ماموریت شما به عنوان یک برنامهریز شهری، هدایت توسعهی شهری در خدمت یک جامعهی باسابقه یا جدید، و در عین حال، در نظر گرفتن رفاه عمومی و زیست محیطی است. برنامه ریزی شهری دقیق نیازمند در نظر گرفتن تمام جوانب مختلف جهت ایجاد مکانی راحت، سالم، کارآمد، و عادلانه برای کار و زندگی است. به طور همزمان، یک برنامهریز شهری کارآمد باید رویکردی پایدار، مطلع از شرایط آب و هوایی، و سازگار با محیط زیست داشته باشد تا بتواند محیط زیست را مدیریت کند، طول عمر افراد را افزایش دهد، و خطر وقوع فجایع را پایین بیاورد. با توجه به اینکه گرایشها و اصطلاحات رایج توسعهی شهری از قبیل توسعهی مجدد مراکز خرید عظیم، فروشگاههای تجربی (مراکز خریدی که مشتریان چیزهایی فراتر از خرید را تجربه میکنند)، همباشی، فضای کار مشترک و خیلی موارد دیگر روز به روز گستردهتر میشوند، اهمیت رویکردهای خلاقانهای که جنبههای طراحی گستردهتری را در نظر میگیرند، بیش از پیش احساس میشود.
وظیفهی یک برنامهریز شهری چیست؟
بگذارید از اول شروع کنیم؛ تبدیل شدن به یک برنامهریز شهری یک شبه اتفاق نمیافتد. معمولا برنامهریزان شهری و منطقهای نیازمند کسب مدارک کارشناسی و کارشناسی ارشد از دانشگاههای معتبر، و همچنین، تجربهی مرتبط بالا در زمینههای برنامه ریزی، سیاستهای عمومی، یا یک رشتهی مرتبط از قبیل علوم محیط زیست هستند.
دلیل نیاز به چنین مدارک و تجربیاتی این است که نقش آنها با پروژههای عظیم و همچنین، مسئولیت بالایی همراه است. برنامهریزان شهری به عنوان یک مدافع جامعه عمل میکنند و همواره باید بالاترین منافع افراد جامعه را مد نظر داشته باشند. با این حال، مدیریت همزمان کاربری زمین، اجرای دستورالعملها، منابع، توسعهی اقتصادی، و حتی سیستم حمل و نقل به همراه توسعهی شهری به شکل روز افزون دشوار میشود. فقط برخی از وظایفی که یک برنامهریز شهری به طور مداوم باید با آنها سروکار داشته باشد، عبارت هستند از:
- برنامه ریزی فضاهای سبز و امکانات اجتماعی
- ارزیابی گرایشهای حمل و نقل و پیادهسازی برنامههای حمل و نقل همراستا با نیازهای اجتماعی
- تضمین ساخت مسکن مقرون به صرفه
- مدیریت شمار خانههای مجردی و خانوادگی در یک منطقه / محله
- تلاش برای کسب اطمینان از وجود خدمات تامین آب و فاضلاب به اندازهي کافی برای افراد جامعه
- تلاش برای حفظ ساختارهای اطراف شهر
- برنامه ریزی برای ساخت و حفظ ساختمانهای جدید
با توجه به ازدیاد برنامهها و کم بودن زمان، چند نکتهی مهم را جمعآوری کردهایم که برنامهریزان به منظور جلوگیری از تبدیل شدن برنامههای توسعهی شهری به یک جنگل شهری آشفتهی بینظم باید از آنها آگاه باشند.
نکتهی ۱: طرحهای شهری را برای “فردا” خلق کنید، نه فقط برای کاربرد “امروز”
فارغ از اینکه از صفر در حال طراحی یک فضای اجتماعی کاملا جدید هستید یا یک ناحیهی جدید را به یک طرح شهری موجود اضافه میکنید، غالبا ممکن است محدود به این مسئله شوید که چه چیز در حال حاضر برایتان امکانپذیر است. طبق تعریف، برنامه ریزی باید بر اهداف آینده و آرزوهای یک جامعه متمرکز باشد. برای جلوگیری از گرفتار شدن در دام خشنودی از طرحها و برنامههای خود، مدام از خودتان بپرسید آیا این برنامهها را برای “دیروز” طراحی میکنید یا برای “امروز” یا “فردا”. احتمالا اگر پاسختان به دو مورد اول مثبت باشد، امکان دارد فرصتی رو به رشد را برای کاشتن بذر موفقیتهای بالقوه در آینده از دست بدهید. سعی کنید فکرتان را از سطوح راحت و امن امروز فراتر ببرید، و به چالشهای فردا فکر کنید. گرایشهای اجتماعی، اقتصادی، و محیطی آینده را چگونه خواهند کرد، و برنامه ریزی شهری شما چگونه میتواند با نیازها و فرصتهایی که در آینده ایجاد خواهند شد، رو به رو شود؟
نکتهی ۲: به جای چارچوبهای زمانی، به چشمانداز بزرگتری از آینده فکر کنید
نکتهی دومی که در این مقاله به آن اشاره میکنیم، این است که بزرگ فکر کنید – نه اینکه فقط به آیندهی قابل پیشبینیتان فکر کنید. به طور کلی، بیشتر برنامههای توسعهی شهری برای تکمیل در یک چارچوب زمانی ۲۰+ ساله تعیین میشوند، و متغیرهایی نظیر تخمینهای جمعیتی و همچنین، پیشبینیهای مربوط به درآمد سرانه در آنها لحاظ میشوند. با وجود این، همهی این اعداد و ارقام صرفا پیشبینی هستند. این مسئله باعث میشود تصمیمهای کلیدی و برنامهها فقط حول سطوح جمعیتی خاصی اتخاذ شوند که گاهی اوقات ممکن است رشد واقعی جمعیت و ماهیت این رشد در جامعهی مورد نظر در این پیشبینیها نادیده گرفته شود. به جای خلق یک طرح شهری بر اساس تخمینها و تقریبها، برنامههای خود را بر مبنای محیط شهری پایدار طراحی کنید.
همواره، توسعهی شهری پایدار به عنوان یک رویکرد مطلوب، بیش از سایر روشها، مورد پذیرش قرار گرفته است. برداشتهای پیشین و منسوخ این طرز تفکر صرفا به دنبال رسیدن به این هدف بودند که میان ورودیهای تولید کارآمد و تابع سودمندی و خروجیهای مصرف معادل یک تعادل ایجاد کنند. با این حال، در عصر مدرن، باید قادر باشیم با در نظر گرفتن عناصر اجتماعی – فرهنگی، اقتصادی، و زیست محیطی، دیدگاه کلی و جامعتری را درک کنیم. از این رو، برنامهی توسعهی شهری پایدار و جدید باید از لحاظ اقتصادی، اجتماعی، فیزیکی، و زیست محیطی، فرایندی از یکپارچگی همافزا (برآیند مثبت چندین عنصر) و تکامل توام میان افراد جامعهی مورد نظر ایجاد کند؛ که بدون نیاز به کاهش توسعهی سایر بخشها، بتواند یک سطح بدون پسرفت از سلامت و رفاه را برای ساکنان شهر تضمین کند. به علاوه، یک طرح پایدار باید به تحقق ماموریت مهمتر و بزرگتری نیز کمک کند: کاهش اثرات مخرب توسعه بر زیستکره. باید یک تصویر بزرگ را در نظر بگیرید که همه چیز در آن لحاظ شده باشد.
نکتهی ۳: محیطهای اقتصادی، اجتماعی، و فیزیکی را در نظر بگیرید
برای آنکه بتوانید به یک “تصویر یا چشمانداز بزرگ” فکر کنید، سه عامل کلیدی محیطی را باید مد نظر قرار دهید – اقتصادی، اجتماعی، و فیزیکی.
برنامه ریزی شهری: ملاحظات اقتصادی
در توسعهی شهری باید کارفرمایان اولیه نظیر سازمانهای دولتی محلی، کارخانههای تولیدی، کسب و کارهای محلی، و دانشگاهها، و همزمان، توریسم و عملیات مبتنی بر جذب توریسم نیز مد نظر قرار بگیرند. مشارکت میان شرکتها، خیریهها، و سازمانهای غیرانتفاعی باید ترغیب شود. یک برنامهریز شهری به طور همزمان باید برای فراهم کردن فرصتهای توسعه برای شرکتهایی با مقیاس کوچک تلاش کند، و در عین حال، نوآوری و رقابت را در میان شرکتها تقویت کند، و صنایع خلاق و هنری را که برای فرهنگ جامعه مفید هستند، حفظ کند. نخستین گامها برای تحقق این هدف عبارت هستند از تحلیل و پژوهش در خصوص جایگاه فعلی محیط مورد نظر، و سپس ایجاد یک برنامهی اصلی برای رسیدن به این اهداف آرمانگرایانه به بهترین شکل ممکن.
برنامه ریزی شهری: ملاحظات اجتماعی
با در نظر گرفتن ملاحظات اقتصادی در پس ذهنمان، عوامل اجتماعی نیز باید پذیرفته شوند. در بیشتر محیطهای شهری قدیمی میتوان تقسیم نابرابر منابع محلی را به عنوان یک درد و مشکل اصلی شناسایی کرد که باید مورد درمان قرار بگیرد. این مسئله در میان کشورها و شهرهای کمتر توسعهیافته در مقایسه با کشورهای غربی به شکل برجستهتری قابل ملاحظه است. برای مثل در هندوستان، طبق آمار، بیش از پنجاه درصد از جمعیت شهری نظیر بمبئی، بدون در اختیار داشتن منابع کافی در زاغهها زندگی میکنند. عوامل اجتماعی ناسالم و نامتعادل، نظیر آنچه در این شهر مشاهده میشود، میتوانند باعث بروز بیماری، و همچنین، افزایش نرخ مرگ و میر در یک جمعیت در مقیاس بالا بشوند. بنابراین، برنامهریزان شهری باید سیستمهایی را طراحی کنند که بتوانند توزیع ثروت و همچنین منابع موجود را به شکل بهتری انجام دهند، و به منظور کسب اطمینان از این مسئله که شهرنشینی تاثیر منفی بر ساکنان موجود نداشته باشد، با سازمانهای دولتی محلی همکاری کنند.
برنامه ریزی شهری: ملاحظات محیط فیزیکی
مورد آخر و البته بسیار مهم، محیط فیزیکی است که در برنامه ریزی شهری مدرن باید مد نظر گرفته شود. این مسئله شامل موقعیت مکانی و مجاورت با منابع، وضعیت کلی آب و هوا و الگوهای آب و هوایی فصلی، و حتی جزییات کوچکتری نظیر این میشود که آیا ناحیهی جغرافیایی مورد نظر دارای ذخایر آبی سخت است یا کیفیت خوبی دارد؛ همین مسئله، به مرور زمان، میتواند تاثیرات مخربی بر سیستمهای آبیاری و لولهکشی داشته باشد. به علاوه، در هنگام طراحی ساختمانها یا فرایند نوسازی، وضعیتهای آب و هوایی، از هر چیزی نظیر برف، باران، و باد گرفته تا پدیدههای بزرگتری نظیر طوفانهای و گردبادها (و همچنین، چگونگی تغییر شدت و بسامد آنها در طول زمان) باید در صدر مواردی قرار داشته باشند که برنامهریزان شهری در نظر میگیرند.
نکتهی ۴: برای هر چیزی که به آب و هوا مربوط میشود، برنامهریزی کنید
با توجه به ملاحظات محیط فیزیکی، و با توجه به افزایش روز افزون نگرانیها در خصوص محیط زیست، تمایل به طراحی شهری حساس به آب و هوا رو به افزایش است. همانطور که محیط زیست تغییر میکند، توسعهی شهری نیز باید تغییر کند. یکی از عناصر مهم، و طبق سوابق تاریخی، دشوار در توسعهی شهری ارزیابی میزان راحتی گذرگاه عابر پیاده در محیط شهری است. عوامل آب و هوایی خرداقلیم نظیر باد و باران بسیار بااهمیت، و از جمله متغیرهای پویایی هستند که در فرایند برنامه ریزی باید مد نظر قرار بگیرند و ارزیابی شوند. از برنامهریزی برای زهکشی شهری و جمعآوری آب باران گرفته تا طراحی ساختمانها و سازههای جدید، مهندسی باد یا ارزیابی اثرات باد میتواند تاثیر بزرگ و موثری بر سازگاری محیط شهری با شرایط آب و هوایی همیشه در حال تغییر داشته باشد. به منظور اجرای موثر تحلیل باد برای پروژههای توسعهی شهری، و بررسی عواملی نظیر جهت و جریان باد، استفاده از نرمافزار دینامیک سیالات محاسباتی (CFD) توصیه میشود.
نکتهی ۵: برنامه ریزی برای گذرگاه عابر پیاده
در نهایت، نکتهی مهم ولی غالبا نادیده گرفته شده، برنامه ریزی برای گذرگاههای عابر پیاده است که زندگی و روح فضای شهری خلق شده توسط برنامهریزان را تشکیل میدهد. همانطور که پیشتر گفته شد، برنامه ریزی شهری با در نظر گرفتن مهندسی باد میتواند از لحاظ استهلاک ناشی از وضعیتهای آب و هوایی، تاثیر مثبتی بر طرحهای شهریتان داشته باشد؛ ولی تاثیر مشابهای نیز بر راحتی عابران (از لحاظ وزش باد) خواهد داشت. سطح راحتی پیادهروها از لحاظ وزش باد میتواند بر همه چیز، از امنیت شهروندان گرفته تا حتی دسترسی به کسب و کارها (بسته به موقعیت مکانی آنها) تاثیر داشته باشد.
اینگونه به این مسئله فکر کنید: اگر سرعت باد به ۱۰ کیلومتر بر ساعت برسد، مطالعهی کتاب یا روزنامه دشوار خواهد شد. این برای مغازههای کنار خیابان که بخشی از درآمدشان از عابرانی به دست میآید که از طریق مشاهدهی ویترین به خرید کالا تمایل پیدا میکنند، یا برای رستورانهایی که صندلیهایشان را در فضای باز میچینند، خبر بدی است. باد نه تنها بر محیطهای همسطح خیابان بلکه بر آپارتمانها / هتلهای دارای تراس و بالکن، و حتی عملیات ساخت ساختمانهای جدید نیز تاثیر منفی میگذارد. در نتیجه، راحتی عابران پیاده از لحاظ وزش باد میتواند به رونق کسب و کارها منجر شود، و همین مسئله تاثیر مهمی بر شرایط اقتصادی خواهد داشت.
یک برنامهریز شهری باید راحتی عابران و سطوح باد را در مرحلهی برنامه ریزی ارزیابی کند تا خطرات نامطلوب و پیامدهای متعاقب آنها را کاهش دهد. خوشبختانه، امروزه آزمایش و ارزیابی طرحهای شهری با استفاده از نرم افزار دینامیک سیالات محاسباتی (CFD) و ایجاد طراحیهای مکرر در فضای کامپیوتری بیش از پیش آسان شده است. با استفاده از چنین پلتفرمهایی حتی میتوانید چندین شبیهسازی را به صورت همزمان به شکل آنلاین اجرا کنید تا از هدر رفتن منابع جلوگیری، و در زمان مورد نیاز برای فرایند طراحی صرفهجویی کنید. به طور خلاصه، برای عابران برنامه ریزی کنید، ولی برنامهتان را به یک شیوهی هوشمندانهتر و از لحاظ زمانی، کارآمدتر، در یک فضای ابری شبیهسازی کنید.