، آسان، و غیر دارویی موثری برای کنترل درد و کاهش اضطراب در زمان زایمان است.
- عمل جراحی: موسیقی درمانی در کنار مراقبت‌های استاندارد پس از عمل در بیمارستان، روش موثری برای کاهش سطح درد، اضطراب، ضربان قلب، و فشار خون افرادی است که تحت عمل جراحی قرار گرفته‌اند.
سرطان
کنار آمدن با خبر ابتلا به سرطان و پا گذاشتن در مسیر درمان این بیماری به همان اندازه که از لحاظ فیزیکی دردناک است، می‌تواند از لحاظ هیجانی نیز ناراحت‌کننده باشد. افراد مبتلا به سرطان برای مراقبت از سلامت هیجانی و معنوی‌شان نیازمند منبع پشتیبان متفاوتی هستند.
طبق شواهد تجربی، موسیقی درمانی به کاهش اضطراب افراد مبتلا به سرطان که پرتودرمانی را آغاز کرده‌اند، کمک می‌کند. هم‌چنین، این روش می‌تواند به مقابله با اثرات جانبی شیمی‌درمانی، از قبیل حالت تهوع نیز کمک کند.
به علاوه، موسیقی درمانی از لحاظ هیجانی برای افراد مبتلا به افسردگی ناشی از آگاه شدن از ابتلای‌شان به سرطان، چه در حین دریافت مراقبت‌های درمانی، و چه حتی پس از بهبود، می‌تواند مفید باشد.
۶. مواردی که باید مد نظر قرار دهید
موسیقی درمانی به خودی خود نمی‌تواند برای درمان وضعیت‌های پزشکی، از جمله اختلالات روانی، کافی باشد. با وجود این، وقتی موسیقی درمانی در کنار دارو، روان درمانی، و سایر مداخلات پزشکی به کار گرفته می‌شود، به بخش ارزشمندی از برنامه‌ی درمانی تبدیل خواهد شد.
اگر دچار مشکلات شنوایی هستید، یا اگر از سمعک یا ایمپلنت شنوایی استفاده می‌کنید، پیش از اقدام برای موسیقی درمانی با متخصص شنوایی‌سنجی مشورت کنید تا از بی‌خطر بودن موسیقی درمانی برای خود مطمئن شوید.
هم‌چنین، موسیقی درمانی به همراه حرکات بدنی یا رقص ممکن است برای افراد مبتلا به درد، بیماری، جراحت، یا وضعیت‌های فیزیکی که انجام فعالیت‌های بدنی را برای بیمار دشوار می‌کنند، مناسب نباشد.
هم‌چنین، پیش از اقدام برای استفاده از خدمات موسیقی درمانی، وضعیت بیمه درمانی‌تان را نیز بررسی کنید. برخی از شرکت‌های بیمه ممکن است موسیقی درمانی را تحت پوشش قرار ندهند؛ یا این‌که برای بازپرداخت هزینه‌ها، نامه‌ی پزشک را از شما درخواست کنند.
۷. نحوه شروع کار
اگر مایل به کسب اطلاعات بیشتر درباره‌ی موسیقی درمانی هستید، با پزشک یا درمانگرتان مشورت کنید. آن‌ها می‌توانند متخصص مورد نظر را به شما معرفی کنند. هم‌چنین، شاید انجمن خاصی در زمینه‌ی موسیقی درمانی در شهرتان وجود داشته باشد که بتواند اطلاعات جامعی را در مورد متخصصان مجاز و معتبر به شما ارائه دهد.
یک جلسه‌ی معمول موسیقی درمانی، بسته به اهداف مورد نظرتان، می‌تواند ۳۰ الی ۵۰ دقیقه طول بکشد. درست مانند روند تعیین وقت ملاقات با یک متخصص روان درمانی، برای استفاده از خدمات موسیقی درمانی نیز باید از یک جدول زمانی مشخص پیروی کنید – معمولا هفته‌ای یک جلسه؛ البته بسته به نیازهای‌تان، جلسات موسیقی درمانی می‌توانند بلندتر یا با دفعات بیشتر باشند.
پیش از شرکت در نخستین جلسه، شاید بهتر باشد مسائلی را با متخصص موسیقی درمانی هماهنگ کنید تا بتوانید با آمادگی بیش‌تری در جلسات حضور داشته باشد؛ هم‌چنین، در صورت نیاز، شاید لازم باشد با پزشک معالج‌تان نیز مشورت کنید.