پژوهشگران به تازگی به بررسی این مسئله پرداخته‌اند که آیا تغییرات سبک زندگی می‌تواند فشار خون را در میان افراد مبتلا به پرفشاری (هایپرتنشن) مقاوم به درمان کاهش دهد یا خیر. فشار خون مقاوم به درمان به فشار خون بالایی گفته می‌شود که پاسخ مناسبی به درمان‌های دارویی نشان نمی‌دهد.
نتایج این بررسی نشان دادند، تغییرات کنترل‌شده‌ی سبک زندگی از قبیل تغییرات غذایی، شرکت در جلسات مشاوره گروهی، و برنامه تمرینی توانبخشی قلبی، به اندازه‌ی مصرف دارو می‌توانند در کاهش فشار خون موثر باشند. این پژوهشگران امیدوارند نتایج این بررسی سیاست‌گذاران را به پذیرش توانبخشی قلبی به عنوان یک روش درمانی جدید برای فشار خون مقاوم به درمان ترغیب کنند.
سازمان بهداشت جهانی تخمین می‌زند، ۱.۲۸ میلیارد نفر از بزرگسالان – ۳۰ الی ۷۹ ساله – در سراسر جهان به فشار خون بالا یا پرفشاری (هایپرتنشن) مبتلا هستند.
فشار خون بالا به مرور زمان می‌تواند به عروق خونی و اندام‌ها آسیب بزند. این وضعیت می‌تواند به طور بالقوه به اتفاقات مرگباری از قبیل سکته مغزی، حمله قلبی، و آسیب اندام‌های مهم بدن منجر شود.
داروهای فراوانی برای کنترل فشار خون بالا یا هایپرتنشن وجود دارند. با وجود این، حدود ۲۰ درصد از افراد مبتلا به این وضعیت دچار فشار خون مقاوم به درمان می‌شوند؛ یعنی مصرف دارو نیز نمی‌تواند فشار خون آن‌ها را به حالت طبیعی بازگرداند.
فشار خون مقاوم به درمان خطر آسیب اندام‌ها را افزایش می‌دهد، و هم‌چنین، در مقایسه با هایپرتنشن قابل درمان به وسیله‌ی دارو، تا ۵۰ درصد خطر عوارض جانبی قلبی و عروقی را نیز افزایش می‌دهد.
برخی شواهد اولیه نشان می‌دهند رژیم غذایی و فعالیت بدنی می‌توانند فشار خون را در افراد مبتلا به پرفشاری مقاوم به درمان کاهش دهند. با وجود این، تا به امروز، شمار مطالعات باکیفیت در این زمینه اندک بوده است.
اخیرا در یک مطالعه، پژوهشگران مدرسه پزشکی دانشگاه دوک در دورهام، کارولینای شمالی، به منظور بررسی ارتباط میان تغییرات سبک زندگی و فشار خون مقاوم به درمان، به انجام یک کارآزمایی بالینی تصادفی به نام “درمان پرفشاری مقاوم با استفاده از اصلاح سبک زندگی برای ارتقای سطح سلامتی (TRIUMPH)” پرداختند.
آن‌ها نتایج مقایسه‌ی اثربخشی یک مداخله‌ی ترکیبی از رژیم غذایی و فعالیت بدنی ۴ ماهه در محیط توانبخشی قلبی را با یک جلسه‌ی آموزشی واحد با همان شرایط سبک زندگی برای کاهش فشار خون مورد بررسی قرار دادند.
دکتر جیمز ای. بلومنتال، در مصاحبه با مدیکال نیوز تودی گفت، “یافته‌های‌مان نشان می‌دهند، اصلاح سبک زندگی در بیماران مبتلا به پرفشاری مقاوم با موفقیت می‌تواند به کاهش وزن، افزایش فعالیت بدنی، و در نتیجه، کاهش فشار خون و به طور بالقوه، کاهش خطر حمله‌ی قلبی یا سکته‌ی مغزی ناشی از فشار خون بالا کمک کند.”
دکتر بلومنتال پژوهشگر ارشد و نخست این مطالعه و استاد روانپزشکی و علوم رفتاری در مدرسه پزشکی دانشگاه دوک است.
نتایج این مطالعه در نشریه‌ی سرکیولیشن در دسترس هستند.
۱. کارآزمایی تصادفی
پژوهشگران در این مطالعه از ۱۴۰ فرد مبتلا به فشار خون مقاوم با میانگین سن ۶۳ سال استفاده کردند. به طور کلی، ۴۸ درصد از این آن‌ها زن، ۵۹ درصد سیاه‌پوست، ۳۱ درصد مبتلا به دیابت، و ۲۱ درصد مبتلا به بیماری مزمن کلیوی بودند.
تمام این شرکت‌کنندگان در آغاز این مطالعه، دارای شاخص توده‌ی بدنی (BMI) ۲۵ کیلوگرم در هر متر مربع یا بیشتر بودند، و به طور مرتب فعالیت بدنی متعادل یا شدید نداشتند.
شرکت‌کنندگان، به طور میانگین، ۳.۵ دوز داروی تجویزی کاهش‌دهنده‌ی فشار خون مصرف می‌کردند.
این پژوهشگران به طور تصادفی، شرکت‌کنندگان را به دو گروه درمانی ۴ ماهه تقسیم کردند. گروه نخست، شامل ۹۰ شرکت‌کننده، دستورالعمل‌های را مربوط به رژیم غذایی دش و هم‌چنین، توصیه‌هایی را درباره‌ی کاهش کالری و سدیم از یک متخصص تغذیه دریافت کردند.
رژیم غذایی دش یک برنامه‌ی غذایی انعطاف‌پذیر است که باعث کاهش مصرف قند و چربی اشباع شده، و افزایش مصرف سبزی‌ها، میوه‌ها، غلات کامل، ماهی، مرغ و سایر پرندگان خوراکی، و حبوبات می‌شود.
شرکت‌کنندگان گروه نخست هفته‌ای سه مرتبه به مدت ۳۰ الی ۴۵ دقیقه در مرکز توانبخشی قلبی تمرین می‌کردند و هم‌چنین، برای دریافت پشتیبانی بابت تغییراتی که در سبک زندگی‌شان اعمال کرده بودند، در جلسات مشاوره‌ی گروهی هفتگی شرکت می‌کردند.
گروه دوم، شامل ۵۰ شرکت‌کننده، در یک جلسه‌ی آموزشی یک ساعته با حضور یک مربی بهداشت، درباره‌ی کنترل فشار خون شرکت کردند و یک کتاب کار دریافت کردند که برنامه‌ی رژیم غذایی و فعالیت بدنی هر فرد در آن نوشته شده بود. این کار کتاب حاوی اطلاعاتی درباره‌ی رژیم غذایی دش، محدودیت‌های مصرف کالری، و برنامه‌ی فعالیت بدنی مشابه‌ی شرکت‌کنندگان گروه نخست بود.
پژوهشگران فشار خون شرکت‌کنندگان را پیش از شروع، در حین، و پس از پایان دوره‌ی ۴ ماهه‌ی مداخله ثبت کردند. هم‌چنین، آن‌ها رژیم غذایی، وزن، و آمادگی قلبی و عروقی شرکت‌کنندگان را پیگیری می‌کردند. از شرکت‌کنندگان خواسته شد، هرگونه داروی فشار خونی را که پیش‌تر پزشک معالج برای‌شان تجویز کرده بود، در طول این کارآزمایی هم‌چنان مصرف کنند.
پس از اتمام این برنامه‌ی ۴ ماهه، گروه تحت نظارت شاهد کاهش ۱۲ نقطه‌ای فشار خون سیستولیک (در حال استراحت) بود؛ در حالی که این میزان کاهش در گروه خود هدایتگر تنها ۷ نقطه بود. فشار خون سیستولیک به فشاری گفته می‌شود که خون هنگام ضربان قلب به دیواره‌ی سرخرگ‌ها وارد می‌کند.
هم‌چنین، گروه تحت نظارت شاهد کاهش ۷ نقطه‌ای فشار خون سیستولیک ۲۴ ساعته‌ی خود بود، در حالی که گروه خود هدایتگر هیچ تغییری را در فشار خون ۲۴ ساعته‌ی خود مشاهده نکرد.
وضعیت شرکت‌کنندگان گروه تحت نظارت از لحاظ سایر نشانگرها نیز بهتر بود. آن‌ها به طور میانگین در طول دوره‌ی مطالعه حدودا ۷ کیلوگرم از وزن‌شان را کاهش دادند، در حالی که این رقم برای گروه دیگر حدودا ۴ کیلوگرم بود.
هم‌چنین، میزان جذب اکسیژن در گروه تحت نظارت ۱۴.۸ درصد افزایش یافت؛ در این رقم در گروه کنترل ۳.۴ درصد بود. افزایش جذب اکسیژن به عنوان یک نشانه‌ی مثبت برای کارکرد قلبی تنفسی شناخته می‌شود.
دکتر خوزه ام. اردواس، مدیر بخش تغذیه و ژنومیک در دانشگاه تافتس ماساچوست، که در این مطالعه حضور نداشت، به مدیکال نیوز تودی گفت، “این مطالعه به دلیل آن‌که یک کارآزمایی تصادفی کنترل‌شده بوده است، در هرم شواهد علمی در جایگاه بالایی قرار دارد.”
وی افزود، “بدیهی است بیشتر بود آمار و ارقام و هم‌چنین طولانی‌تر بودن مدت مطالعه کیفیت آن را افزایش می‌دهند و باعث می‌شوند پرسش‌های بیش‌تری پاسخ داده شوند. با وجود این، من این مطالعه را نخستین قدم مثبت به سمت مطالعات بزرگ‌تر و طولانی‌تر می‌دانم. ویژگی خوب دیگر این مطالعه ساده بودن آن است؛ همین مسئله شاید باعث شده است پاسخ‌های شفافی از آن به دست بیایند.”
۲. سازوکارهای فیزیولوژیک
دانشمندان نشان داده بودند، عناصر تغییرات سبک زندگی در این مطالعه، از قبیل کاهش مصرف نمک، کاهش وزن، و فعالیت بدنی، می‌توانند فشار خون را کاهش بدهند. با وجود این، این مسئله که کدام‌یک از این عناصر نقش مهم‌تری در کاهش فشار خون ایفا می‌کند، هم‌چنان نامشخص است.
به گفته‌ی دکتر بلومنتال، “ما قادر نبودیم تعیین کنیم کدام جنبه از این مداخلات – بهبود آمادگی هوازی، کاهش وزن، مصرف بیشتر برخی از مواد مغذی موجود در برنامه غذایی دش، محدودیت مصرف نمک، یا سایر جنبه‌های مداخله – بیش از همه، می‌تواند بر کاهش فشار خون تاثیر بگذارد.”
وی افزود، “ما معتقدیم برای آن‌که یک برنامه‌ی سبک زندگی بتواند حداکثر تاثیر را بگذارد، باید تمام اجزای مداخله در آن لحاظ شده باشد. شماری از سازوکارهای فیزیولوژیک بالقوه وجود دارند که می‌توانند بر نتایج‌مان تاثیر بگذارند، و ما امیدواریم بتوانید آن‌ها را در آینده بررسی کنیم.”
به گفته‌ی دکتر اردواس، “بر اساس نتایج حاضر، شرایط از طریق نشانگرهای بیوشیمیایی سنتی بیماری قلبی و عروقی (التهاب، لیپید، و گلوکز) پیش نمی‌رود.”
وی افزود، “بدیهی است، سازوکار مورد نظر از طریق مسیرهای واکنش‌دهنده به داروهای ضد فشار خون اثر نمی‌کند، زیرا این بیماری به دارو مقاوم است. مشخص‌ترین عنصر در این‌جا کاهش وزن است … پژوهشگران بسیار کنجکاو بودند بدانند آیا میان فشار خون و تغییرات وزن ارتباطی وجود دارد یا خیر.”
پژوهشگران به این نتیجه رسیدند، آدم‌ها در صورتی می‌توانند به بهترین شکل تغییراتی را در سبک زندگی‌شان اعمال کنند که این کار را به کمک یک گروه متشکل از متخصصان چند رشته‌ی مختلف در یک محیط مخصوص توانبخشی قلبی انجام بدهند.
به گفته‌ی دکتر بلومنتال، “با این‌که برخی از آدم‌ها می‌توانند به تنهایی تغییراتی را ایجاد کنند، به نظر می‌رسد استفاده از یک برنامه‌ی سازمان‌دهی شده حاوی فعالیت‌های بدنی تحت نظارت و اصلاحات رژیم غذایی زیر نظر گروهی متشکل از پزشکان، روانشناسان، متخصصان تغذیه، و متخصصان فیزیوتراپی در یک فضای مخصوص توانبخشی قلبی تاثیرات بهتری به همراه خواهد داشت.”
۳. محدودیت‌ها
پژوهشگران به این نکته اشاره کردند که فقط پنج شرکت‌کننده دارای فشار خون سیستولیک بالای ۱۶۰ میلی‌متر جیوه بودند. بنابراین، کارایی مداخلات سبک زندگی بر وضعیت افراد مبتلا به هایپرتنشن شدید هم‌چنان نامعلوم باقی مانده است.
دکتر اردواس به مدیکال نیوز تودی گفت، “گاهی اوقات، تعمیم‌پذیری به عنوان محدودیت بسیاری از این مطالعات به شمار می‌رود. با این حال، در این مورد، اقلیت‌ها و جنسیت به خوبی در این مطالعه لحاظ شده بودند. ولی محیط کلی برای همه‌ی شرکت‌کنندگان مشابه بود؛ بنابراین، لازم است این مطالعه در سایر نواحی جغرافیایی و فرهنگی نیز تکرار شود.”
وی افزود، “یک محدودیت آشکار دیگر در این مطالعه این است که به طور مستقیم یک داروی خاص یا رژیم غذایی خاص را مد نظر قرار نداده است. از این رو، با این‌که آمارها نشان دادند گروهی که تحت مداخلات شدیدتر قرار گرفتند، نتایج مطلوب‌تری به دست آوردند، ولی این مطالعه نشان نداد چه کسانی از این روش کاملا سود بردند و کدام‌یک ناکام ماندند.
۴. گام‌های بعدی
دکتر ادو پاز به مدیکال نیوز تودی گفت، “تمام بیماران مبتلا به هایپرتنشن باید از رژیم غذایی سالم و توصیه‌های مربوط به انجام فعالیت‌های بدنی پیروی کنند، ولی انجام این کار آسان نیست. بر اساس تجربه‌های من، تغییر در سبک زندگی به ندرت می‌تواند برای درمانِ حتی هایپرتنشن ساده نیز کفایت کند.”
دکتر پاز که در این مطالعه نقشی نداشته است، نایب رئیس بخش پزشکی شرکت کی هلث و متخصص قلب و عروق در بیمارستان وایت پلینز در شهر نیویورک است.
وی افزود، “به طور کلی، نتایج این مطالعه تعجب‌آور نیستند. طبق شواهد تجربی، توانبخشی قلبی در پیشگیری از بروز مشکلات قلبی و مرگ ناشی از آن موثر است. ما از این روش برای بیماران مبتلا به برخی وضعیت‌های قلبی وخیم، نظیر افرادی که حمله قلبی را پشت سر گذاشته‌اند یا بیمارانی که به خاطر ابتلا به نارسایی احتقانی قلبی بستری هستند، استفاده می‌کنیم.
به گفته‌ی دکتر پاز، “متاسفانه، از هر ۴ شرکت‌کننده در این مطالعه فقط ۱ نفر واجد شرایط بودند. با توجه به این‌که ما درباره‌ی فواید توانبخشی قلبی و نتایج این مطالعه اطلاعات خوبی در دست داریم، باید از این ابزار به شکل گسترده‌تری بهره ببریم؛ مثلا از بیماران بیش‌تری بخواهیم در این مطالعات شرکت کنند.”
دکتر بلومنتال به مدیکال نیوز تودی گفت، “نتایج مطالعه‌ی درمان پرفشاری مقاوم با استفاده از اصلاح سبک زندگی برای ارتقای سطح سلامتی (TRIUMPH) نشان می‌دهند، سیاست‌گذاران باید هایپرتنشن مقاوم را به عنوان یک دلیل قابل قبول برای توانبخشی قلبی با پوشش مناسب بیمه‌ای دولتی و خصوصی در نظر بگیرند.”
وی این چنین نتیجه گرفت، “نکته مهم این است، باید تشخیص دهیم آیا چنین تغییراتی در سبک زندگی می‌توانند ماندگار باشند – و در غیر این صورت، بیماران ممکن است به جلسات تقویتی نیاز داشته باشند تا بتوانند از حفظ یک سبک زندگی سالم در بلند مدت اطمینان حاصل کنند.”