فهم عرفی چیست؟ فهم عرفی به ایده‌ها و باورهایی گفته می‌شود که به شکل رایج و گسترده پذیرفته شده‌اند. این مفهوم می‌تواند ایده‌هایی را در بر بگیرد که به شکل عمومی توسط اکثریت آدم‌ها پذیرفته شده‌اند، و هم‌چنین، شامل نظرات تخصصی و پذیرفته شده در یک رشته‌ی علمی یا یک نهاد باشد.
این نوع از دانش می‌تواند فواید و اشکالاتی داشته باشد. گاهی اوقات این ایده‌ها به آدم‌ها امکان می‌دهند از اجماع اکثریت باخبر شوند و به سرعت به نتیجه‌گیری برسند. فهم عرفی، در سایر موارد، می‌تواند تفکر خلاقانه و رسیدن به راه‌حل‌های جایگزین را برای مشکلات دشوارتر کند.
کاربرد مدرن اصطلاح فهم عرفی به اقتصاددانی به نام جان کنت گالبرایت نسبت داده می‌شود؛ وی در کتابی به نام جامعه متمول در ۱۹۵۸ درباره‌ی این موضوع بحث کرد. گالبرایت فهم عرفی را به عنوان عاملی توصیف کرده است که مقاومت نهادی و اجتماعی را در برابر تغییر افزایش می‌دهد.
۱. نشانه‌های فهم عرفی
فهم عرفی در بسیاری از جنبه‌های زندگی روزمره‌مان مشهود است. برخی از کارهایی که نشان می‌دهند شما برای هدایت خود در فرایند تصمیم‌گیری از فهم عرفی استفاده می‌کنید، عبارت هستند از:
- پذیرش برخی از ایده‌های خاص بدون پرسش اضافه
- عدم به چالش کشیدن اطلاعاتی که منطبق بر انتظارات‌تان هستند
- باور به این مسئله که هر آن‌چه اکثریت آدم‌ها فکر می‌کنند، درست است
- داشتن این پیش‌فرض که نظر اکثریت باید درست باشد
- اعتقاد به این مسئله که چیزی صرفا به خاطر معقول بودن، درست است
- پذیرفتن صحت یک مسئله فقط به این دلیل که سنت یا قدرت آن را تایید می‌کند
هر گاه شما به طور خودکار و بدون تفکر کافی، چیزی را درست فرض کنید، احتمالا بر فهم عرفی به عنوان یک راهنما تکیه کرده‌اید. لازم به یادآوری است با اینکه این ایده‌ها پذیرفته شده‌اند، لزوما این طور نیست که دقیق و درست هم باشند.
فهم عرفی غالبا بر پذیرش مسائل بر مبنای ایمان به نظرات و تخصص دیگران متکی است. مشکل این‌جا است که این دانش لزوما ریشه در شواهد قابل تایید ندارد.
در بسیاری از موارد، پیدایش آن ناشی از مشاهدات مبتنی بر حکایات، خرافات، فرهنگ عامه، سوء برداشت‌ها، یا حتی پژوهش‌های نادرست است.
۲. انواع
فهم عرفی می‌تواند برای طیف گسترده‌ای از موضوعات کاربرد داشته باشد. برخی از حوزه‌هایی که ممکن است در آن‌ها با چنین طرز تفکری مواجه شوید، عبارت هستند از:
- سیاست
- حکومت
- تحصیل
- بهداشت
- پزشکی
- سازمان‌ها و نهادها
- علم
- دانشگاه
- مذهب
- اقتصاد
- سلامت جسم و روان
آدم‌های درگیر در تمامی این حوزه‌ها مرتبا بر مجموعه‌ای از دانش و آگاهی تکیه می‌کنند که در خدمت اطلاع‌رسانی و هدایت ایده‌ها و اعمال آینده‌ی افراد است. با اینکه آدم‌های درگیر در این حوزه‌ها دست به پژوهش می‌زنند و به دنبال نوآوری در راه‌حل‌های جدید هستند، بیشتر این اکتشافات هم‌چنان بر مبنای دانشی است که مورد موافقت عمومی قرار دارد.
هم‌چنین، کاربرد یا پذیرش یک ایده‌ی عرفی می‌تواند به ارتباط آن با موقعیت کنونی یک فرد بستگی داشته باشد. اگر مسئله‌ای چشمگیرتر به نظر برسد، احتمالا به عنوان مسئله‌ای درست‌تر و دقیق‌تر به نظر خواهد آمد.
چند نمونه
در حوزه‌ی سیاست، فهم عرفی ممکن است شامل ایده‌ها و نظراتی باشد که آن‌چنان تکرار می‌شوند تا بدون کوچک‌ترین تردیدی در خصوص درست بودن یا نبودن آن، مورد پذیرش قرار بگیرند.
به عنوان نمونه‌ای از فهم عرفی در حوزه‌ی سلامت می‌توان به باور گسترده‌ای میان مصرف‌کنندگان و متخصصان پزشکی اشاره کرد که در یک دوره‌ی زمانی خاص اعتقاد داشتند کشیدن سیگار رفتار خطرناکی محسوب نمی‌شود. فقط پس از انجام پژوهش‌ها و برپایی تعداد بسیاری از کمپین‌های سلامت عمومی بود که آدم‌ها شروع کردند به تغییر دادن باورهای‌شان در خصوص جدی بودن خطر مصرف سیگار برای سلامتی‌شان.
۳. کاربردها
این نوع از دانش و آگاهی می‌تواند چند کاربرد متفاوت داشته باشد. فهم عرفی می‌تواند به عنوان راهی برای اندازه‌گیری اجماع اکثریت در یک جمعیت به کار رود. فارغ از اینکه یک ایده به خودی خود درست باشد یا خیر، صرفا آگاهی از این مسئله که بیشتر آدم‌ها آن را درست می‌دانند، می‌تواند به تامین اطلاعات درباره‌ی نیازها، اولویت‌ها یا نظرات یک گروه بر اساس همان ایده منجر شود.
هم‌چنین، فهم عرفی می‌تواند به عنوان ابزاری برای میانبر ذهنی نیز کاربرد داشته باشد. تکیه بر فهم عرفی به جای الزام به بررسی تمام جوانب یک مسئله، می‌تواند به آدم‌ها در اتخاذ تصمیمات یا نتیجه‌گیری‌های سریع کمک کند.
تکیه بر فهم عرفی ممکن است در موارد زیر مفید باشد:
- وقتی زمان کافی برای تحلیل تمام جوانب یک موقعیت یا هر یک از گزینه‌های پیش رو نداشته باشید
- وقتی دستیابی به یک اجماع گروهی اهمیت داشته باشد
- وقتی مطابقت با یک گروه و هماهنگی با آن مهم باشد
- وقتی در حال کار با گروه یا سازمانی هستید که در برابر ایده‌های جدید مقاومت نشان می‌دهند
هم‌چنین، لازم است این مسئله را بپذیریم که فهم عرفی می‌تواند درست باشد. به عنوان یکی از نمونه‌های صحت فهم عرفی می‌توان به درست بود شستشوی دست‌ها با آب و صابون برای پیشگیری از گسترش بیماری‌ها اشاره کرد. هر حوزه‌ای دارای دانشی است که ریشه در نظرات تخصصی و تجربی اعضای آن گروه دارد. شاید در نهایت، به این نتیجه برسید که رویکرد عرفی می‌تواند دقیق‌ترین یا کاربردی‌ترین تصمیم باشد.
۴. اثرات
از آن‌جا که فهم عرفی معمولا بدون پرسش و چالش پذیرفته می‌شود، در صورت نادرست بودن ایده‌های که مورد پذیرش گسترده قرار گرفته‌اند، احتمال دارد مشکلاتی به وجود بیایند. این مسئله می‌تواند تحقیق در مورد ایده‌های جدید را با مشکلات بیش‌تری مواجه کند.
برای مثال، بر اساس یک فهم عرفی، آدم‌ها معتقد هستند زخم معده فقط به خاطر استرس ایجاد می‌شود. این ایده سال‌ها ایده‌ی غالب بود، تا اینکه پژوهشگران آن را به چالش کشیدند و متوجه شدند علت اصلی بروز این مسئله، یک باکتری است.
در مواردی از این دست، فهم عرفی نادرست می‌تواند در سلامت افراد و نوع مراقبت‌های درمانی آن‌ها اختلال ایجاد کند.
ایده‌های عرفی می‌توانند یک ثبات کارکردی ایجاد کنند، و رسیدن به راه‌های خلاقانه‌ی پاسخ به یک پرسش یا مقابله با یک مشکل را دشوارتر کنند. ایده‌های ثابت درباره‌ی یک مشکل در توانایی آدم‌ها برای فکر کردن خارج از یک چارچوب خاص یا یافتن راه‌های جدید برای حل آن مشکل تداخل ایجاد می‌کنند.
هم‌چنین، باورهای عرفی به آهستگی تغییر می‌کنند. حتی اگر شواهدی نیز برخلاف ایده‌های عرفی پیدا شوند، این ایده‌ها می‌توانند هم‌چنان مقاومت کنند.
با وجود این، خوشبختانه این نوع از تفکر و دانش ایستا نیست. به مرور زمان، با پشتیبانی پژوهش‌های علمی از ایده‌های جدید و اثبات نادرست بودن ایده‌های قدیمی، تغییرات به تدریج در آدم‌های نهادینه و شکوفا می‌شوند.
۵. چند نکته
اگر ایده‌های عرفی درباره‌ی یک موضوع آن‌چنان مفید و دقیق به نظر نمی‌رسند، راه‌هایی برای به چالش کشیدن‌شان و آزمودن طرز تفکری جدید وجود دارند. برخی از این راه‌ها عبارت هستند از:
- تحقیق درباره‌ی سابقه‌ی این ایده: کمی وقت بگذارید و درباره‌ی نحوه‌ی ایجاد چنین ایده‌ای از ابتدا، تحقیق کنید. آیا مجموعه‌ای از پژوهش‌ها وجود دارند که این ایده از آن‌ها سرچشمه گرفته باشد؟ آیا شواهدی وجود دارند که صحت آن را ثابت کنند؟ آیا شواهد یا داده‌هایی وجود دارند که صحت آن را نقض کنند؟
- تحقیق درباره‌ی ایده‌های جایگزین: کمی وقت بگذارید و فرضیه‌های جدیدی برای توضیح این پدیده به دست بیاورید. درباره‌ی این ایده‌های جدید تحقیق کنید و صحت‌شان را مورد امتحان قرار دهید.
- صحبت کردن با سایرین: هم‌چنین شما می‌توانید درباره‌ی این ایده‌های جدید با سایر آدم‌ها نیز صحبت کنید تا آگاهی بهتری در خصوص دیدگاه سایرین درباره‌ی این توجیهات جایگزین به دست بیاورید. آن‌چه از دیدگاه شما یک ایده‌ی خوب به نظر می‌آید، شاید از دید دیگران نامعقول و غیرمنطقی باشد. هم‌چنین، شاید سایر آدم‌ها قادر باشند به ایده‌ها و توجیهات جدیدی اشاره کنند که به ذهن شما نرسیده باشند.
وقتی با ایده‌هایی برخورد می‌کنید که ریشه در فهم عرفی دارند، قاعدتا بهتر است آن‌ها را به دقت بررسی، و صحت و دقت‌شان را ارزیابی کنید. مورد تردید قرار دادن فهم عرفی می‌تواند الهام‌بخش پرسش‌های بیش‌تری باشد که به تایید یا رد ایده‌های قدیمی، و به صورت بالقوه به ایجاد ایده‌های جدید و مفیدتر منجر می‌شوند.
سخن آخر
فهم عرفی غالبا به عنوان مانعی برای تفکر خلاقانه شناخته می‌شود. از آن‌جا که فهم عرفی عمیقا باعث تثبیت ایده‌هایی می‌شود که صحت‌شان به ندرت مورد ارزیابی قرار می‌گیرد، تغییر دادن آن‌ها می‌تواند بسیار دشوار باشد. ارزیابی مجدد فهم عرفی غالبا می‌تواند به نوآوری منجر شود.
تغییر باورهای عرفی همیشه آسان نیست و گاهی اوقات می‌تواند با مقاومت و سایر پیامدهای ناخوشایند مواجه شود. برای مثال، برخی از پژوهش‌ها نشان داده‌اند، وقتی توصیه‌های پزشکی یا علمی جدید فهم عرفی را به چالش می‌کشند، ممکن است به طور کلی اعتماد آدم‌ها به اطلاعات علمی کاهش یابد.