بدون تردید کافئین رایج‌ترین داروی محرک در دنیای امروز است. خواه سر کار باشیم یا در خانه، همه‌ی ما برای از بین بردن انبوهی از استرس‌ها به مصرف مقداری کافئین نیاز داریم. با این‌که ممکن است این تاثیر کافئین جذاب به نظر برسد، ولی مصرف بیش از اندازه‌ی آن می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری در بدن‌مان ایجاد کند. چگونه؟ این مقاله را درباره‌ی مضرات کافئین تا انتها بخوانید تا از چگونگی آن آگاه شوید.
مختصری درباره‌ی کافئین
کافئین ماده‌ی محبوبی است که می‌تواند به سرعت انرژی‌مان را افزایش دهد. این ماده به آدم‌ها کمک می‌کند با خواب‌آلودگی مبارزه کنند. با این حال، میزان مصرف و اثربخشی آن مدت‌ها است که به موضوع بحث‌برانگیزی تبدیل شده است.
پس حقیقت چیست؟ آیا کافئین ارزش این همه عشق و علاقه را دارد؟
بسیار خب، این مسئله را تا چند لحظه‌ی دیگر متوجه خواهیم شد.
ابتدا اجازه دهید درباره‌ی این ماده‌ی که فعال‌کننده‌ی دستگاه عصبی است، کمی صحبت کنیم.
کافئین، که با نام علمی متیل تئوبرومین شناخته می‌شود، به صورت طبیعی یک آلکالوئید است. این ماده‌ی طبیعی در بسیاری از گیاهان یافت می‌شود، از جمله دانه‌های قهوه، چای، دانه‌های کولا، و غلاف‌های کاکائو. این آلکالوئید بخش مهمی از معاملات تجاری را به خود اختصاص داده است و شکل تولیدی آن (ساخته شده به دست انسان) به طور گسترده در تولید داروهای پزشکی، نوشیدنی‌ها، شکلات‌ها، و محصولاتی با طعم قهوه استفاده می‌شود.
طبق گزارش سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA)، بیش از ۹۰ درصد از جمعیت جهان به اشکال مختلف کافئین مصرف می‌کنند. جمعیت عظیمی است! صرف‌نظر از این‌که ما هم جزء این جمعیت هستیم یا خیر، بهتر است کمی هم به عوارض جانبی کافئین بپردازیم.
کافئین چگونه در بدن اثر می‌کند؟
کافئین، به عنوان ماده‌ای محلول در آب، به سرعت جذب بدن‌مان می‌شود. به این ترتیب در اندک زمانی وارد جریان خون می‌شود و کارش را از معده تا مغز آغاز می‌کند.
بسیار خوب، آیا بعد از مصرف کافئین باید منتظر عوارض جانبی آن نیز باشیم؟ تا انتهای این مقاله را مطالعه بفرمایید تا از این مسئله آگاه شوید.
مضرات کافئین
طبیعت اعتیادآور کافئین آن را به یک خطر بزرگ تبدیل کرده است، به ویژه در میان نوجوانان و بزرگسالان. عوارض جانبی کافئین که آدم‌های زیادی به طور گسترده آن‌ها را تجربه کرده‌اند عبارت هستند از کم‌آبی، تولید بیش از حد ادرار منجر به کم‌آبی ، اختلالات معده، تهوع، افزایش فشار خون، افسردگی، بی‌قراری، افزایش ضربان قبل منجر به مرگ، چاقی مفرط، افزایش وزن بدن، تب و بسیاری دیگر.
بسیار خوب، تا الان فقط خلاصه‌ای را برای‌تان بیان کردیم. ادامه‌ی این مقاله را بخوانید تا به جزییات عوارض جانبی کافئین پی ببرید:
۱. باعث حملات اضطرابی می‌شود
مصرف بیش از اندازه‌ی کافئین می‌تواند به ایجاد حالت خطرناکی از اضطراب منجر شود. می‌دانیم فرد مضطرب با بیش‌ترین درجات عصبانیت و بی‌قراری مواجه می‌شود؛ حتی اگر ظاهرا دارای شرایط معمولی باشد. کافئین چنین شرایطی را وخیم‌تر می‌کند. بنابراین، اگر فردی با این علائم مواجه است باید در مصرف کافئین احتیاط کند.
روش پیشگیری
آدم‌های مبتلا به اختلال اضطراب پیش از انتخاب کافئین به عنوان نوشیدنی روزانه‌شان باید با پزشک خود مشورت کنند. این کار احتمال اثرات متقابل دارویی را کاهش می‌دهد.
۲. اختلالات معده
اسیدهای موجود در کافئین معده را به تولید اسید بیشتر تحریک می‌کنند که این مسئله کاملا مضر و زیان‌بار است. از این رو، مصرف بیش از اندازه‌ی کافئین ممکن است به اختلالات معده نظیر حالت تهوع، گرفتگی معده، اسهال، و نفخ منجر شود.
روش پیشگیری
اگر معده‌تان ضعیف است، بهترین کار برای شما محدود کردن مصرف روزانه‌ی کافئین به (حداکثر) دو فنجان است.
۳. ممکن است باعث بی خوابی شود
بی‌خوابی اساسا جزء علائم ترک کافئین است که معمولا با مشکلات جسمی دیگری نظیر خستگی مفرط و سردرد همراه است. این نشانه‌ها در میان افراد معتاد به کافئین رایج است. اساسا، افرادی که بیش از اندازه کافئین مصرف می‌کنند، هنگام ترک این ماده با دردسرهایی از قبیل بی‌خوابی و ناراحتی مواجه می‌شوند.
روش پیشگیری
آسان‌ترین راه برای مقابله با مشکل بی‌خوابی اجتناب از مصرف کافئین قبل از خواب است. کاهش تعداد فنجان‌های مصرفی (قهوه، چای، و غیره) در طول روز نیز می‌تواند کمک‌تان کند.
۴. سقط خود به خودی
زنان باردار باید در مورد کافئین با احتیاط فوق‌العاده برخورد کنند، زیرا مصرف بیش از اندازه‌ی این داروی اعتیادآور ممکن است به سقط خود به خودی و دیگر مشکلات پیش از زایمان منجر شود.
کافئین با داشتن ویژگی محلول در آب، به آسانی از طریق جریان خون وارد جفت می‌شود. این ماده‌ی محرک مستقیما باعث افزایش ضربان قلب و متابولیسم (سوخت و ساز) جنین می‌شود. از دیگر عوارض جانبی مصرف بیش از اندازه‌ی کافئین می‌توان به تاخیر در رشد جنین نیز اشاره کرد.
زنان شیرده نیز نباید روزانه بیش از ۲ فنجان قهوه بنوشند زیرا این کار مستقیما روی نوزاد تاثیر می‌گذارد و باعث ناراحتی‌های جسمی در آن می‌شود.
روش پیشگیری
بهترین توصیه این است که پیش از تصمیم به مصرف مرتب کافئین حتما با پزشک خانوادگی‌تان مشورت کنید. تحت هر شرایطی، زنان باردار نباید روزانه بیشتر از ۲۰۰ میلی‌گرم کافئین مصرف کنند.
۵. افزایش فشار خون
آدم‌هایی که از بیماری فشار خون رنج می‌برند باید در مورد میزان مصرف روزانه‌ی کافئین با احتیاط برخورد کنند.
این دارو به خاطر تاثیرش در افزایش ناگهانی فشار خون در یک زمان کوتاه شهرت دارد. با این‌که کافئین تاثیرات بلند مدتی به همراه ندارد، ولی ممکن است وضعیت بیماران مبتلا به ضربان نامنظم قلب را وخیم‌تر کند.
کافئین هم‌چنین با حمله‌ی قلبی در جوانان نیز در ارتباط است. طبق نتایج یک مطالعه، افراد جوان مبتلا به بیماری خفیف فشار خون بالا که روزانه بیش از چهار فنجان قهوه مصرف می‌کنند، تا چهار برابر بیشتر از آن‌هایی که روزانه دو فنجان یا کم‌تر قهوه می‌نوشند، در مقابل حمله‌ی قلبی آسیب‌پذیر هستند.
روش پیشگیری
اگر دچار بیماری فشار خون بالا یا مشکلات قلبی و عروقی هستید، بهتر است پیش از افزودن کافئین به برنامه‌ی غذایی روزانه‌تان نظر یک پزشک متخصص را جویا شوید.
۶. ممکن است باعث مشکلات قاعدگی شود
با این‌که یک فنجان قهوه‌ی داغ می‌تواند در لحظات سخت حس بسیار خوبی به آدم بدهد، ولی مصرف بیش از اندازه‌ی کافئین می‌تواند در چرخه‌ی قاعدگی زنان اختلال ایجاد کند. این ماده می‌تواند باعث تاخیر در دوره‌ی قاعدگی، خونریزی بیش از حد، و گرفتگی‌های طولانی مدت شود.
کافئین هم‌چنین می‌تواند احتمال گُر گرفتگی را در زنان یائسه افزایش دهد.
طبق مطالعه‌ای که نتایج آن در مجله‌ی انجمن یائسگی آمریکای شمالی به چاپ رسید، زنان یائسه‌ای که به کافئین وابسته هستند بیشتر از سایرین احتمال دارد به علائم گر گرفتگی دچار شوند.
روش پیشگیری
توجه به میزان مصرف نکته‌ی کلیدی است. همیشه باید میزان مصرف‌تان را اندازه‌گیری کنید؛ خواه مصرف کافئین یا هر ماده‌ی غذایی دیگر. مشورت با پزشک نیز گام مهم دیگری است؛ به ویژه اگر پیش‌تر هم با مشکلات قاعدگی مواجه بوده‌اید.
۷. ممکن است احتمال ابتلا به بی‌اختیاری ادرار را افزایش دهد
کافئین احتمال ابتلا به بی‌اختیاری ادرار را در زنان افزایش می‌دهد. این‌که زنی دچار اختلال مثانه شود و کنترل آن را از دست بدهد، می‌توان در جمع باعث خجالت وی شود. ادرار زنان مبتلا به این اختلال با خندیدن، سرفه، یا عطسه کردن به طور ناگهانی خارج می‌شود.
روش پیشگیری
از مصرف روزانه بیش از دو فنجان کافئین خودداری کنید.
۸. چاقی مفرط
چاقی مفرط نیز مستقیما به مصرف کافئین مربوط می‌شود. بر خلاف باور عامه، این داروی اعتیادآور سطوح هورمون‌های استرس را در بدن افزایش می‌دهد که به احساس گرسنگی شدید منجر می‌شود.
روش پیشگیری
قهوه عالی است! ولی تبدیل آن به یک عادت روزانه ممکن است چند کیلو به وزن‌تان اضافه کند. بنابراین، این نکته را آویزه‌ی گوش‌تان کنید که روزانه بیش از ۲ الی ۳ فنجان کافئین نخورید؛ و هم‌چنین کافئین روزانه‌تان را از منابع مختلفی نظیر قهوه، نوشابه، شکلات، و چای تامین کنید.
۹. ممکن است باعث توهم شود
کافئین واقعا می‌تواند شما را بالا ببرد! و اگر بخواهید هم‌چنان سوار بر بال‌های این داروی اعتیادآور در آسمان پرواز کنید، شاید عاقبت دچار گیجی و توهم نیز بشوید. در برخی موارد حتی این مسئله باعث تشنج منجر به مرگ نیز شده است.
روش پیشگیری
اگر احساس می‌کنید به کافئین اعتیاد پیدا کرده‌اید، بهتر است از همین حالا شروع کنید و مصرف روزانه‌تان را به آهستگی کاهش دهید.
۱۰. احتمال ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهد
مصرف کافئین به مقادیر زیاد می‌تواند احتمال ابتلا به پوکی استخوان را نیز افزایش دهد. این ماده در کار جذب کلسیم اختلال ایجاد می‌کند، و در نتیجه باعث نازک شدن استخوان (پوکی استخوان) می‌شود.
هم‌چنین مصرف بیش از اندازه‌ی کافئین ممکن است باعث اسپاسم و درد ماهیچه‌ها می‌شود.
روش پیشگیری
آن‌هایی که با کمبود کلسیم مبتلا هستند یا پیش‌تر با این مشکل مواجه بودند باید از مصرف کافئین اجتناب کنند. مصرف کافئین می‌تواند مشکل این قبیل افراد را وخیم‌تر کند.
۱۱. ممکن است در کار تولید استروژن اختلال ایجاد کند
طبق نتایج یک مطالعه، کافئین می‌تواند احتمال باردار شدن زنان را تا ۲۷ درصد کاهش دهد. این درصد ممکن است با درجه وابستگی فرد به کافئین افزایش یابد. هم‌چنین کافئین به عنوان عاملی شناخته می‌شود که می‌تواند در تولید استروژن و متابولیسم (سوخت و ساز) اختلال ایجاد کند.
به هر صورت، اگر می‌خواهید بچه‌دار شوید باید یک “نه” بزرگ به کافئین بگویید. کافئین دارای تاثیر قدرتمندی است که می‌تواند بارداری را با مشکل مواجه کند.
روش پیشگیری
اگر بدون کافئین نمی‌توانید زندگی کنید و در عین حال، می‌خواهید بچه‌دار هم بشوید باید در مورد میزان مصرف توصیه شده و بی‌خطر کافئین با پزشک‌تان مشورت کنید.
۱۲. افزایش خطر حمله‌ی نقرس
آدم‌هایی با سابقه‌ی ابتلا به نقرس باید به طور کلی از کافئین اجتناب کنند، زیرا این ماده مکررا باعث شعله‌ور شدن آتش نقرس می‌شود. مصرف کافئین می‌تواند مشکل این قبیل افراد را وخیم‌تر کند.
روش پیشگیری
بهترین کار در این مورد رعایت پیشنهادهای پزشک است. پزشک سابقه‌ی بیماری‌تان را بهتر از شما می‌داند.
۱۳. افزایش احتمال ایجاد کیست در بافت پستان
کافئین برای زنان یک خبر بد به همراه دارد! طبق یک مطالعه که نتایج آن در مجلات علمی منتشر شده‌اند، احتمال ایجاد کیست در بافت پستان زنانی که روزانه بیش از ۵۰۰ میلی‌گرم کافئین مصرف می‌کنند تا دو برابر بیش از آن‌هایی است که روزانه ۳۱ تا ۲۵۰ میلی‌گرم از این ماده مصرف می‌نمایند.
روش پیشگیری
تنها راه حل موجود محدود کردن مصرف کافئین است!
۱۴. برای مبتلایان به دیابت نوع ۲ مناسب نیست
اگر به دیابت نوع ۲ مبتلا هستید، شاید بهتر باشد مصرف کافئین‌تان را محدود کنید. این داروی اعتیادآور ممکن است در متابولیسم (سوخت و ساز) گلوکز اختلال ایجاد کند و باعث افزایش ناگهانی و کنترل نشده‌ی گلوکز در جریان خون شود.
روش پیشگیری
با پزشک‌تان مشورت کنید و برای خود حد مصرف روزانه‌ی کافئین تعیین کنید.
۱۵. ممکن است باعث حساسیت (آلرژی) شود
حساسیت به کافئین بسیار نادر است، ولی برخی آدم‌ها ممکن است بیش از اندازه به مولکول کافئین حساس باشند. این مسئله ممکن است باعث علائم حساسیتی نظیر بثورات پوستی، کهیر، و درد شود.
روش پیشگیری
اگر چنین واکنش‌هایی را در بدن‌تان مشاهده می‌کنید، بهتر است مصرف کافئین را ترک کنید. اگر مشکل‌تان هم‌چنین پا بر جا بود، حتما به پزشک مراجعه کنید.
۱۶. مهار تولید کلاژن در پوست
هم‌چنین کافئین به عنوان عامل کاهنده‌ی تولید کلاژن در پوست انسان شناخته می‌شود.
روش پیشگیری
این مشکل نیز به آسانی با محدود کردن میزان مصرف کافئین قابل حل است.
۱۷. ممکن است در فرایند بازیابی شنوایی از دست رفته اختلال ایجاد کند
طبق نتایج مطالعه‌ای بر روی خوکچه‌های هندی، کافئین ممکن است سرعت ترمیم شنوایی از دست رفته‌ی ناشی از صدای بلند را کاهش دهد. چنین تاثیری در انسان نیز مشاهده شده است.
روش پیشگیری
راه‌حل ایده‌آل این است که روزانه بیش از ۴۰۰ میلی‌گرم کافئین مصرف نکنید.
۱۸. کم آبی و خشکی دهان
کافئین از خیلی جهات شبیه الکل است. اعتیادآور است، در همه جا یافت می‌شود، شما را بالا می‌برد، و باعث کم‌آبی می‌شود.
کافئین یک ادرارآور طبیعی است و باعث مي‌شود مایعات زیادی از بدن‌مان خارج شوند؛ در نتیجه، بدن‌مان دچار کم آبی و دهان‌مان دچار خشکی شود. سلول‌های بدن که دچار کم آبی شوند، قادر نخواهند بود مواد مغذی را به آسانی جذب کنند و در دفع مواد زائد به مشکل بر می‌خورند. بنابراین، هنگام انجام فعالیت‌های ورزشی مصرف کافئین انتخاب مناسبی نخواهد بود، زیرا می‌تواند باعث کم آبی شدید در بدن‌تان شود.
روش پیشگیری
قهوه بنوشید، شکلات بخورید؛ ولی برای همه‌ی این‌ها محدودیت تعیین نمایید.
۱۹. باعث ایجاد آکنه (جوش) می‌شود
هم‌چنین نوشیدن چندین فنجان قهوه در روز می‌تواند باعث ایجاد آکنه شود. کافئین سطوح استرس بدن را با افزایش ترشح هورمون‌های استرس تشدید می‌کند؛ افزایش استرس از دلایل اصلی ایجاد آکنه است. هم‌چنین کافئین تعادل بدن‌تان را به هم می‌ریزید، باعث ایجاد استرس می‌شود و در نتیجه به ایجاد آکنه کمک می‌کند.
روش پیشگیری
اگر پوست‌تان را دوست دارید و هم‌چنین مستعد ابتلا به آکنه هستید، پس بهتر است مصرف کافئین را محدود کنید.
علائم ترک مصرف کافئین
بدون وجود کافئین در بدن‌تان نمی‌توانید کارکرد مناسبی داشته باشید؟ نگران نباشید، شما تنها فردی نیستید که با این مشکل مواجه‌اید. طبق داده‌های آماری، امروزه بیش از ۶۸ میلیون آمریکایی به کافئین وابسته هستند.
ولی چرا به کافئین معتاد می‌شویم؟
کافئین داروی هوشمندی است. کافئین آدنوزین را سرکوب می‌کند؛ آدنوزین ماده‌ی شیمیایی است که به وسیله‌ی مغز تولید و باعث آرامش بدن می‌شود. این مسئله به افزایش شدید انرژی در بدن منجر می‌شود. همین مسئله مغز را مجبور می‌کند برای داشتن واکنش‌ها و کارکرد یکسان به افزایش سطح کافئین نیاز داشته باشد. به این ترتیب بدن‌مان به کافئین وابسته می‌شود. این تاثیر کافئین بر بدن است.
آدم‌هایی که جسارت کافی را برای ترک این داروی اعتیادآور دارا هستند با برخی علائم ترک مواجه می‌شوند. این علائم به طور کلی خفیف هستند، ولی ممکن است برای آن‌هایی که به شدت به کافئین عادت کرده‌اند، کشنده هم باشند.
علائم کلی کوتاه مدت ترک کافئین عبارت هستند از:
الف. سردرد
ب. تهوع
پ. زودرنجی
ت. استفراغ
ث. گیجی و بی‌حسی
ج. بی‌حالی
چ. درد ماهیچه‌ها
ح. افسردگی
خ. عدم تمرکز
۲۷ روش افزایش دوپامین در مغز که طبیعی و فوق‌العاده هستند
میزان توصیه شده‌ی مصرف کافئین
کافئین با طعم دلنشین و تاثیرات عصبی و روانی‌اش جایگاه برجسته‌ای را در زندگی‌مان به دست آورده است. شکلات‌ها و نوشیدنی‌های صبحانه و بسیاری محصولات کافئین‌دار دیگر – اجتناب از این داروی اعتیادآور تقریبا غیر ممکن است. ولی در این میان، پرسشی وجود دارد که باید آن را در نظر بگیریم – به چه میزان مصرف کافئین، مصرف بیش از حد گفته می‌شود؟
کافئین یک دارو است. کافئین نیز درست مانند سایر داروهای طبیعی تاثیرات متفاوتی بر آدم‌ها می‌گذارد. همیشه به یاد داشته باشید سابقه‌ی هر گونه بیماری یا وضعیت پزشکی در بدن‌تان می‌تواند بر تاثیرات منفی کافئین اضافه کند. از این رو، آگاهی از وضعیت سلامتی، سابقه‌ی بیماری، و میزان مصرف روزانه می‌تواند در مقابله‌ی موفق با این مشکلات به ما کمک کنند. در واقع، نیمی از دردسرهای مربوط به مصرف این دارو می‌توانند با تعیین حد و مرز برای مصرف روزانه‌ی آن کاهش یابند.
میزان مناسب و بی‌خطر مصرف کافئین چه قدر است؟
یک فرد بزرگسال سالم می‌تواند بدون نگرانی درباره‌ی عوارض جانبی روزانه ۴۰۰ میلی‌گرم (حدود ۴ فنجان قهوه، یا ۱۰ قوطی نوشیدنی کافئین‌دار هوادهی شده) کافئین مصرف کند. اگرچه این میزان حداکثری مصرف کافئین به شدت به وضعیت سلامتی کنونی و دیگر فرایندهای درمانی و دارویی‌تان بستگی دارد.
کودکان زیر پنج سال نباید کافئین مصرف کنند، و مصرف کافئین برای نوجوانان و افراد جوان نیز نباید روزانه بیش از ۱۰۰ میلی‌گرم باشد.
به هر حال، این نوشیدنی جادویی که می‌تواند صبح‌مان را بسازد، اگر بیش از اندازه‌ی توصیه شده مصرف شود، می‌تواند روز یا زندگی‌مان را خراب کند.