الکترولیت‌ها عناصر و ترکیباتی هستند که به طور طبیعی در بدن وجود دارند. آن‌ها عملکردهای مهم فیزیولوژیکی را کنترل می‌کنند.در این نوشتار با ما همراه باشید تا درباره اختلال الکترولیت ها در بدن بیشتر بدانید.
نمونه‌هایی از الکترولیت‌ها عبارتند از:
– کلسیم
– کلرید
– منیزیم
– فسفات
– پتاسیم
– سدیم
این مواد در خون، مایعات بدن و ادرار شما وجود دارند. با مصرف مواد غذایی، نوشیدنی‌ها و مکمل‌ها نیز می‌توانید آن‌ها را دریافت کنید.
اختلال الکترولیتی زمانی رخ می‌دهد که سطح الکترولیت‌های بدن شما یا بیش از حد زیاد یا خیلی پایین باشد. برای این‌که بدن عملکرد درستی داشته باشد، الکترولیت‌ها باید در یک حالت تعادل حفظ شوند. در غیر این صورت، سیستم‌های حیاتی بدن می‌توانند تحت تأثیر قرار بگیرند.
عدم تعادل شدید در سطح الکترولیت‌های بدن می‌تواند باعث ایجاد مشکلات جدی مانند کما، تشنج و ایست قلبی شود.
۱. علائم بروز اختلالات الکترولیت
اشکال خفیف اختلالات الکترولیت ممکن است علامتی ایجاد نکنند. چنین اختلالاتی ممکن است تا زمانی که در یک آزمایش معمول خون مشاهده نشوند، قابل تشخیص نباشند. علائم معمولاً زمانی ظاهر می‌شوند که اختلال شدیدتر شود.
عدم تعادل الکترولیت در بدن همیشه‌ی یک سری علائم ثابت ایجاد نمی‌کند، اما در غالب مواقع علائم مشابهی را تجربه خواهید کرد.
علائم شایع اختلال الکترولیت عبارتند از:
– ضربان قلب نامنظم
– ضربان قلب سریع
– خستگی
– بی‌حالی
– تشنج یا از حال رفتن
– حالت تهوع
– استفراغ
– اسهال یا یبوست
– گرفتگی شکم
– گرفتگی عضلات
– ضعف عضلانی
– تحریک‌پذیری
– گیجی
– سردرد
– بی‌حسی و گزگز
در صورتی که هر یک از این علائم زا تجریه می‌کنید، و گمان می‌کنید که دچار اختلال الکترولیت هستید، فوراً با پزشک‌تان تماس بگیرید. اختلالات الکترولیت در صورتی که بدون درمان بمانند می‌توانند بسیار خطرناک باشند و حتی سبب مرگ شوند.
۲. علل بروز اختلال الکترولیت
اختلال الکترولیت اغلب در اثر از دست دادن مایعات بدن از طریق استفراغ طولانی مدت، اسهال یا تعریق ایجاد می‌شود. این اختلال در عین حال ممکن است به دلیل از دست دادن مایعات در اثر سوختگی ایجاد شود.
برخی از داروها هم می‌توانند باعث ایجاد اختلالات الکترولیت شوند. در بعضی موارد، بیماری‌های جدی مانند بیماری حاد یا مزمن کلیه به عنوان مسبب بروز اختلال الکترولیت شناخته می‌شوند.
علت دقیق ممکن است بسته به نوع اختلال الکترولیتی که شما را گرفتار کرده، متفاوت باشد.
۳. انواع اختلالات الکترولیت
بالا رفتن شدید سطح الکترولیت با پیشوند “هیپر” نشان داده می‌شود. پایین بودن سطح الکترولیت با پیشوند “هیپو” نشان داده می‌شود.
اختلالات ناشی از عدم تعادل سطح الکترولیت شامل عبارتند از:
– کلسیم: هایپرکلسمی و هیپوکلسمی
– کلرید: هیپرکلورمی و هیپوکلورمی
– منیزیم: هیپرمنیزیمی و هیپومنیزیمی
– فسفات: هیپرفسفاتمی یا هیپوفسفاتمی
– پتاسیم: هایپرکالمی و هیپوکالمی
– سدیم: هایپرناترمی و هیپوناترمی
۱. کلسیم
کلسیم یک ماده‌ی معدنی حیاتی است که بدن شما برای تثبیت فشار خون و کنترل انقباض عضلات اسکلتی از آن استفاده می‌کند. برای داشتن استخوان‌ها و دندان‌های قوی هم دریافت کلسیم کافی ضرورت دارد.
هیپرکلسمی زمانی اتفاق می‌افتد که کلسیم زیادی در خون‌تان دارید. این اختلال معمولاً در اثر موارد زیر ایجاد می‌شود:
– بیماری کلیوی
– اختلالات تیروئید، از جمله هایپرپاراتیروئیدیسم
– بیماری‌های ریه مانند سل یا سارکوئیدوز
– انواع خاصی از سرطان، از جمله سرطان‌های ریه و پستان
– استفاده‌ی بیش از حد از آنتی اسیدها و مکمل‌های کلسیم یا ویتامین D
– داروهایی مانند لیتیوم، تئوفیلین یا قرص‌های تسویه‌کننده‌ی آب
هیپوکلسمی به دلیل کمبود کلسیم کافی در جریان خون رخ می‌دهد. علل بروز این اختلال می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
– نارسایی کلیه
– هیپوپاراتیروئیدیسم
– کمبود ویتامین D
– پانکراتیت
– سرطان پروستات
– جذب نامناسب
– برخی داروهای خاص، از جمله هپارین، داروهای پوکی استخوان و داروهای ضد صرع
۲. کلرید
کلرید برای حفظ تعادل مناسب مایعات بدن ضروری است.
هیپرکلورمی زمانی رخ می‌دهد که میزان بیش از حدی از کلرید در بدن وجود داشته باشد. در نتیجه‌ی این اختلال عوارض زیر ممکن است رخ بدهند:
– کم شدن شدید آب بدن
– نارسایی کلیه
– دیالیز
هیپوکلورمی زمانی رخ می‌دهد که مقدار کلرید در بدن خیلی کم باشد. این اختلال غالباً در اثر مشکلات سدیم یا پتاسیم پیش می‌آید.
علل دیگر بروز هیپوکلورمی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
– فیبروز سیستیک
– اختلالات خوردن، مانند بی‌اشتهایی عصبی
– نیش عقرب
– نارسایی حاد کلیه
۳. منیزیم
منیزیم یک ماده‌ی معدنی مهم است که عملکردهای زیادی را در بدن تنظیم می‌کند، از جمله:
– انقباض عضلات
– ریتم قلب
– عملکرد عصب‌ها
هیپرمنیزیومی به معنای بیش از حد بودن سطح منیزیم در بدن است. این اختلال در درجه‌ی اول مبتلایان به بیماری آدیسون و مرحله‌ی نهایی بیماری کلیوی را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
هیپومنیزیمی به معنای کمبود منیزیم در بدن است. علل شایع بروز این اختلال عبارتند از:
– مصرف الکل
– سوء تغذیه
– سوء جذب مواد مغذی
– اسهال مزمن
– تعریق بیش از حد
– نارسایی قلبی
– برخی داروها، از جمله داروهای ادرارآور و آنتی‌بیوتیک‌ها
۴. فسفات
کلیه‌ها، استخوان‌ها و روده‌ها برای تعادل سطح فسفات در بدن فعالیت می‌کنند. فسفات برای طیف گسترده‌ای از عملکردها در بدن ضروری است و با کلسیم تعامل نزدیکی دارد.
هیپرفسفاتمی ممکن است بنا بر دلایل زیر رخ بدهد:
– پایین بودن سطح کلسیم
– بیماری مزمن کلیوی
– مشکلات شدید تنفسی
– کم بودن فعالیت غدد پاراتیروئید
– آسیب شدید عضلانی
– سندرم لیز تومور، یکی از عوارض درمان سرطان
– استفاده‌ی بیش از حد از مسهل‌های حاوی فسفات
کم بودن سطح فسفات در بدن یا هیپوفسفاتمی ممکن است در اثر موارد زیر رخ بدهد:
– سوء مصرف حاد الکل
– سوختگی‌های شدید
– گرسنگی
– کمبود ویتامین D
– فعالیت بیش از حد غدد پاراتیروئید
– برخی داروها، از جمله تزریق داخل وریدی (IV) آهن ، نیاسین (نیاکور ، نیاسپان) و برخی از آنتی اسیدها
۵. پتاسیم
پتاسیم اهمیت ویژه‌ای برای تنظیم عملکرد قلب دارد. این ماده‌ی معدنی همچنین به حفظ سلامت عصب‌ها و ماهیچه‌ها کمک می‌کند.
هیپرکالمی ممکن است به دلیل بالا بودن سطح پتاسیم در بدن ایجاد شود. این اختلال در صورت عدم تشخیص و عدم درمان می‌تواند کشنده باشد. هیپرکالمی معمولا در اثر موارد زیر رخ می‌دهد:
– کم شدن شدید آب بدن
– نارسایی کلیه
– اسیدوز شدید، از جمله کتواسیدوز دیابتی
– برخی داروها، از جمله داروهای فشار خون و دیورتیک‌ها (ادرارآور)
– نارسایی آدرنال، یعنی زمانی که سطح کورتیزول شما بیش از حد پایین باشد
هیپوکالمی زمانی رخ می‌دهد که سطح پتاسیم خیلی پایین باشد. این اختلال معمولا در اثر موارد زیر رخ می‌دهد:
– اختلالات اشتها
– استفراغ شدید یا اسهال
– کم شدن آب بدن
– برخی داروها، از جمله داروهای مسهل، دیورتیک‌ها و کورتیکواستروئیدها
۶. سدیم
سدیم برای حفظ تعادل مایعات در بدن ضروری است و برای این‌که بدن بتواند عملکرد طبیعی داشته باشد، اهمیت زیادی دارد. این ماده‌ی معدنی در عین حال به تنظیم عملکرد عصب‌ها و انقباض عضلات کمک می‌کند.
هیپرناترمی زمانی رخ می‌دهد که سدیم به میزان بیش از حد در خون وجود داشته باشد. بالا بودن غیرطبیعی سطح سدیم ممکن است ناشی از موارد زیر باشد:
– مصرف ناکافی آب
– دهیدراته شدن شدید بدن
– از دست دادن بیش از حد مایعات بدن به دلیل استفراغ طولانی، اسهال، تعریق یا بیماری تنفسی
– برخی داروهای خاص، از جمله کورتیکواستروئیدها
هنگامی که سطح سدیم بدن خیلی پایین باشد، هیپوناترمی ایجاد می‌شود. علل شایع پایین بودن سطح سدیم عبارتند از:
– از دست دادن بیش از حد مایعات بدن از طریق پوست و به وسیله‌ی عرق یا سوختگی
– استفراغ یا اسهال
– تغذیه‌ی نامناسب
– مصرف الکل
– بیش از حد بودن آب بدن
– اختلالات تیروئید، هیپوتالاموس یا غدد فوق کلیوی
– نارسایی کبد، قلب یا کلیه
– برخی داروها، از جمله دیورتیک‌ها و داروهای تشنج
– سندرم ترشح نامناسب هورمون ضد ادراری (SIADH)
۴. تشخیص اختلالات الکترولیت
یک آزمایش خون ساده می‌تواند میزان الکترولیت در بدن شما را مشخص کند. انجام آزمایش خونی که عملکرد کلیه را بررسی می‌کند نیز مهم است.
ممکن است پزشک‌تان بخواهد یک معاینه فیزیکی روی شما انجام دهد یا برای تأیید اختلال الکترولیت آزمایش‌های بیش‌تری را تجویز کند. این آزمایشات اضافی بسته به اختلالی که پزشک به آن مشکوک است، متفاوت خواهد بود.
به عنوان مثال، هیپرناترمی (بیش از حد بودن سطح سدیم) به دلیل کم شدن آب بدن می‌تواند باعث از بین رفتن خاصیت ارتجاعی پوست شود. پزشک شما می‌تواند پوست‌تان را نیشگون بگیرد تا مشخص شود که کمبود آب روی شما تأثیر گذاشته یا خیر.
او همچنین ممکن است رفلکس‌های شما را آزمایش کند، زیرا هم افزایش و هم کاهش سطح برخی الکترولیت‌ها می‌توانند روی رفلکس‌های بدن تأثیر بگذارند.
استفاده از یک الکتروکاردیوگرام (ECG یا EKG)، دستگاهی برای بررسی ضربان قلب، نیز ممکن است برای مشخص کردن هر گونه تغییر ناشي از مشکلات الکترولیت مفید باشد.
۵. درمان اختلالات الکترولیت
درمان بسته به نوع اختلال الکترولیت و بیماری اصلی که باعث ایجاد آن شده، متفاوت است.
به طور کلی، از روش‌های درمانی خاصی برای بازگرداندن تعادل مواد معدنی در بدن استفاده می‌شود. این روش‌های درمانی عبارتند از:
مایعات داخل وریدی (IV)
مایعات داخل وریدی (IV)، به طور معمول کلرید سدیم، می‌توانند به هیدراته کردن بدن کمک کنند. این روش درمانی معمولاً در موارد کمبود آب بدن در اثر استفراغ یا اسهال استفاده می‌شود. برای اصلاح کمبودها می‌توان مکمل‌های الکترولیت را به مایعات IV اضافه کرد.
برخی داروهای IV
داروهای IV (تزریق وریدی) می‌توانند به بدن شما کمک کنند تا تعادل الکترولیت را به سرعت بازگرداند. آن‌ها همچنین می‌توانند از بدن در برابر اثرات منفی محافظت کنند در صورتی که با روش دیگری تحت درمان قرار بگیرید.
دارویی که دریافت می‌کنید به اختلال الکترولیتی که دارید بستگی دارد. داروهایی که ممکن است تجویز شوند عبارتند از گلوکونات کلسیم، کلرید منیزیم و کلرید پتاسیم است.
۶. داروها و مکمل‌های خوراکی
داروها و مکمل‌های خوراکی اغلب برای اصلاح ناهنجاری‌های مزمن مواد معدنی در بدن شما استفاده می‌شوند. در صورتی که بیماری مزمن کلیوی در شما تشخیص داده شود، این مشکل شایع‌تر است.
بسته به اختلال الکترولیتی که به آن مبتلا شده‌اید، ممکن است داروها یا مکمل‌های زیر برای‌تان تجویز شود:
– کلسیم (گلوکونات، کربنات، سیترات یا لاکتات)
– اکسید منیزیم
– کلرید پتاسیم
مهارکننده‌های فسفات که عبارتند از سولامر هیدروکلراید (رناگل)، لانتانیم (فوسرنول) و درمان‌های مبتنی بر کلسیم مانند کربنات کلسیم.
این داروها بسته به علت اصلی بروز اختلال می‌توانند به جایگزینی الکترولیت‌های تخلیه شده از بدن به صورت کوتاه مدت یا بلند مدت کمک کنند. پس از رفع عدم تعادل، پزشک علت اصلی بروز این اختلال را درمان خواهد کرد.
اگرچه برخی از مکمل‌ها را می‌توانید بدون نسخه خریداری کنید، اما اکثر مبتلایان به اختلالات الکترولیت برای مصرف مکمل با پزشک مشورت می‌کنند.
همودیالیز
همودیالیز نوعی دیالیز است که طی آن از دستگاهی برای از بین بردن ضایعات خون شما استفاده می‌شود.
یکی از راه‌های انتقال خون به این کلیه‌ی مصنوعی این است که پزشک‌تان از طریق جراحی دسترسی عروقی یا یک نقطه‌ی ورود به رگ‌های خونی ایجاد کند.
این نقطه‌ی ورودی کمک می‌کند تا در طول درمان همودیالیز مقدار بیش‌تری خون در بدن‌تان جریان بیابد، به این معنی که خون بیش‌تری فیلتر و تصفیه می‌شود.
از همودیالیز زمانی می‌توان استفاده کرد که اختلال الکترولیتی ناشی از آسیب ناگهانی کلیه باشد و سایر روش‌های درمانی مؤثر واقع نشده باشند. اگر مشکل الکترولیت بسیار خطرناک شود، پزشک‌تان ممکن است درمان همودیالیز را انتخاب کند.
۷. عوامل خطر برای اختلالات الکترولیت
هر کسی می‌تواند دچار اختلال الکترولیت شود. برخی از افراد به دلیل سابقه‌ی پزشکی‌شان در معرض خطر بیش‌تری قرار دارند. اختلالاتی که خطر ابتلا به اختلال الکترولیت را افزایش می‌دهند عبارتند از:
– مصرف الکل
– سیروز
– نارسایی احتقانی قلب
– بیماری کلیوی
– اختلالات خوردن، مانند بی‌اشتهایی عصبی و پرخوری عصبی
– تروما، مانند سوختگی‌های شدید یا شکستن استخوان
– اختلالات تیروئید
– اختلالات غدد فوق کلیوی
۸. جلوگیری از بروز اختلالات الکترولیت
برای این‌که مانع بروز اختلالات الکترولیت شوید می‌توانید، این توصیه‌ها را دنبال کنید:
– اگر به مدت طولانی دچار استفراغ، اسهال یا تعریق شدید بوده‌اید، حتما بدن‌تان را هیدراته نگه دارید
– اگر علائم رایج اختلال الکترولیت را تجربه می‌کنید، به پزشک مراجعه کنید
در صورتی که اختلال الکترولیت ناشی از داروها یا برخی بیماری‌های جدی باشد، پزشک شما داروهای‌تان را عوض کرده و علت را درمان می‌کند. به این ترتیب از رخ دادن عدم تعادل الکترولیت در آینده جلوگیری خواهد شد.