آنتی کولینرژیک‌ها داروهایی هستند که کاربرد آن‌ها برای بهبود وضعیت تنفسی و حل سایر مشکلات دستگاه تنفسی دارای تاریخی طولانی است؛ قدمت استفاده از این داروها به پزشکان متعلق به مصر و یونان باستان باز می‌گردد. امروزه، کاربرد این داروها، به اشکال مختلف، به صورت طبیعی و مصنوعی جهت سلامت روان، مثانه، و معده و روده‌ها گسترش یافته است. در ادامه این نوشتار با ما همراه باشید تا درباره عوارض آنتی کولینرژیک ها نکات جالبی بخوانید.
آنتی کولینرژیک چه هستند؟
آنتی کولینرژیک به داروها یا ترکیباتی اطلاق می‌شود که فعالیت پیام‌رسان عصبی استیل کولین را مسدود می‌کنند. این داروها یا ترکیبات به ساختارهای مشابه‌ی استیل کولین (که با نام گیرنده شناخته می‌شوند) در سرتاسر بدن می‌چسبند، و دستیابی به تاثیرات معمول را برای این پیام‌رسان عصبی غیر ممکن می‌کنند.
برخی از آنتی کولینرژیک‌ها نظیر هیوسیامین، از گیاهان و سایر منابع طبیعی مشتق می‌شوند. گفته می‌شود، میوه و برگ‌های گیاه شابیزَک (Atropa belladonna) دارای اثرات آنتی کولینرژیک هستند.
سایر عوامل مصنوعی آنتی کولینرژیک عبارت هستند از ایپراتروپیوم بروماید (آتروونت)، دوکسپین، تادالافیل، و دیفن هیدرامین. این آنتی کولینرژیک‌ها می‌توانند به درمان اختلالات تنفسی (بیماری آسم و برونشیت)، افسردگی، بی‌خوابی، سندرم روده‌ی تحریک پذیر، و بیماری حرکتی کمک کنند. حتی برخی از این داروها می‌توانند به تسکین علائم بیماری پارکینسون و بیش فعالی مثانه نیز کمک کنند.
مصرف آنتی کولینرژیک‌ها، به ویژه در صورت زیاده‌روی در مصرف، برخی خطرات را نیز به همراه دارند. این خطرات دارای طیفی شامل افزایش سرعت ضربان قلب و فشار خون، تاری دید، اختلال گوارشی، روان آشفتگی (دلیریوم)، زوال عقل (دمانس)، و حتی کما هستند. هم‌چنین، این داروها می‌توانند باعث قرمزی، افزایش حرارت، و خشکی نیز بشوند.
عوارض آنتی کولینرژیک ها
۱. سندرم آنتی کولینرژیک
سندرم آنتی کولینرژیک عبارت است از بروز اثرات سمی ناشی از مصرف بیش از اندازه‌ی آنتی کولینرژیک‌ها؛ علائم این سندرم شامل بالا رفتن سرعت ضربان قلب، بالا رفتن دمای بدن، خواب آلودگی، تاری دید، خشکی پوست و دهان، و حتی توهم و تشنج می‌شوند. در صورت مصرف مناسب این دارو بروز چنین علائمی مشاهده نمی‌شود.
پیش‌تر، بروز سندرم آنتی کولینرژیک پس از انجام اعمال جراحی به همراه بیهوشی عمومی با داروهای آتروپین و اسکوپولامین شایع بود. علائم این وضعیت عبارت بودند از دشواری در تنفس، پایین آمدن سرعت کارکرد مغز، و بروز نوسان در عملکرد شناختی.
عوارض جانبی عوامل موسکارینیک گسترده هستند و ممکن است شامل خشکی دهان، دشواری در ادرار، قرمزی، تاری دید، سرگیجه، و اختلالات شناختی (از دست دادن حافظه و توان پردازش اطلاعات) باشند.
۲. آنتی کولینرژیک‌ها می‌توانند کارکردهای مغز را در سالخوردگان ضعیف‌تر کنند
طبق نتایج مطالعه‌ای ۷ ساله (مطالعه‌ی طولی) بر روی ۳۴۳۴ شرکت کننده‌ی سالخورده (۶۵ سال به بالا)، مصرف هم‌زمان چند آنتی کولینرژیک می‌تواند خطر دمانس (زوال عقل) را افزایش دهد.
طی مطالعه و مقایسه‌ی وضعیت ۱۲ شرکت کننده‌ی جوان و ۱۵ شرکت کننده‌ی سالخورده، مصرف آنتی کولینرژیک مکامیلامین به کاهش سرعت پردازش اطلاعات و کاهش عملکرد در انجام وظایف مبتنی بر حافظه در گروه شرکت کنندگان سالخورده منجر شد؛ این علائم در گروه شرکت کنندگان جوان مشاهده نشدند.
در یک مطالعه‌ی طولی بر روی ۱۷۸۰ شرکت کننده‌ی سالخورده، مصرف آنتی کولینرژیک‌ها باعث کاهش عملکرد شناختی شرکت کنندگان در آزمون‌های ارزیابی حافظه‌ی بصری و فصاحت کلامی شد.
مسمومیت آنتی کولینرژیک به افزایش سرعت ضربان قلب، تاری دید، اختلال گوارشی، اختلال کارکرد شناختی و پردازش حافظه، و عدم تحمل گرما منجر می‌شود؛ این علائم به خصوص برای بیماران سالخورده خطرناک هستند.
مکامیلامین (با دوز ۱۰ میلی گرم) باعث اختلال در یادگیری و وظایف مربوط به حافظه در سالخوردگان می‌شود؛ ولی این علائم در میان شرکت کنندگان جوان مشاهده نشدند.
طی یک آزمایش تصادفی کنترل شده‌ی دو سو کور، پانکورونیوم به همراه دوز بالایی از فنتانیل (برای بیهوشی) ضربان قلب و فشار خون را در ۱۲ بیمار که تحت عمل جراحی قلب قرار گرفته بودند، افزایش داد.
۳. عوارض آنتی کولینرژیک برای کودکان و نوجوانان
طی یک آزمایش بالینی، ۹۱۲ بیمار ۳ الی ۱۲ ساله در خصوص واکنش‌های منفی در برابر استفاده از دوزهای یک و دوگانه‌ی قطره‌های چشمی حاوی سیکلوپنتولات مورد آزمایش قرار گرفتند. بروز واکنش‌های منفی نظیر خواب‌آلودگی در اثر این دارو شایع است، ولی سایر اثرات جانبی از قبیل قرمزی، سرگیجه، و ناراحتی نیز با نرخ پایین‌تری بروز کردند.
موارد متعددی از مسمومیت آنتی کولینرژیک در نوزادان نیز گزارش شده‌اند که شامل ناراحتی، افزایش سرعت ضربان قلب، و التهاب بودند.
۴. اثرات جانبی آنتی کولینرژیک در درمان‌های روانی
طی مطالعه‌ای بر روی ۱۰۴ بیمار مبتلا به اسکیزوفرنی، داروهای ضد روان‌پریشی با تاثیرات آنتی کولینرژیک در مقایسه با داروهای غیر آنتی کولینرژیک باعث ضعف عملکرد شناختی، پردازش اطلاعات، و حافظه شدند.
افزایش سطوح آنتی کولینرژیک در خون ۲۴ بیمار مبتلا به اسکیزوفرنی تثبیت شده باعث کاهش عملکردشان در وظایف مربوط به حافظه شد.
طبق نتایج بررسی موردی کنترل شده، مصرف سنگین آنتی کولینرژیک (Anticholinergic Burden) که معیاری است برای تاثیرات دوزهای بالای این دارو، خطر ابتلا به دمانس (زوال عقل) را افزایش می‌دهد. بالاترین خطر مربوط به مصرف داروهای ضد افسردگی، داروهای متمرکز بر مثانه، و داروهای ضد پارکینسون گزارش شده‌اند.
۵. عوارض آنتی کولینرژیک ها برای قلب
دوز ابتدایی (۱۰ میکرو گرم) و تزریق دائمی آنتی کولینرژیک آتروپین ضربان قلب ۹ مرد بزرگسال را در حالت استراحت به اندازه‌ی ۲۵ الی ۳۰ تپش در دقیقه افزایش داد. به علاوه، شرکت کنندگان در این آزمایش بعد از تزریق این دارو دچار افزایش اندک ولی طولانی مدت فشار خون شدند.
افزایش دوز آرام کننده‌ی ماهیچه‌ی آنتی کولینرژیک مورد استفاده برای بیهوشی (پانکورونیوم، وکورونیوم، و میواکوریوم) در قلب موش‌های آزمایشگاهی باعث افزایش ضربان قلب این حیوانات شد.
مسمومیت آنتی کولینرژیک
مصرف آنتی کولینرژیک‌هایی نظیر آتروپین می‌تواند در دوزهای بالاتر از ۷۵ الی ۱۰۰ میلی گرم اثرات سمی داشته باشد. با وجود این، طبق نتایج یک بررسی، شدیدترین موارد در دوز ۴۵۰ میلی گرم در ازای هر فرد اتفاق می‌افتند.
شینوکلیدینول بنزینات یک آنتی کولینرژیک به شدت قدرتمند و عامل خطرناکی است که در جنگ به وسیله‌ی گازهای شیمیایی از آن استفاده می‌شود. طی یک آزمایش، مصرف دوزهای محدودی از شینوکلیدینول بنزینات (BZ) به بروز عوارض جانبی شایع سایر آنتی کولینرژیک (ولی در ابعاد بزرگ‌تر) در ۳۶ شرکت کننده منجر شد؛ این عوارض عبارت بودند از عدم موقعیت‌آگاهی، هذیان، و توهم.
مصرف کنترل نشده‌ی گیاه شابیزک (Atropa belladonna) می‌تواند به مسمومیت آنتی کولینرژیک منجر شود. طبق نتایج مشاهدات علمی بر روی ۵۰ بیمار، علائم این وضعیت عبارت هستند از بیان حرف‌های نامفهوم، توهم، برافروختگی، از دست دادن حافظه، افزایش سرعت ضربان قلب، تنفس نامنظم، و حتی کما.
وجود سطوح بالای داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای (TCA) در خون نیز می‌تواند به بروز مسمومیت آنتی کولینرژیک منجر شود که شامل علائمی خواهد بود که در بخش قبل بیان شدند. با وجود این، ۱۹ مورد مستند در این خصوص وجود دارند که مصرف بیش از اندازه‌ی این داروها به کما منجر شد که ۱۶ مورد از آن‌ها به حمایت تنفسی نیاز پیدا کردند و ۲ مورد نیز دچار مرگ شدند.
به طور خلاصه، عوارض جانبی مصرف آنتی کولینرژیک‌ها از قرار زیر هستند:
کوری (گشاد شدن مردمک‌های چشم)، قرمزی (برافروختگی / بی قراری)، افزایش دمای بدن (گر گرفتگی)، خشکی (خشکی پوست)، جنون (توهم / پریشانی)، نفخ (احتباس ادرار)، مشکلات قلبی (تند تپشی یا تاکی‌کاردی).
پادزهر مسمومیت آنتی کولینرژیک
غالبا از فیزوستیگمین سالیسیلات به عنوان پادزهر مسمومیت آنتی کولینرژیک استفاده می‌شود؛ یک دوز مصرفی این دارو به اندازه‌ی ۲ میلی گرم می‌تواند عوارض جانبی آنتی کولینرژیک‌ها را از قبیل دشواری در تنفس، توهم، نوسانات ضربان قلب، خشکی پوست، و کما را بهبود ببخشد.
فیزوستیگمین سالیسیلات توانست علائم مسمومیت آنتی موسکارینیک را در یک کودک ۱۳ ساله که بیش از اندازه دیفن هیدرامین و برخی دیگر از داروها را مصرف کرده بود، خنثی کند.
تداخلات دارویی
داروهای آنتی کولینرژیک به گونه‌های متعددی از سایر داروها واکنش نشان می‌دهند، و اثرات این واکنش به نوع آنتی کولینرژیک و داروی مصرف شده، نظیر داروهای ضد دمانس (زوال و عقل) و سایر آنتی کولینرژیک‌ها، بستگی دارد.
۱. آنتی کولینرژیک‌ها و داروهای ضد روان‌پریشی
ترکیب داروهای ضد روان‌پریشی و آنتی کولینرژیک‌ها کارکرد شناختی نظیر پردازش اطلاعات و حافظه‌ی کلامی را در ۱۰۴ بیمار مبتلا به اسکیزوفرنی کاهش داد. با افزایش دوز مصرفی آنتی کولینرژیک، این اثرات مشهودتر خواهند بود.
افرادی که از دونپزیل یا سایر داروهای ضد دمانس (زوال عقل) استفاده می‌کنند، معمولا آنتی کولینرژیک‌ها را به عنوان پادزهری برای دوزهای بیش از حد این داروها مصرف می‌کنند. با وجود این، آنتی کولینرژیک‌ها با این داروها تداخل دارند و باعث افزایش خطر ابتلا به دمانس در بیماران سالخورده می‌شوند.
۲. آنتی کولینرژیک‌ها و مهار کننده‌های کولین استراز
مهار کننده‌های کولین استراز از کارکرد آنزیم کولین استراز که باعث تجزیه‌ی استیل کولین می‌شوند، پیشگیری می‌کنند. از این داروها جهت درمان علائم بیماری آلزایمر استفاده می‌شود. آنتی کولینرژیک‌ها به شیوه‌های مخالف عمل می‌کنند، و می‌توانند اثرات این داروها را از طریق انسداد گیرنده‌های استیل کولین کاهش دهند.
۳. آنتی کولینرژیک‌ها و داروهای دیابت
آنتی کولینرژیک‌ها در برابر داروی دیابتی متفورمین واکنش نشان می‌دهند و می‌توانند سطوح قند خون را افزایش دهند و اثر این دارو را خنثی کنند.
سایر اثرات آنتی کولینرژیک‌ها
طبق نتایج یک بررسی، استفاده‌ی طولانی مدت از داروهای آنتی کولینرژیک خطر ابتلا به دمانس (زوال عقل) را افزایش می‌دهد. آنتی کولینرژیک‌هایی که بر دستگاه عصبی مرکزی (مغز و نخاع) اثر می‌کنند، به فرایند بروز التهاب در مغز شتاب می‌دهند و بالاترین خطر را به همراه دارند.
طی یک مطالعه‌ی طولی، مصرف ترکیبی از آنتی کولینرژیک‌ها فصاحت کلامی، حافظه‌ی بصری، و قدرت خود تنظیمی را در ۶۹۱۲ شرکت کننده کاهش داد. در طول یک دوره‌ی چهار ساله، مصرف کنندگان دائمی این داروها با افزایش خطر اثرات جانبی این داروها مواجه شدند.
گونه‌های ژنتیکی که ممکن است بر واکنش به آنتی کولینرژیک ها تاثیرگذار باشند
تفاوت‌های ژنتیکی در گیرنده‌ی نیکوتینیک به افزایش خطر ابتلا به بیماری مزمن انسدادی ریه منجر می‌شود. گونه‌ی خاص rst1051730 (که در ۳۴۶۰ شرکت کننده‌ی مبتلا به بیماری مزمن انسدادی ریه شناسایی شده بود – در مقایسه با ۱۱۴۳۷ شرکت کننده در گروه کنترل)، صرف نظر از سابقه‌ی مصرف سیگار، با افزایش خطر ابتلا به بیماری مزمن انسدادی ریه در ارتباط است.
افراد حامل الل اپسیلون ۴ (APOE) بعد از دریافت داروهای آنتی کولینرژیک وخیم‌ترین حالت کارکرد شناختی را تجربه می‌کنند. ۱۲ فرد حامل این پروتئین پس از بیش از ۳ هفته مصرف ۲ میلی گرم از یک آنتی کولینرژیک (تری هگزیفنیدیل) در آزمون‌های پردازش اطلاعات و حافظه کم‌ترین امتیاز را کسب کردند.
آنتی کولینرژیک ها طبیعی
ترکیبات متعددی می‌توانند بر استیل کولین تاثیر بگذارند؛ چه از طریق تقلید رفتار آن و چه با انسداد اثرات آن.
ترکیباتی که اثرات استیل کولین را تقویت می‌کنند
الف. نیکوتین به گیرنده‌های نیکوتینیک می‌چسبد، و با افزایش شمار آن‌ها، باعث انتشار استیل کولین می‌شود. با وجود این، قرار گرفتن مداوم در معرض نیکوتین می‌تواند این اثرات را با کندی مواجه کند؛ به همین خاطر نیز تحمل فرد در مقابل نیکوتین افزایش می‌یابد و به این ترتیب، فرد سیگاری به مصرف بیشتر نیکوتین نیاز پیدا می‌کند.
ب. طی یک مطالعه، اسید لیپوئیک سطح استیل کولین را افزایش داد و حافظه‌ی موش‌های آزمایشگاهی مبتلا به دمانس (زوال عقل) را بهبود داد. هم‌چنین، این ترکیب شمار گونه‌های فعال (واکنش‌پذیر) اکسیژنی را که می‌توانند سبب بروز التهاب در مغز شوند، کاهش داد.
پ. طی ۱۹ مطالعه‌ی بالینی (آزمایش تصادفی کنترل شده‌ی دو سو کور)، پیراستام توانست حافظه و کارکرد شناختی را در سالخوردگان بهبود ببخشد. این دارو، هم‌چنین، حافظه‌ی ۱۲۳ کودک را پس از بیهوشی بهبود بخشید.
ترکیباتی که اثربخشی استیل کولین را مسدود می‌کنند
الف. فورسکولین، که از گیاه حس یوسف گرفته می‌شود، گیرنده‌های استیل کولین را از کار می‌اندازد و کارکردشان را در موش‌های آزمایشگاهی مسدود می‌کند.
ب. کاوا، از گیاهان گل‌دار متعلق به جزایر اقیانوس آرام، انقباض ماهیچه‌ای و میزان فعالیت را در موش‌های آزمایشگاهی کاهش داد. این ماده، هم‌چنین، تا حدودی توانست آن دسته از پیام‌های عصبی را که باعث حرکت ماهیچه‌ها در قورباغه می‌شوند، مسدود کند.
پ. ترکیبات جیوه می‌تواند فعالیت کولین استیل ترانسفراز، آنزیم سازنده‌ی استیل کولین، را کاهش دهد. این ترکیبات، هم‌چنین، مستقیما فعالیت استیل کولین را (از طریق چسبیدن به گیرنده‌ها) مسدود کند.
ت. بوتولین، نوعی سم باکتریایی، انتشار استیل کولین را از پایانه‌های عصبی مسدود می‌کند. به این ترتیب، تزریق بوتاکس در دوزهای پایین با ثابت نگه داشتن ماهیچه‌های اطراف باعث کاهش چین و چروک‌ها می‌شود.
ث. کورار، که از گذشته‌های دور توسط قبیل‌های بومی آمریکای جنوبی از گیاهان مختلف تولید می‌شوند، به گیرنده‌های نیکوتینیک می‌چسبد و سطوح استیل کولین را کاهش می‌دهد. این ترکیب با انسداد پیام‌های عصبی، ماهیچه‌ها را به طور کامل فلج می‌کند و سرانجام، به دلیل ناتوانی در تنفس باعث مرگ می‌شود.
ج. دمنوش برگ‌های گیاه شابیزک (Atropa belladonna) در برخی فرهنگ‌ها به عنوان دارویی برای درمان مشکلات روده به کار می‌رود. هم‌چنین، گل‌های گونه‌ی تاتوره و مهرگیاه نیز به عنوان دارویی برای درمان بیماری آسم و برونشیت شناخته می‌شوند. مصرف بیش از اندازه‌ی این گیاهان دارویی می‌تواند باعث مسمومیت شود.
چ. گلیسین میزان استیل کولین استراز را در نخاع موش‌های آزمایشگاهی افزایش می‌دهد؛ این اثر باعث تجزیه‌ی بیشتر استیل کولین می‌شود. با وجود این، مصرف بیش از اندازه‌ی این ترکیب به تحریک بیش از حد و خستگی عصبی منجر می‌شود.
توجه: سایت بازده با ارائه‌ی این مقاله قصد توصیه‌ی مصرف این دارو را به مخاطبان ندارد. بنا بر خواسته‌ی برخی مخاطبان و آن‌هایی که پیش‌تر، از این دارو استفاده کرده‌اند، به سادگی قصد داریم اطلاعاتی را درباره‌ی داروی آنتی کولینرژیک، طبق آن‌چه در مقاله‌های علمی عنوان شده‌اند، برای‌تان بیان کنیم. لطفا پیش از مصرف هر گونه دارو، با یک پزشک مشورت کنید.