بازگشت به اعتیاد ، دست‌کم یک بار در طول دوره‌ی درمان، برای آدم‌هایی که با این مسئله دست و پنجه نرم می‌کنند، اتفاقی غیرمعمول نیست. برخی‌ها حتی پیش از آن‌که بتوانند برای آخرین بار اعتیادشان را ترک کنند، بارها و بارها در این مسیر دچار لغزش و بازگشت می‌شوند. در حقیقت، علی‌رغم درمان‌های تایید شده توسط سازمان غذا و دارو آمریکا برای ترک نیکوتین، الکل، و سوء مصرف مواد، بیش از دوسوم افراد پس از گذراندن دوره‌ی درمان اولیه بار دیگر سراغ اعتیاد می‌روند.
شناسایی محرک‌های بازگشت به اعتیاد و هم‌چنین، داشتن برنامه‌ای برای مقابله با این محرک‌ها نخستین گام برای پیشگیری از بازگشت به شمار می‌روند. در این مقاله، به پنج محرک اشاره می‌کنیم که باید آنها را مد نظر قرار دهید و هنگام شرکت در جلسات درمانی با مشاور یا روانشناس‌تان درباره‌شان صحبت کنید.
برای ترک اعتیاد روش‌های مختلفی توصیه شده است، در مقاله‌ی ۶ توصیه مهم برای استفاده از قانون ۲۱/۹۰ برای ترک اعتیاد به توصیه‌های مهمی اشاره کرده‌ایم که بهتر است از آنها آگاه شوید.
مهمترین علت بازگشت به اعتیاد
۱. استرس
استرس علت اصلی بازگشت به اعتیاد است. و بسیاری از آدم‌هایی که با اعتیاد دست و پنجه نرم می‌کنند، به دلیل انتخاب روش مقابله‌ای نامناسب برای مبارزه با استرس بار دیگر به سراغ مواد مخدر یا هر گونه فعالیت اعتیادآور می‌روند. در حقیقت، پژوهش‌ها نشان داده‌اند در یک وضعیت استرس‌زا نیاز این قبیل افراد به استفاده از مواد مخدر یا الکل، یا انجام فعالیت‌های اعتیادآور افزایش می‌یابد – به خصوص اگر این مواد یا این فعالیت اعتیادآور به عنوان سازوکار اولیه‌ی فرد برای مقابله با استرس به حساب بیاید.
یکی از راه‌های حفظ آمادگی در برابر این محرک، ارزیابی استرسی است که در حال تحمل‌اش هستید. با این‌که شما نمی‌توانید تمام آدم‌ها و تمام چیزهای استرس‌زای اطراف‌تان را حذف کنید، می‌توانید از ورود به موقعیت‌هایی که باعث افزایش شدید استرس می‌شوند، اجتناب کنید. در نتیجه، بهتر است فهرستی از تمام آدم‌ها، مکان‌ها، و چیزهایی که باعث تشدید استرس‌تان می‌شوند، تهیه کنید.
برای مثال، آیا گرفتار یک رابطه‌ی سمی هستید یا به موقعیت مالی بدی دچار شده‌اید که باعث افزایش استرس‌تان شده است؟
با اعمال تغییراتی در سبک زندگی، روابط، و اولویت‌ها، شاید قادر باشید شمار موقعیت‌های استرس‌زای زندگی‌تان را کاهش دهید. و هنگامی که این کار را انجام دهید، احتمال تاثیر استرس را به عنوان محرکی برای بازگشت به اعتیاد کاهش خواهید داد.
هم‌چنین، یادگیری راه‌های مثبت برای کنترل موفق استرس نیز مهم است. شاید قادر باشید استرس‌تان را از راه‌های زیر کاهش دهید یا کنترل کنید:
الف. تمرین ذهن آگاهی و شرکت در جلسات تمرینی ریلکسیشن
ب. مدیریت موثرتر زمان به منظور اجتناب از گرفتار شدن در وضعیت اضطراری
پ. افزایش عادت‌های سالم زندگی‌تان با گنجاندن فعالیت‌های بدنی ملایم و رژیم غذایی سالم در برنامه‌ی روزانه‌تان
کاهش احتمال تاثیر استرس به عنوان محرکی برای بازگشت به اعتیاد نه تنها نیازمند یافتن راه‌های سالم‌تر برای مقابله با استرس است، بلکه نیازمند توانایی تشخیص موقعیت‌های پراسترس و انجام کارهایی برای تسکین استرس‌تان نیز هست.
یک درمانگر یا مشاور می‌تواند کمک‌تان کند به صدای ذهن و بدن‌تان گوش فرا دهید تا بتوانید به موقع متوجه شوید چه وقت دچار استرس شده‌اید، و هم‌چنین، سازوکار مقابله‌ای سالمی در برابر استرس به دست بیاورید.
یکی از مقالات بسیار مفید درباره‌ی راه‌های مقابله با استرس ۶ روش اشتباه کنترل استرس و راهکار صحیح آن است که به شما توصیه می‌کنیم آن را مطالعه کنید.
۲. آدم‌ها یا مکان‌های مرتبط با رفتار اعتیادی
آدم‌هایی که در رفتار اعتیادی شما مشارکت دارند، محرک‌های بالقوه‌ای برای بازگشت هستند – فارغ از آن‌که آیا آنها هم‌چنان به نوشیدنی، سیگار کشیدن، یا مصرف مواد ادامه می‌دهند یا خیر. به همین ترتیب، برخی از مکان‌هایی نیز که شما را به یاد اعتیادتان می‌اندازند، می‌توانند شما را به بازگشت به اعتیاد تحریک کنند. حتی اعضای خانواده‌تان نیز می‌توانند یک محرک باشند؛ به خصوص اگر آنها باعث شوند شما بیش از پیش احساس بچگی و آسیب‌پذیری کنید.
وقتی به یاد اعتیاد می‌افتید، لازم است از راه‌های موثری برای کنترل احساسات‌تان استفاده کنید. برای مثال، اگر شما یک الکلی هستید و گروهی از دوستان به اصطلاح هم‌پیاله‌تان از شما می‌خواهند همراهی‌شان کنید، یا گروهی از همکاران‌تان می‌خواهند با آنها به یک بار بروید، شاید بهتر باشد پاسخ قاطعانه‌ای را از پیش در ذهن‌تان آماده کنید.
هم‌چنین، بهتر است یک فعالیت سالم را مد نظر داشته باشید تا بتوانید به جای همراهی با دوستان‌تان برای مصرف الکل، مثلا در فضای سبز بدوید، یک فیلم تماشا کنید، با یکی از دوستان حمایت‌کننده‌تان شام بخورید، یا یک کتاب مطالعه کنید.
اگر خودتان را از قبل برای چنین شرایطی آماده نکنید، در برابر وسوسه‌ی بازگشت به اعتیاد آسیب‌پذیر خواهید بود. به ایده‌های مختلف فکر کنید یا از درمانگر یا مشاورتان بخواهید در پیدا کردن روش‌های مقابله‌ای مناسب به شما کمک کند.
۳. هیجان‌های منفی یا چالش‌برانگیز
آدم‌هایی که با اعتیاد دست و پنجه نرم می‌کنند، به راه‌های موثری برای تحمل، کنترل، و درک احساسات منفی نیاز دارند که در زندگی روزمره با آنها مواجه می‌شوند. الکل، مواد مخدر، و رفتارهای اعتیادی می‌توانند به طور موقت باید تسکین چنین احساساتی بشوند، ولی شما نمی‌توانید دیگر به این راه‌ها اتکا کنید.
یاد بگیرید چگونه می‌توان با احساسات و هیجان‌های ناراحت‌کننده کنار آمد و به آرامش رسید.
به این درک برسید که احساسات منفی که به آنها مواجه هستید، نباید نشانه‌ای از یک عقب‌نشینی یا بازگشت قریب‌الوقوع باشند. هر آدمی ممکن است دچار هیجان‌های منفی یا چالش‌برانگیز بشود. مهم این است که چگونه با این هیجان‌ها مقابله می‌کنید.
فارغ از این مسائل، باید به خاطر داشته باشید، اعتیاد فقط به الکل و مواد مخدر محدود نمی‌شود، بلکه ۶ خوراکی و عادت غذایی که باعث ضعف سیستم ایمنی بدن می‌شوند نیز به نوعی می‌توانند اعتیاد به حساب بیایند.
این هیجان‌ها را به عنوان فرصتی برای رشد و رسیدن به درک بیشتر در نظر بگیرید. با ارزیابی آن‌چه احساس می‌کنید و یافتن علت‌های بروز این احساسات می‌توانید چیزهای زیادی درباره‌ي خودتان یاد بگیرید. در حقیقت، یادگیری نحوه‌ی مقابله با هیجان‌ها بدون فرار به سمت اعتیاد بسیار ارزشمند است.
بنابراین، وقتی احساسات منفی به سراغ‌تان می‌آیند، سعی کنید بنویسید، مراقبه کنید یا حتی دعا کنید. راه سالمی را برای تخلیه‌ی انرژی منفی و بهبود روحیه‌تان پیدا کنید. یک متخصص مبارزه با اعتیاد یا یک متخصص سلامت روان می‌تواند در ایجاد استراتژی‌های مقابله‌ای به شما کمک کند.
۴. مشاهده یا احساس اشیا یا رفتارهای اعتیادی
چیزهایی که باید یادآوری اعتیادتان می‌شوند، می‌توانند در طول دوره‌ی درمان باعث تحریک‌تان به بازگشت شوند. بوی دود سیگار، تماشای آدم‌هایی که داخل یک بار در حال نوشیدنی الکل هستند، یا دیدن یک صحنه‌ی شهوت‌انگیز از دو نفر که یکدیگر را در آغوش گرفته‌اند عوامل یادآوری‌کننده‌ای هستند که ظاهرا در مراحل اولیه‌ی ترک اعتیادتان، هر جا که سر می‌گردانید، جلوی چشم‌های‌تان قرار دارند.
تمایل به بازگشت به اعتیاد مسئله‌ای عادی و طبیعی است. گذشته از این‌ها، شما با این تمایل و وسوسه آشنا هستید. ولی درمان اعتیاد فقط به “ترک” و “پرهیز” محدود نمی‌شود، بلکه به همان اندازه لازم است زندگی جدیدی را برای خود بسازید که در آن، انجام ندادن رفتارهای اعتیادی برای‌تان آسان‌تر – و حتی خوشایندتر – باشد.
بر زندگی جدیدتان و تغییراتی که در آن زندگی در خود ایجاد کرده‌اید، تمرکز کنید. به آن پیامدهای منفی فکر کنید که در صورت بازگشت به اعتیاد مجددا به سراغ زندگی‌تان می‌آیند – آدم‌هایی که عذاب‌شان داده‌اید و روابطی که نابودشان کرده‌اید. شاید وقتی به عوامل یادآوری‌کننده‌ی اعتیاد می‌نگرید، فکر می‌کنید زندگی گذشته‌تان را از دست داده‌اید، ولی در حقیقت این زندگی فقط برای‌تان درد و رنج به همراه داشت.
پذیرش این مسئله که شما نسخه‌ی جدید و سالم‌تری از خودتان را به وجود آورده‌اید، همه‌ی درها را به سمت گذشته به روی‌تان خواهد بست.
یافتن کارهای جایگزین نظیر شرکت در کلاس‌های یوگا یا رفتن به یک حمام طولانی و آرامش‌بخش می‌تواند هنگام برخورد با عوامل محرک برای‌تان مفید باشد. تکرار برخی جمله‌های مثبت یا انجام تمرین‌های ریلکسیشن نیز ممکن است در مقاومت در برابر این وسوسه‌ها به شما کمک کند. برای یافتن ایده‌های جدید، درباره‌ي نحوه‌ی مقابله‌ی موثر با این عوامل یادآوری‌کننده با مشاور یا درمانگرتان صحبت کنید.
۵. شرکت در جشن‌ها
رویدادهایی که معمولا همیشه مثبت و سرگرم‌کننده بوده‌اند، نظیر جشن‌های تولد یا جشن‌های سال نو، نیز می‌توانند برای شما تحریک‌آمیز باشند. شاید احساس کنید شاد هستید، همه چیز را تحت کنترل دارید، و از ظرفیت و اعتماد به نفس لازم برای نوشیدن یک لیوان مشروب الکلی، کشیدن یک نخ سیگار، یا وقت‌گذرانی ساده با یک فرد جذاب برخوردار هستید. ولی آیا واقعا می‌توانید خود و شرایط اطراف‌تان را تحت کنترل در بیاورید؟
آدم‌هایی که با اعتیاد دست و پنجه نرم می‌کنند، غالبا ظرفیت خود را از دست می‌دهند و متوجه نمی‌شوند چه زمانی باید دست از زیاده‌روی بردارند. از این رو، همان یک لیوان می‌تواند به چندین لیوان تبدیل شود. یا رها کردن خود و خریدن یک جفت کفش نو می‌تواند به خرج کردن تمام پول‌تان منجر شود.
داشتن دوستی که حواس‌اش به شما است، می‌تواند در موقعیت‌هایی که خطر بازگشت به اعتیاد تهدیدتان می‌کند، به شما کمک کند. فردی را پیدا کنید که به وی اعتماد دارید و نه تنها به خاطر مهربانی‌اش، بلکه به خاطر جدی بودن‌اش نیز به وی احترام می‌گذارید؛ چنین فردی در شرایطی که احتمال بازگشت‌تان به اعتیاد وجود دارد، می‌تواند متقاعدتان کند که دست از زیاده‌روی بردارید.
از تنها رفتن به مکان‌هایی که احتمال خطر بازگشت به اعتیاد برای‌تان زیاد است، خودداری کنید. در غیر این صورت، با تعجب خواهید دید که تصمیم‌ها و اراده‌ی قوی‌تان با شروع یک جشن یا مهمانی چه‌قدر سریع از بین می‌روند.
با کمک مشاور یا درمانگرتان یک برنامه‌ی قوی و موثر تهیه کنید تا با استفاده از آن بتوانید وسوسه‌هایی را که هنگام شرکت در رویدادهای جذابی نظیر مهمانی‌ها، عروسی‌ها، جشن‌های سال نو و غیره به سراغ‌تان می‌آیند، تحت کنترل در بیاورید. اگر بدون آمادگی لازم به این قبیل جشن‌ها بروید، احتمال بازگشت‌تان به اعتیاد بسیار افزایش می‌یابد.
سخن آخر
یادگیری نحوه‌ی شناسایی محرک‌ها، کمک گرفتن از یک مشاور، و ایجاد یک شبکه‌ی حمایتی در اطراف‌تان همگی ابزارهای مفیدی برای پیشگیری از بازگشت به اعتیاد هستند. برای محافظت از خود به هر کار ممکن دست بزنید، ولی اگر دچار لغزش شدید، خودتان را دائما سرزنش نکنید.
به یاد داشته باشید، بازگشت به اعتیاد نشانه‌ی شکست در روند درمان‌تان نیست. شما در حال عبور از یک مسیر جدید و ناآشنا هستید. بنابراین، با ادامه‌ی اقدامات درمانی و کمک گرفتن از افراد متخصص، شما حتما قادر خواهید بود سپر دفاعی محکم‌تری را در برابر محرک‌های موجود در اطراف‌تان ایجاد کنید.