تغذیه با شیر مادر بهترین شکل تغذیه برای نوزادتان است. شیر مادر مواد مغذی مورد نیاز را برای رشد و پرورش کودک در اختیارش می‌گذارد، و به فرزندتان کمک می‌کند در طول دوره‌ی نوزادی با عفونت‌ها مبارزه کند. هم‌چنین، شیر دادن برای خود مادر نیز فوایدی به همراه دارد. با این حال، برخی از مادران قادر نیستند به نوزادشان شیر بدهند و برخی دیگر نیز تصمیم می‌گیرند این کار را نکنند. جایگزین‌های مناسبی برای شیر مادر وجود دارند – مثلا شیر خشک یا تغذیه ترکیبی. در این مقاله، به اختصار به فواید تغذیه با شیر مادر اشاره می‌کنیم و هم‌چنین، اطلاعاتی نیز درباره‌ی روش‌های تغذیه‌ی جایگزین ارائه خواهیم داد.
۱. شیر مادر چه فوایدی برای سلامت نوزاد به همراه دارد؟
در تمام نقاط جهان، تغذیه با شیر مادر به عنوان بهترین منبع غذایی و آبرسانی به نوزادان توصیه می‌شود. به علاوه، شیر مادر از بدن نوزادان در برابر برخی عفونت‌ها و سایر وضعیت‌ها در دوره‌های اولیه‌ی نوزادی محافظت می‌کند. هر مقدار از شیر مادر می‌تواند برای نوزاد مفید و موثر باشد، ولی هرچه میزان شیردهی با شیر مادر طولانی‌تر باشد، فواید آن نیز برای نوزاد بیشتر خواهد بود.
نوزادانی که به مدت دست‌کم ۶ ماه منحصرا با شیر مادر تغذیه می‌شوند، کم‌تر از دیگران در معرض ابتلا به وضعیت‌های زیر قرار خواهند داشت:
- عفونت‌های گوارشی (اسهال و استفراغ)
- عفونت‌های گوش و عفونت‌های تنفسی
- بیماری‌های التهابی روده
- سندرم مرگ ناگهانی نوزاد (SIDS)
- بیماری آسم و خس‌خس سینه
- سرطان خون در دوران کودکی
شیر مادر از ۹۰ درصد آب، و هم‌چنین از چربی، پروتئین، کربوهیدرات، و ریزمغذی‌های لازم برای رشد نوزادان تشکیل شده است. به علاوه، شیر مادر حاوی سایر ترکیبات از قبیل آنتیبادیها، آنتی‌اکسیدان‌ها، فاکتور رشد، و هورمون‌ها است. دانشمندان معتقدند، آنتیبادیها یا همان پادتن‌های موجود در شیر مادر و سایر مولکول‌های ایمنی نقش بسیار مهمی در محافظت از نوزادان در برابر عفونت‌ها ایفا می‌کنند.
وقتی در معرض هرگونه باکتری با ویروس قرار می‌گیرید، بدن‌تان آنتی‌بادی‌هایی را تولید می‌کند تا با آن‌ها به مبارزه بپردازد. در صورت تغذیه با شیر مادر، این آنتیبادیها از طریق این شیر وارد بدن نوزاد می‌شوند و از او در برابر عفونت‌ها و بیماری‌ها محافظت می‌کنند. وقتی نوزاد بیمار می‌شود، عوامل بیماری را به بدن مادر منتقل می‌کند؛ دستگاه ایمنی بدن مادر واکنش نشان می‌دهد و آنتی‌بادی‌هایی را تولید می‌کند. این آنتیبادیها از طریق شیر مادر به بدن نوزاد منتقل می‌شوند تا در مبارزه علیه این بیماری به او کمک کنند.
پژوهش‌ها نشان داده‌اند، خوردن شیر مادر فواید بالقوه‌ی بلند مدتی نیز به همراه دارد – از جمله، کاهش خطر ابتلا به دیابت و چاقی مفرط در بزرگسالی. هم‌چنین، باکتری‌های موجود در شیر مادر از طریق پیشگیری از رشد میکروارگانیسم‌های عامل بیماری و افزایش رشد میکروب‌های مفید در روده‌ها به ارتقای سطح سلامتی کودک کمک می‌کنند.
۲. شیردهی به نوزاد چه فوایدی برای سلامتی مادر به همراه دارد؟
شیر دادن به نوزاد برای سلامتی مادر شیرده نیز فوایدی به همراه دارد. شیر داد در کوتاه مدت به بازیابی وضعیت سلامت مادر پس از زایمان کمک می‌کند. هورمون اکسی توسین که در حین شیردهی به نوزاد تولید می‌شود، رحم را منقبض می‌کند و آن را به سایز قبل باز می‌گرداند؛ به این ترتیب، میزان خونریزی پس از زایمان را کاهش می‌دهد.
هم‌چنین، شیردهی به نوزاد خطر ابتلا به سرطان پستان و تخمدان، دیابت نوع ۲، و فشار خون بالا را در مادران کاهش می‌دهد.
۳. تا چه مدت باید به شیردهی به نوزاد ادامه دهیم؟
سازمان بهداشت جهانی (WHO) توصیه می‌کند، نوزادتان را دست‌کم تا ۶ ماه منحصرا با شیر مادر تغذیه کنید. منظور از “منحصرا” یعنی فقط شیر مادر – نه آب و نه هیچ غذای مایع یا جامد دیگر. معمولا توصیه می‌شود غذاهای مکمل (جامد) را از ۶ ماهگی به بعد، به تدریج به رژیم غذایی نوزاد اضافه کنید؛ ولی هم‌چنان تا ۲ سال یا تا زمانی که شما و کودک‌تان از فرایند تغذیه با شیر مادر لذت می‌برید، به این کار ادامه دهید. حتی اگر بتوانید نوزادتان را کم‌تر از زمان توصیه شده (۶ ماه) با شیر خودتان تغذیه کنید، بهتر از آن است که او را به طور کلی از شیر مادر محروم کنید.
برخی از پژوهش‌های علمی نشان داده‌اند، افزودن سایر غذاها به رژیم غذایی نوزاد در کنار شیر مادر، بین ۴ الی ۶ ماهگی، در پیشگیری و کنترل آلرژی‌ها یا حساسیت‌های غذایی مفید خواهد بود. به همین خاطر است که برخی از دستورالعمل‌های ملی در برخی از کشورها (نظیر بلژیک و هلند) توصیه می‌کنند از ۴ ماهگی به بعد، ترکیبی از میوه‌ها و سبزی‌ها، و مقدار اندکی از مواد غذایی آلرژی‌زای شایع نظیر تخم مرغ و بادام زمینی را نیز در رژیم غذایی نوزادتان قرار دهید. هم‌چنین، لازم است که هر غذای جدید را به نوبت و در فواصل زمانی به نوزادتان بدهید تا راحت‌تر بتوانید موارد عدم تحمل یا آلرژی‌های بالقوه را در او شناسایی کنید.
۴. اگر نمی‌توانیم به نوزادمان شیر بدهیم، چه کنیم؟
تغذیه‌ی نوزاد با شیر مادر ممکن است چالش‌برانگیز، و حتی استرس‌زا و دردناک باشد. مشکلاتی از قبیل کمبود شیر، ترک و سوزش نوک سینه، احتقان پستان یا عفونت پستان ممکن است بر فرایند شیردهی به نوزاد تاثیر منفی بگذارند. برخی از نوزادان نیز با گرفتن صحیح سینه‌های مادر یا خوردن شیر مادر به مشکل بر می‌خورند. هماهنگ کردن شیردهی به نوزاد با بازگشت به کار نیز می‌تواند به یک چالش بزرگ تبدیل شود. گاهی اوقات نیز مادران قادر به شیر دادن به نوزادشان نیستند، زیرا بدن آن‌ها برای تغذیه‌ی نوزاد به اندازه‌ی کافی یا به طور کلی شیر تولید نمی‌کند.
اگر در شیردهی به نوزادتان دچار مشکل هستید، پزشک معالج، متخصص مامایی یا متخصص شیردهی می‌تواند به شما کمک و راهنمایی ارائه دهد تا تجربه‌ی خوبی را از شیردهی به نوزادتان به دست بیاورید.
اگر نمی‌توانید یا نمی‌‌خواهید از طریق پستان به نوزادتان شیر بدهید، روش‌های جایگزین سالمی برای این کار وجود دارند؛ از جمله تغذیه با شیر خشک یا استفاده از پمپ شیردوش مادر. برخی از مادران نیز انعطاف‌پذیری در تغذیه‌ی نوزادشان را ترجیح می‌دهند و نوزادشان را با ترکیبی از شیر خود و شیر خشک تغذیه می‌کنند. ولی پیش از آن‌که تصمیم بگیرید کدام روش برای‌تان مناسب‌تر است، باید از تفاوت‌های میان تغذیه با شیر مادر و شیر خشک به خوبی آگاه شوید.
چنان‌چه شیر دادن مستقیم از طریق پستان برای‌تان ممکن یا دلخواه نیست، استفاده از پمپ شیردوش و تغذیه‌ی نوزادتان با شیر مادر از طریق بطری نیز روش خوبی است که با استفاده از آن می‌توانید نوزادتان را از فواید شیر مادر بهره‌مند سازید. بسیاری از مادران شیرده هنگام بازگشت به کار یا در صورت مواجهه با مشکل در شیردهی مستقیم، شیر خود را با استفاده از شیردوش داخل بطری می‌ریزند و به نوزادشان می‌دهند. برخی از مادران شیرده نیز شیر خود را با دست می‌دوشند، برخی دیگر نیز از پمپ استفاده می‌کنند. نوزاد نیز می‌تواند به طور انحصاری از این شیر تغذیه کند، یا این‌که به طور ترکیبی از روش شیر خشک و / یا مکیدن مستقیم پستان مادر نیز استفاده کند. با وجود این، در فرایند نگهداری و گرم کردن مجدد شیر دوشیده شده باید نهایت احتیاط را به خرج دهید. شیر دوشیده شده را می‌توانید در یخچال (با دمای ۴ درجه‌ی سانتی‌گراد یا کم‌تر) به مدت ۳ الی ۴ روز نگهداری کنید، یا این‌که آن را تا ۶ ماه داخل فریزر منجمد کنید.
اگر مادر در تغذیه‌ی نوزادش با شیر خود با مشکل مواجه شود، به عنوان یک روش جایگزین، می‌تواند نوزاد خود را با شیر فرد دیگری تغذیه کند؛ هرچند، این یک راه‌حل کوتاه مدت است که در شرایط بیمارستانی می‌توان از آن استفاده کرد. شیر اهدایی مادر در بانک شیر مادران قابل دسترسی است. شیر اهدایی باید به خوبی غربالگری شود تا از سلامت آن اطمینان حاصل شود و هم‌چنین، فقط باید از طریق بانک‌های شیر معتبر و رسمی تهیه شود. هم‌چنین، تهیه‌ی شیر اهدایی به اندازه‌ای که بتوان نوزاد را به طور انحصاری با آن تغذیه کرد، می‌تواند دشوار باشد. پیش از تصمیم‌گیری در خصوص تغذیه‌ی نوزادتان با شیر اهدایی لطفا با پزشک خود مشورت کنید.
۵. آیا شیر دادن به نوزاد در مکان‌های عمومی خلاف قانون است؟
برخی از مادران در خصوص شیر دادن به نوزادشان در مکان‌های عمومی احساس راحتی نمی‌کنند. با وجود این، این مسئله به فرهنگ و قوانین هر کشور و جامعه بستگی دارد؛ برای مثال، شیر دادن به نوزاد در مکان‌های عمومی نظیر پارک، رستوران، و وسایل حمل و نقل عمومی در بیشتر کشورهای اروپایی از لحاظ قانونی کاملا آزاد است.
۶. انتخاب بهترین گزینه برای خود و نوزادتان
در بیشتر موارد، تغذیه‌ی نوزاد با شیر مادر به دلیل فواید آن برای سلامتی (که در این مقاله به آن‌ها اشاره شد) بهترین گزینه به شمار می‌رود. با این‌که تغذیه‌ی نوزاد با شیر مادر در طول چند هفته‌ی نخست پس از زایمان می‌تواند چالش‌برانگیز باشد، تجربه‌ی فوق‌العاده‌ای برای مادر و نوزاد به همراه خواهد داشت. همیشه به یاد داشته باشید، پزشک معالج، ماما، یا یک متخصص شیردهی می‌تواند در فرایند یادگیری نحوه‌ی شیردهی به نوزاد به شما کمک کند. در نهایت، شما می‌توانید به این نتیجه برسید کدام روش تغذیه برای شما و نوزادتان مناسب‌تر است، و در صورت نیاز، با خیال راحت از روش‌های جایگزین تغذیه‌ی مستقیم با شیر مادر، نظیر دوشیدن شیر یا شیر خشک استفاده کنید.