افت قند خون که با نام هیپوگلیسمی نیز مشهور است، می‌تواند وضعیت خطرناکی باشد. افت قند خون ممکن است در آدم‌های مبتلا به دیابت که از داروهایی جهت افزایش سطوح انسولین در بدن‌شان استفاده می‌کنند، رخ بدهد.
مصرف بیش از اندازه‌ی دارو، نخوردن غذا، مصرف مواد غذایی کم‌تر از حد طبیعی، یا انجام فعالیت بدنی بیش از اندازه‌ی معمول می‌توانند به افت قند خون در این افراد منجر شوند.
قند خون با نام گلوکز نیز شناخته می‌شود. گلوکز از مواد غذایی مصرفی به دست می‌آید، و به عنوان منبع مهمی از انرژی در بدن به شمار می‌رود. کربوهیدرات‌ها – مواد غذایی از قبیل برنج، سیب زمینی، نان، تورتیلا، غلات صبحانه، میوه، سبزی، و شیر – به عنوان منبع اصلی گلوکز برای بدن محسوب می‌شوند.
بعد از خوردن یک خوراکی، گلوکز در جریان خون جذب می‌شود؛ و به این ترتیب، به تمام سلول‌های بدن منتقل می‌شود. هورمونی به نام انسولین، که در لوزالمعده ساخته می‌شود، به سلول‌های بدن کمک می‌کند از گلوکز برای تولید انرژی استفاده کنند.
اگر بیشتر از حد نیازتان گلوکز مصرف کنید، بدن این گلوکز را در کبد و ماهیچه‌های‌تان ذخیره می‌کند، یا آن را به چربی تبدیل می‌کند تا بعدا در مواقع نیاز از آن برای تولید انرژی استفاده کند.
بدن بدون وجود گلوکز به اندازه‌ی کافی نمی‌تواند کارکردهای طبیعی‌اش را به انجام برساند. آدم‌هایی که از داروهای افزایش دهنده‌ی انسولین استفاده نمی‌کنند، در کوتاه مدت، به اندازه‌ی کافی گلوکز دارند تا سطوح قند خون‌شان به طور ثابت حفظ شود، و کبدشان نیز می‌تواند در موارد لازم گلوکز تولید کند.
با وجود این، آن‌هایی که از این داروهای خاص استفاده می‌کنند، کاهش کوتاه مدت قند خون می‌تواند مشکلات بسیاری برای آن‌ها ایجاد کند. هنگامی قند خون‌تان پایین به شمار می‌رود که تا کم‌تر از ۷۰ میلی‌گرم در ازای هر دسی‌لیتر خون رسیده باشد. برای پیشگیری از بروز علائم خطرناک‌تر، درمان فوری افت سطوح قند خون در بدن از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.
۱. علائم افت قند خون یا هیپوگلیسمی
علائم ناشی از افت قند خون می‌توانند به طور ناگهانی اتفاق بیفتند. این علائم عبارت هستند از:
الف. تاری دید
ب. افزایش سرعت ضربان قلب
پ. تغییرات ناگهانی خلقی
ت. خستگی مفرط بی‌دلیل
ث. رنگ پریدگی
ج. سردرد
چ. گرسنگی
ح. لرزش
خ. سرگیجه
د. تعریق
ذ. دشواری در خواب
ر. گزگز پوست
ز. بروز مشکل در تفکر دقیق یا تمرکز
ژ. از دست دادن هوشیاری، تشنج، یا کما
آدم‌هایی که دچار عدم آگاهی از افت قند خون (هیپوگلیسمی) هستند متوجه‌ی پایین آمدن قند خون‌شان نمی‌شوند. اگر دچار چنین وضعیتی هستید، قند خون‌تان بدون آن‌که متوجه باشید، پایین می‌آید. در این شرایط، بدون انجام اقدامات درمانی سریع ممکن است دچار بیهوشی، تشنج، یا حتی کما شوید.
افت شدید قند خون یک وضعیت اورژانسی است. اگر یکی از آشنایان‌تان به دیابت مبتلا است و دچار علائم خفیف تا متوسط شده است، ۱۵ گرم کربوهیدرات مایع یا جامدی به آن‌ها بدهید که به آسانی قابل هضم باشند، از جمله:
الف. نصف فنجان آب‌میوه یا نوشابه‌ی گازدار
ب. یک قاشق غذاخوری عسل
پ. ۴ الی ۵ عدد بیسکوییت ترد
ت. ۳ الی ۴ عدد آب‌نبات سفت یا قرص گلوکز
ث. یک قاشق غذاخوری شکر
چنان‌چه فردی دچار واکنش شدید، از قبیل بیهوشی، شود، تزریق دارویی به نام گلوکاگون و تماس فوری با خدمات اورژانس از اهمیت بالایی برخوردار است.
آدم‌هایی که در معرض خطر افت قند خون قرار دارند، باید درباره‌ی تجویز گلوکاگون با پزشک معالج‌شان صحبت کنند. هرگز نباید به فردی که دچار بیهوشی شده است، چیزی را بخورانید؛ این کار ممکن است به خفگی منجر شود.
۲. علت‌های بروز افت قند خون (هیپوگلیسمی)
افت قند خون ممکن است به برخی دلایل اتفاق بیفتد. این وضعیت معمولا یکی از عوارض جانبی درمان دیابت به شمار می‌رود.
دیابت و افت قند خون
دیابت بر توانایی بدن در استفاده از انسولین تاثیر می‌گذارد. انسولین مانند کلیدی است که قفل سلول‌ها را باز می‌کند، تا گلوکز واردشان شود و آن را به انرژی تبدیل کنند.
آدم‌های مبتلا به دیابت جهت کمک به بدن‌شان برای استفاده از گلوکز در خون خود، از انواع مختلفی از روش‌های درمانی استفاده می‌کنند. این اقدامات درمانی ممکن است شامل استفاده از برخی داروهای خوراکی باشند که باعث افزایش تولید انسولین می‌شوند؛ هم‌چنین، بیماران دیابتی انسولین را به صورت دارو نیز تزریق می‌کنند.
اگر بیمار دیابتی مقداری بیش از اندازه از این قبیل داروها را استفاده کند، قند خون‌اش ممکن است بیش از اندازه پایین بیاید. هم‌چنین، گاهی اوقات آدم‌ها بعد از آن‌که تصمیم می‌گیرند در یک وعده، مقدار زیادی غذا بخورند، ولی موفق نمی‌شوند به اندازه‌ی کافی غذا مصرف کنند، دچار افت قند خون می‌شوند.
به علاوه، نخوردن یک وعده‌ی غذایی، خوردن غذا کم‌تر از حد معمول، یا خوردن غذا دیرتر از حد معمول، و هم‌زمان، مصرف داروها در زمان معمول، نیز می‌تواند به افت سطوح قند خون منجر شود.
انجام فعالیت بدنی بیش از اندازه و غیر معمول، و هم‌زمان، عدم مصرف مواد غذایی به اندازه‌ی کافی نیز می‌تواند باعث افت سطوح قند خون شود.
مصرف الکل به همراه مصرف داروهای دیابتی نیز می‌تواند به افت قند خون منجر شود؛ به خصوص اگر بیمار به اندازه‌ی کافی مواد غذایی نیز مصرف نکرده باشد. هنگامی که بدن در تلاش است تا از شر الکل خلاص شود، کنترل سطوح قند خون برای‌اش دشوارتر می‌شود.
سایر علت‌های افت قند خون
لزوما فقط بیماران دیابتی به افت قند خون دچار نمی‌شوند. برخی دیگر از علت‌های افت قند خون عبارت هستند از:
الف. مصرف داروهای خاصی نظیر کینین
ب. ابتلا به برخی از وضعیت‌ها از قبیل هپاتیت یا اختلالات کلیوی
پ. وجود توموری که باعث تولید بیش از اندازه‌ی انسولین در بدن شود
ت. ابتلا به اختلالات غدد درون‌ریز نظیر نارسایی غدد فوق کلیوی
۳. نحوه‌ی تشخیص افت قند خون
چنان‌چه گمان می‌کنید دچار افت قند خون شده‌اید، باید به سرعت میزان قند خون‌تان را بررسی کنید. اگر از داروهای دیابتی استفاده می‌کنید که باعث افزایش انسولین می‌شوند، و دستگاه گلوکومتر در اختیار ندارید، در مورد استفاده از دستگاه گلوکومتر با پزشک معالج‌تان صحبت کنید.
چنان‌چه غالبا دچار افت قند خون می‌شوید – مثلا هفته‌ای چند دفعه – بی‌درنگ باید به پزشک معالج‌تان مراجعه کنید تا علت اصلی این وضعیت مشخص شود. پزشک ابتدا به بررسی سابقه‌ی پزشکی‌تان می‌پردازد، سوال‌هایی درباره‌ی عادت غذایی‌تان می‌پرسد، و اطلاعات بیش‌تری درباره‌ی علائمی به دست می‌آورد که مرتبا دچارشان می‌شوید.
اگر به دیابت مبتلا نیستید، ولی گمان می‌کنید دچار هیپوگلیسمی هستید، درباره‌ی علائم‌تان با پزشک صحبت کنید. پزشک معالج به انجام معاینات بدنی خواهد پرداخت. وی برای تشخیص افت قند خون از سه معیار اصلی استفاده می‌کند که گاهی اوقات به “سه‌گانه‌ی وایپل“ معروف هستند. این سه معیار عبارت هستند از:
الف. نشانه‌ها و علائم افت قند خون: پزشک معالج ممکن است از شما بخواهد روزه بگیرید، یا برای یک دوره‌ی نسبتا طولانی از خوردن و آشامیدن پرهیز کنید، تا وی بتواند نشانه‌ها و علائم افت قند خون را در شما مشاهده کند.
ب. ثبت اطلاعات مرتبط با افت قند خون هنگام مشاهده‌ی نشانه‌ها و علائم: پزشک معالج برای تجزیه و تحلیل سطوح قند خون در آزمایشگاه از بیمار آزمایش خون به عمل می‌آورد.
پ. ناپدید شدن نشانه‌ها و علائم افت قند خون: پزشک معالج می‌خواهد بداند در صورت افزایش سطوح قند خون، آیا این نشانه‌ها و علائم برطرف می‌شوند یا خیر.
پزشک معالج ممکن است بیمار را به همراه دستگاه گلوکومتر – دستگاه کوچکی برای آزمایش قند خون – به خانه بفرستد تا تغییرات قند خون‌اش را در طول یک دوره‌ی زمانی پیگیری و ثبت کند.
پزشک معالج جهت آزمایش قند خون در زمان‌های خاصی در طول روز، مثلا بعد از برخاستن از خواب یا بعد از غذا خوردن، دستورالعمل‌هایی به بیمار می‌دهد.
بیمار جهت انجام آزمایش قند خون، باید انگشت‌اش را با استفاده از سوزنی به نام لنست (که در بسته‌ی دستگاه آزمایش قند خون وجود دارد) سوراخ کند. سپس، باید مقدار اندکی از نمونه‌ی خون را روی نوار مخصوص قرار دهد و وارد دستگاه آزمایش قند خون کند.
اگر دستگاه آزمایش قند خون در اختیار ندارید، و به همراه دیابت، دچار نشانه‌ها یا علائم افت قند خون شده‌اید، همین علائم برای تشخیص افت قند خون کافی هستند.
حتما سعی کنید به سرعت این علائم را برطرف کنید. از نکته‌ی مصرف ۱۵ گرم کربوهیدرات – طبق آن‌چه پیش‌تر گفته شد – استفاده کنید. ۱۵ دقیقه بعد بار دیگر قند خون‌تان را آزمایش کنید، و اگر قند خون‌تان افزایش نیافته بود، بار دیگر ۱۵ گرم کربوهیدرات مصرف کنید.
اگر قند خون‌تان به این اقدامات واکنش نشان نداد، با پزشک یا اورژانس تماس بگیرید. به هر طریق سعی کنید مشکل افت قند خون را برطرف کنید.
چنان‌چه علائم قند خون درمان نشوند، معمولا وخیم‌تر خواهند شد. اگر به دیابت مبتلا هستید و غالبا دچار افت سطوح قند خون می‌شوید، یا حتی اگر دچار دیابت نیستید و چنین علائمی را تجربه می‌کنید، حتما نزد پزشک بروید.
۴. نحوه‌ی درمان افت سطوح قند خون
وقتی سطوح قند خون‌تان بسیار پایین می‌آیند، بهترین کار این است که مواد غذایی حاوی کربوهیدرات مصرف کنید. اگر دچار دیابت هستید، سعی کنید همیشه تنقلات حاوی مقدار زیادی کربوهیدرات در اطراف‌تان قرار دهید.
انجمن دیابت آمریکا توصیه می‌کند، این تنقلات باید دست‌کم حاوی ۱۵ گرم کربوهیدرات باشند. برخی از این قبیل تنقلات که باید همیشه در اطراف‌تان داشته باشید، عبارت هستند از:
الف. گرانولا
ب. میوه‌ی تازه یا خشک
پ. آب میوه
ت. پرتزل
ث. کلوچه
هم‌چنین، اگر قند خون‌تان پایین آمد، می‌توانید برای افزایش سریع قند خون از قرص‌های گلوکز استفاده کنید. این دارو را می‌توانید بدون نسخه از داروخانه تهیه کنید. ولی پیش از استفاده از این دارو باید دقیقا بدانید در هر قرص چند گرم وجود دارد. از قرص‌هایی مصرف کنید که حاوی ۱۵ الی ۲۰ گرم کربوهیدرات باشند.
بعد از مصرف یک خوراکی یا یک قرص گلوکز ۱۵ دقیقه صبر کنید، و بار دیگر قند خون‌تان را آزمایش کنید. اگر قند خون‌تان افزایش نیافته بود، بار دیگر ۱۵ گرم کربوهیدرات یا یک دوز دیگر از قرص گلوکز مصرف کنید. این کار را آن قدر تکرار کنید تا سطح قند خون‌تان شروع به افزایش کند.
اگر هنگام افت قند خون، به زمان برنامه‌ریزی شده‌تان برای مصرف وعده‌ی غذایی نزدیک نبود، مقدار اندکی تنقلات مصرف کنید.
ولی به خاطر داشته باشید، هرگز پرخوری نکنید! این کار می‌تواند به افزایش بیش از اندازه‌ی قند سطوح قند منجر شود.
۵. عوارض ناشی از افت قند خون
افت خفیف قند سطوح قند خون تا حدودی در میان بیماران مبتلا به دیابت شایع است؛ با وجود این، افت شدید سطوح قند خون می‌تواند زندگی را با خطر مواجه کند. چنان‌چه افت شدید قند خون برای مدت طولانی درمان نشود، ممکن است به تشنج و آسیب دستگاه عصبی منجر شود. به همین خاطر، درمان فوری این وضعیت بسیار ضروری است.
آموختن نحوه‌ی تشخیص علائم و درمان سریع آن‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است. به همراه داشتن گلوکاگون – دارویی که سطوح قند خون را افزایش می‌دهد – برای آدم‌هایی که در معرض افت قند خون هستند، بسیار با اهمیت است. برای کسب اطلاعات بیشتر با پزشک معالج‌تان صحبت کنید.
هم‌چنین، بهتر است درباره‌ی نحوه‌ی مراقبت از شما هنگام افت شدید قند خون با دوستان، اعضای خانواده، حریف‌های تمرینی، و همکاران‌تان صحبت کنید.
آن‌ها نیز باید نحوه‌ی تشخیص علائم افت قند خون و چگونگی تزریق داروی گلوکاگون را یاد بگیرند؛ هم‌چنین، با اهمیت تماس با اورژانس را در صورت بیهوش شدن‌تان درک کنند.
استفاده از پلاک و دستبند شناسایی بیمار نیز فکر خوبی است. این وسیله به پرسنل اورژانس کمک می‌کند، مراقبت‌های اورژانسی لازم را به شما ارائه دهند.
در اسرع وقت افت قند خون‌تان را برطرف کنید. اگر دچار افت قند خون می‌شوید، از رانندگی خودداری کنید، زیرا این وضعیت خطر تصادف را افزایش می‌دهد.
۶. نحوه‌ی پیشگیری از بروز افت قند خون
راه‌های زیادی برای پیشگیری از افت قند خون وجود دارند.
الف. بررسی مرتب قند خون
بررسی مرتب سطح قند خون می‌تواند در حفظ آن در یک محدوده‌ی سالم کمک‌تان کند. اگر در گذشته دچار افت قند شده‌اید، بهتر است پیش از رانندگی یا کار با دستگاه‌های سنگین سطوح قند خون‌تان را بررسی کنید.
در مورد زمان و دفعات مورد نیاز برای بررسی قند خون‌تان با پزشک معالج مشورت کنید.
ب. مصرف هوشمندانه‌ی تنقلات
چنان‌چه قرار است بیشتر از پنج ساعت تا وعده‌ی غذایی اصلی بعدی خارج از خانه بمانید، یا اگر سطوح قند خون‌تان کم‌تر از ۱۰۰ میلی‌گرم در ازای هر دسی‌لیتر خون است، پیش از خروج از خانه حتما مقداری تنقلات میل کنید یا همراه خود ببرید.
به همراه داشتن تنقلات غنی از کربوهیدرات در زمان اوقات ایده‌ی بسیار خوبی است؛ تا اگر در خانه یا خارج از خانه دچار افت قند شوید، از آن‌ها استفاده کنید. همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، برخی از تنقلات مناسب عبارت هستند از گرانولا، میوه‌ی تازه یا خشک، آب میوه، پرتزل، و کلوچه.
پ. سوخت‌گیری هنگام فعالیت بدنی
فعالیت بدنی انرژی زیادی طلب می‌کند، بنابراین، اگر پیش از آن به اندازه‌ی کافی مواد غذایی مصرف نکرده باشید، می‌تواند به سرعت باعث افت قند خون شود. نخست، یک الی دو ساعت پیش از شروع فعالیت بدنی قند خون‌تان را بررسی کنید تا قبل از شروع فعالیت مطمئن شوید قند خون‌تان در محدوده‌ی سالمی است.
چنان‌چه قند خون‌تان بیش از اندازه پایین است، مقداری غذای یا تنقلات غنی از کربوهیدرات مصرف کنید.
اگر قصد دارید یک ساعت یا بیشتر به انجام فعالیت بدنی بپردازید، در طول انجام این فعالیت مقداری کربوهیدرات اضافی نیز مصرف کنید. ژل‌های انرژی‌زا، نوشیدنی‌های ورزشی، گرانولا، و حتی آب‌نبات می‌توانند در طول انجام فعالیت بدنی به سرعت گلوکز خون‌تان را افزایش دهند.
جهت دستیابی به یک برنامه‌ی مناسب ورزشی با پزشک معالج‌تان مشورت کنید.
فعالیت بدنی متوسط تا شدید می‌تواند گلوکز خون را با ۲۴ ساعت بعد از انجام فعالیت بدنی کاهش دهد. بنابراین، به سرعت بعد از انجام فعالیت بدنی و هر دو الی چهار ساعت بعد از فعالیت بدنی تا هنگام رفتن به تخت‌خواب سطح گلوکز خون‌تان را بررسی کنید. قبل از خواب از انجام فعالیت‌های بدنی شدید خودداری کنید.
ت. توجه به حرف‌های پزشک
اگر از یک وعده‌ی غذایی یا برنامه‌ی دارویی پیروی می‌کنید که برای کنترل قند پایین خون، میزان انسولین را افزایش می‌دهند، باید با دقت این برنامه‌ها را که از پزشک معالج‌تان دریافت کرده‌اید، رعایت کنید تا از افت قند خون‌تان پیشگیری کنید.
مصرف مواد غذایی مناسب یا استفاده از داروهای مناسب در زمان‌های مناسب می‌تواند از افت قند خون پیشگیری کند. مرتبا میزان قند خون‌تان را نزد پزشک بررسی کنید تا در موارد لازم برنامه‌ی غذایی یا دارویی‌تان با وضعیت بدنی‌تان تنظیم شود.
۷. پاسخ به یک سوال
به تازگی از یک برنامه‌ی کاهش وزن پیروی می‌کند؛ بعد از صبحانه، به شدت دچار افت سطوح قند خون می‌شوم. آیا راه‌حلی برای این مشکل وجود دارد؟
ظاهرا دچار وضعیتی به نام “هیپوگلیسمی واکنشی” یا افت قند خون بعد از مصرف غذا شده‌اید که به احتمال زیاد به خاطر تغییر در رژیم غذایی‌تان ایجاد شده است.
برای کنترل این مشکل، توصیه می‌کنیم به طور ثابت و مرتب، هر سه الی چهار ساعت یک بار از خوراکی‌ها یا تنقلات حاوی ترکیب کربوهیدرات با فیبر بالا، چربی، و پروتئین استفاده کنید.
مصرف کربوهیدرات‌ها با فیبر بالا از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا این خوراکی‌ها قند مورد نیاز بدن را تامین می‌کنند، و در عین حال، باعث ترشح انسولین در بدن می‌شود.
حتما مقداری پروتئین یا چربی نیز به تمام وعده‌های غذایی و تنقلات مصرفی‌تان اضافه کنید. پروتئین و چربی به پایین آوردن سرعت گوارش کربوهیدرات‌ها کمک می‌کنند، و از این طریق، باعث کنترل ترشح انسولین می‌شوند.
به خاطر داشته باشید، هر گونه تغییر در رژیم غذایی‌تان را با پزشک معالج‌تان در میان بگذارید.