از میان تمام ترکیبات موجود در بدن انسان، شاید کلسترول یکی از مواردی باشد که بیش از سایرین شناخته شده است. علی‌رغم آن‌که کلسترول به یک موضوع رایج در بحث‌های سلامتی تبدیل شده است، مقدار زیادی اطلاعات و باور غلط درباره کلسترول این ماده‌ی چرب وجود دارند. در این مقاله، قصد داریم برخی نقاط تاریک مربوط به کلسترول را برای‌تان روشن کنیم.
در مجموعه‌ی باورهای غلط در سایت بازده، سعی می‌کنیم این قبیل باورها را معرفی و رد کنیم. از این رو، برای جدا کردن حقیقت از داستان و ایجاد شفافیت بیشتر در دنیای رسانه‌های پر از افسانه و باورهای نادرست از بینش متخصصان و نتایج پژوهش‌های علمی استفاده کرده‌ایم.
کلسترول یک ترکیب مهم در غشای سلولی جانداران است؛ به همین خاطر، این ماده توسط سلول‌های بدن تمام جانداران ساخته می‌شود. وجود کلسترول، فارغ از بدنامی آن، برای زندگی ضروری است.
با وجود این، وقتی سطوح این ماده در خون افزایش می‌یابد، خطر ابتلا به بیماری قلبی عروقی نیز بالاتر می‌رود.
کلسترول، به همراه برخی دیگر از مواد، نظیر چربی و کلسیم، به صورت پلاک در دیواره‌ی سرخرگ‌ها انباشته می‌شود. به مرور زمان، این پلاک‌ها عروق خونی را تنگ می‌کنند و می‌توانند به بروز عوارضی از جمله سکته‌ی مغزی یا حمله‌ی قلبی منجر بشوند.
طبق گزارش مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ایالات متحده، بین سال‌های ۲۰۱۵ الی ۲۰۱۶، دوازده درصد از افراد بیست سال به بالا در این کشور دارای کلسترول بالا بودند.
سازمان بهداشت جهانی تخمین می‌زند، افزایش سطوح کلسترول مسبب سالانه ۲.۶ میلیون مورد مرگ است.
با توجه به این گستردگی، وجود باورهای غلط درباره‌ی کلسترول باعث تعجب نمی‌شود. بنابراین، به منظور کمک به ایجاد تمایز میان حقیقت از داستان، نشریه‌ی مدیکال نیوز تودی از نظرات سه کارشناس استفاده کرده است:
- دکتر ادو پاز، متخصص قلب و نایب رئیس بخش پزشکی شرکت کی هلث
- دکتر رابرت گرینفیلد، دارای برد تخصصی قلب و عروق، لیپیدولوژیست، و متخصص داخلی در موسسه‌ی قلب و عروق مموریال کر در مرکز پزشکی اورنج کاست در فانتین ولی، کالیفرنیا
- دکتر الکساندرا لاجوی، متخصص قلب غیر تهاجمی در مرکز پزشکی پراویدنس سنت جان در سنتا مونیکا، کالیفرنیا
۱. هر نوع کلسترول بد است
همان‌طور که در مقدمه بیان کردیم، کلسترول برای غشای سلولی یک ترکیب حیاتی است. فارغ از نقش ساختاری آن در غشاء، کلسترول در تولید هورمون‌های استروئید، ویتامین D، و اسید صفراوی نقش حیاتی دارد.
بنابراین، با این‌که سطوح بالای این ماده به عنوان یک عامل خطر برای بیماری شناخته می‌شود، بدون وجود آن، ما نمی‌توانیم به زندگی ادامه بدهیم.
دکتر گرینفیلد در مصاحبه با مدیکال نیوز تودی گفت، “کلسترول بد نیست. کلسترول یک نظاره‌گر بی‌گناه است که در امروزه در سبک زندگی مدرن دچار سوءمدیریت شده است.”
به گفته‌ی دکتر گرینفیلد، “بدن‌مان طوری طراحی نشده است که بتواند در محیطی مملو از غذا و هم‌چنین، مملو از کلسترول به سلامت به زندگی خود ادامه دهد. کلسترول در بدن‌مان رسوب می‌کند. معمولا محل رسوب کلسترول نیز عروق خونی‌مان است، و همین مسئله باعث می‌شود کلسترول برای‌مان مضر باشد.”
فارغ از کارکرد کلسترول در بدن، مسیر حمل و نقل این ماده نیز می‌تواند در مضر بودن یا نبودن آن نقش داشته باشد.
کلسترول از طریق لیپوپروتئین‌ها در بدن حرکت می‌کنند؛ لیپوپروتئین‌ها حاوی چربی و پروتئین هستند. حرکت و انتقال آن در بدن به دو طریق انجام می‌شود.
لیپوپروتئین کم‌چگالی (LDL) کلسترول را از کبد به سلول‌ها حمل می‌کند؛ در این سلول‌ها از کلسترول در فرایندهای مختلفی استفاده می‌شود. گاهی اوقات آدم‌ها ال‌دی‌ال را به عنوان کلسترول “بد” می‌شناسند، زیرا سطوح بالای کلسترول ال‌دی‌ال در جریان خون خطر ابتلا به بیماری قلبی و عروقی را افزایش می‌دهد.
لیپوپروتئین پرچگالی (HDL) را معمولا به عنوان کلسترول “خوب” می‌شناسند، زیرا این لیپوپروتئین کلسترول را به کبد باز می‌گرداند. وقتی کلسترول به کبد می‌رسد، از بدن خارج می‌شود؛ به این ترتیب، خطر ابتلا به بیماری قلبی و عروقی کاهش می‌یابد.
۲. من وزن سالمی دارم، پس نمی‌توانم کلسترول بالایی داشته باشم
“بله! شما با وزن سالم‌تان هم ممکن است کلسترول بالایی داشته باشید!” به گفته‌ی دکتر گرینفیلد، “تعادل کلسترول در واقع تابعی از نحوه‌ی تغذیه‌مان است، ولی ژنتیک نیز در این میان نقش دارد. برای مثال، بدن یک نفر ممکن است به طور مادرزادی دارای این ویژگی ژنتیکی باشد که نتواند به طور موثر کلسترول را پردازش کند.”
طبق توضیحات وی، “از آن‌جا که این مسئله ژنتیکی است، نام آن را هیپرکلسترولمی فامیلی گذاشته‌اند، و میزان شیوع آن ممکن است ۱ نفر در هر ۲۰۰ نفر باشد. وزن عمدتا در نتیجه‌ی متابولیسم (سوخت و ساز) وراثتی و تعادل میان کالری‌های ورودی و کالری‌های خروجی بالا یا پایین می‌رود.”
به گفته‌ی دکتر پاز، “حتی اگر شما وزن سالمی نیز داشته باشید، کلسترول خون‌تان می‌تواند غیرطبیعی باشد. سایر عواملی که بر کلسترول تاثیر می‌گذارند عبارت هستند از غذاهایی که می‌خورید، میزان فعالیت بدنی‌تان، استفاده یا عدم استفاده از سیگار، و میزان مصرف الکل.”
هم‌چنین، به اعتقاد دکتر لاجوی، آدم‌هایی که دارای وزن سالم هستند هم ممکن است دچار افزایش سطوح کلسترول شوند، در حالی که برخی از افراد دارای اضافه وزن ممکن است دچار کلسترول بالا نباشند. وی توضیح می‌دهد، “سطوح کلسترول تحت تاثیر ژنتیک، کارکرد تیروئید، داروهای مصرفی، میزان فعالیت بدنی، خواب، و رژیم غذایی قرار دارد.”
وی می‌افزاید، “هم‌چنین، عواملی وجود دارند که می‌توانند باعث افزایش کلسترول شوند و شما نمی‌توانید تغییری در آن‌ها ایجاد کنید، از جمله سن و ژنتیک‌تان.”
۳. اگر کلسترول‌ام بالا بود، حتما دچار علائمی می‌شدم
این نیز یکی دیگر از باورهای غلط درباره‌ی کلسترول است؛ دکتر پاز در مصاحبه با مدیکال نیوز تودی می‌گوید، “در بیشتر موارد، کلسترول بالا علائمی را در بدن ایجاد نمی‌کند. به همین خاطر است که توصیه می‌شود، به طور دوره‌ای خون‌تان را آزمایش کنید به میزان کلسترول و سایر موارد دیگر پی ببرید. سنی که باید چکاپ بدن‌تان را شروع کنید و تعداد دفعات انجام این کار بر اساس عوامل خطر فردی‌تان تعیین می‌شوند.”
به گفته‌ی دکتر گرینفیلد، “تنها علائمی که می‌توان به سطوح بالای کلسترول نسبت داد جزء علائم دیررس به حساب می‌آیند؛ یعنی وقتی که انباشت بیش از اندازه‌ی کلسترول باعث انسداد عروق خونی و آسیب قلبی شده باشد. در این شرایط، فرد بیماری ممکن است دچار درد قفسه‌ی سینه (آنژین)، حمله‌ی قلبی، یا حتی مرگ شود.”
دکتر لاجوی تاکید می‌کند که کلسترول بالا “باعث انباشت بی‌سروصدای پلاک در سرخرگ‌ها می‌شود؛ تا زمانی که این رسوبات آن‌قدر شدید شوند که به سکته‌ی مغزی یا حمله‌ی قلبی منجر شوند.”
۴. اگر مقدار زیادی کلسترول مصرف کنم، دچار افزایش سطوح کلسترول می‌شوم
این مسئله کمی پیچیده‌تر از چیزی است که شاید فکرش را می‌کنید. به گفته‌ی دکتر لاجوی، “کلسترول مصرفی‌تان لزوما با سطوح کلسترول خون‌تان ارتباط مستقیم ندارد. مصرف قند یا کربوهیدرات‌های ساده می‌تواند به افزایش سطوح کلسترول منجر شود، حتی اگر مقدار زیادی کلسترول نیز مصرف نکرده باشید.”
وی هم‌چنین، توضیح می‌دهد، “آدم‌هایی که فعالیت بدنی بیش‌تری انجام می‌دهند، در مقایسه با افرادی که دارای سبک زندگی ساکن هستند، احتمالا شاهد افزایش کلسترول خون‌شان نخواهند بود.”
به اعتقاد دکتر گرینفیلد، اگر ما کلسترول بیش‌تری مصرف کنیم، احتمال افزایش کلسترول خون‌مان را بیشتر می‌کنیم. وی توضیح می‌دهد، “شما وقتی به یک فروشگاه مواد غذایی می‌روید، یک بسته کلسترول نمی‌خرید، ولی در عوض، گوشت قرمز، پنیر، و تخم مرغ می‌خرید. گوشت قرمز حاوی چربی اشباع شده و کلسترول است. کلسترول یک محصول حیوانی است، بنابراین، خوراکی‌های حاوی چربی اشباع شده نه فقط باعث افزایش کلسترول می‌شوند، بلکه به شکل ویژه، کلسترول بد یا ال‌دی‌ال را افزایش می‌دهند؛ به این ترتیب، احتمال رسوب آن در دیواره‌ی سرخرگی عروق خونی افزایش می‌یابد.”
۵. سطح سالم کلسترول در بدن همه‌ی آدم‌ها به یک اندازه است
به گفته‌ی دکتر پاز، “این درست نیست! سطح کلسترول مصرفی‌تان بر اساس سابقه‌ی ابتلا به بیماری‌های خاص – نظیر سکته‌ی مغزی یا قلبی – و خطر ابتلا به این وضعیت‌ها تعیین می‌شود؛ این موارد نیز به سن شما و ابتلا یا عدم ابتلای‌تان به فشار خون بالا بستگی دارند.”
دکتر گرینفیلد نیز با نظر دکتر پاز موافق است، و به مدیکال نیوز تودی می‌گوید، “دستورالعمل‌های مربوط به کلسترول که توسط انجمن قلب آمریکا، کالج آمریکایی کاردیولوژی، و انجمن ملی لیپید ایالات متحده منتشر شده‌اند نیز این باور را نادرست می‌دانند.”
وی توضیح می‌دهد، “ال‌دی‌ال (کلسترول بد) موجود در بدن آدم‌هایی که دچار مشکلات قلبی و عروقی نیستند، باید کم‌تر از ۱۰۰ میلی‌گرم در هر دسی‌لیتر (mg/dl) از خون باشد. ولی اگر دچار بیماری قلبی و عروقی هستید – یا سابقه‌ی حمله‌ی قلبی، سکته‌ی مغزی، یا سایر بیماری‌های عروقی و سرخرگی دارید – و به خصوص، اگر مبتلا به دیابت هستند، سطح کلسترول ال‌دی‌ال شما باید کم‌تر از ۷۰ mg/dl باشد (یا حتی کم‌تر).”
۶. فقط مردان باید نگران سطوح کلسترول‌شان باشند
این باور غلطی است که بسیاری از افراد بر آن پافشاری می‌کنند. طبق توضیح دکتر پاز، “بر اساس گزارش مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری در بین ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۸، شیوع کلسترول بالا در میان بزرگسالان آمریکایی ۱۱.۴ درصد بود. وقتی آمار میان زنان و مردان را با هم مقایسه می‌کنیم، در می‌یابیم شیوع کلسترول بالا در میان مردان ۱۰.۵ درصد و در میان زنان ۱۲.۱ درصد بوده است.”
دکتر گرینفیلد نیز با نظر دکتر پاز موافق است و می‌گوید، “احتمال بروز بیماری‌های قلبی در میان زنان و مردان یکسان است.”
وی این چنین توضیح می‌دهد، “خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی در زنان، پس از آن‌که اثرات محافظتی استروژن خود را از دست می‌دهند، با شتاب افزایش می‌یابد، تا حدی که به اندازه‌ی مردان می‌شود. در حقیقت، از آن‌جا که زنان در سنین بالا دچار بیماری‌های قلبی می‌شوند و طول عمر آن‌ها بیشتر است، آمار سالانه‌ی سکته‌ی قلبی ثبت شده در جمعیت آن‌ها از مردان بیشتر است.”
هم‌چنین، به اعتقاد دکتر گرینفیلد، وقتی زنان دچار سکته‌ی قلبی می‌شوند، معمولا پیامدهای شدیدتری را تجربه می‌کنند، و خطر مرگ ناشی از بیماری قلبی در چنین زنانی از خطر مرگ ناشی از سرطان پستان بیشتر است.
۷. برای مقابله با کلسترول هیچ کاری نمی‌توان انجام داد
خوشبختانه، این باور نیز نادرست است. به گفته‌ی دکتر پاز، “علاوه بر تاثیر برخی از داروها بر کاهش سطح کلسترول، حفظ وزن سالم، خوردن غذاهای سالم، انجام فعالیت‌های بدنی، خودداری از مصرف سیگار، و اجتناب از مصرف الکل نیز می‌توانند به بهبود سطح کلسترول در بدن کمک کنند.”
دکتر گرینفیلد نیز با نظر دکتر پاز موافق است و می‌گوید، “برای مقابله با افزایش غیرطبیعی سطح کلسترول کارهای بسیاری می‌توان انجام داد. رژیم غذایی و فعالیت بدنی همیشه جزء نخستین گام‌ها بوده‌اند و حائز بیش‌ترین اهمیت هستند. استاتین‌ها برای کاهش کلسترول بسیار موثر و بی‌خطر هستند. از حدود ۱۹۸۷ به این طرف، استاتین‌های جدیدتری کشف شدند که موثرتر، امن‌تر، و دارای عوارض جانبی کم‌تری هستند.”
و دانشمندان هم‌چنان به ایجاد نوآوری‌هایی در این زمینه ادامه می‌دهند. طبق توضیحات دکتر گرینفیلد، “مهارکننده‌های PCSK-9 قابل تزریق جدیدتری وجود دارند که می‌توانند به اندازه‌ی قابل توجهی سطوح کلسترول را پایین بیاورند – به اندازه‌ای که پیش‌تر شاهد آن نبوده‌ایم.”
به عقیده‌ی وی، این داروها بی‌خطر و دارای عوارض جانبی کم‌تری نیز هستند.
۸. وقتی از استاتین‌ها استفاده می‌کنید، می‌توانید هر غذایی که خواستید، بخورید
به گفته‌ی دکتر گرینفیلد، “اگر این باور درست بود، خیلی خوب می‌شد؛ ولی متاسفانه این‌طور نیست. اگر هر آن‌چه دل‌تان بخواهید بخورید و بیش از اندازه کالری وارد بدن‌تان کنید، دچار اضافه وزن خواهید شد. وقتی اضافه‌وزن‌تان بیش از اندازه شود، به خصوص در اطراف شکم‌تان، ممکن است دچار وضعیتی شوید به نام سندرم متابولیک؛ این یک حالت پیش دیابت است.”
وی می‌افزاید، “استاتین‌ها نمی‌توانند وزن‌تان را پایین بیاورند. وظیفه‌ی آن‌ها کاهش ال‌دی‌ال یا کلسترول بدن است، و وظیفه‌ی شما نیز احترام گذاشتن به بدن‌تان است؛ یکی از مصادیق احترام به بدن‌تان این است که رژیم غذایی‌تان را کنترل کنید.”
۹. من زیر ۴۰ هستم، بنابراین، لازم نیست کلسترول‌ام را چک کنم
طبق توضیح دکتر پاز، “با این‌که درباره‌ي زمان شروع بررسی احتمال افزایش کلسترول کمی بحث وجود دارد، بسیاری از انجمن‌ها، نظیر انجمن قلب آمریکا، توصیه می‌کنند این کار را از ۲۰ سالگی شروع کنید.”
دکتر گرینفیلد نیز در موافقت با دکتر پاز به مدیکل نیوز تودی می‌گوید، “هر چه عروق خونی‌تان حاوی خونی باشند که دارای سطوح بسیار بالایی از کلسترول است، خطر ابتلا به بیماری قلبی و عروقی در طول زندگی‌تان افزایش می‌یابد. برخی نیز توصیه می‌کنند، نخستین آزمایش کلسترول باید در دوران نوجوانی انجام شود؛ و اگر دارای سابقه‌ی خانوادگی نیز باشید، حتی باید زودتر از این‌ها اقدام کنید.”
به گفته‌ی وی، “سطح کلسترول افراد مبتلا به هیپرکلسترولمی فامیلی جورتخمی باید از دو سالگی آزمایش شود.”
سخن آخر
دکتر گرینفیلد این‌چنین نتیجه‌گیری می‌کند، “من بیماران‌ام را به سوال پرسیدن و تحقیق درباره‌ی وضعیت سلامتی‌شان ترغیب می‌کنم. ولی لطفا آگاه باشید، محتوا و اطلاعات نادرست و گمراه‌کننده نیز وجود دارند.”
وی می‌افزاید، “به وب‌سایت‌های معتبر مراجعه کنید و به دانش افرادی که زندگی‌شان را وقف درمان بیماری‌های قلبی کرده‌اند، اعتماد کنید. و اگر مطلبی غیرمنطقی یا بیش از اندازه خوب به نظر رسید، به صحت آن شک کنید. با بدن‌تان مانند یک جایگاه مقدس رفتار کنید، نه مانند یک شهربازی!