اگر تا قبل از پنج سال پیش، نام رایحه درمانی به گوش‌تان می‌خورد، شاید اصلا فکرش را نمی‌کردید این روش درمانی بتواند در نبرد طولانی علیه سرطان مثل یک قهرمان همراهی‌تان کند. اکنون بعد از سال‌های متمادی، مدتی است علم نیز دستان پیگیر و خستگی‌ناپذیرش را به سوی رایحه درمانی و کشف رایحه درمانی برای بیماران سرطانی دراز کرده است. آن‌چه پیش از این درباره‌ی این موضوع، افسانه‌ای و مبهم به نظر می‌رسید، اکنون به تدریج در پرتویی از روشنایی قرار می‌گیرد. امروزه، گزارش‌های مختلفی از گوشه و کنار جهان درباره‌ی اثرات رایحه درمانی بر سلامت عمومی بدن، و بدون شک بر برخی امراض خاص نظیر سرطان به گوش می‌رسند.
تغییر رویه از درمان‌های علمی و شیمیایی نظیر شیمی‌درمانی و پرتودرمانی، به سمت روش‌های درمانی طبیعی‌تر روز به روز مورد استقبال قرار می‌گیرند. به علاوه، رایحه درمانی متضمن روش‌های درمانی ایمن‌تری است که بدون عوارض جانبی یا دارای حداقل عوارض جانبی هستند. رایحه درمانیِ مورد بحث، در بر گیرنده‌ی کاربرد روغن‌های گیاهیِ تولید شده از گونه‌های متعدد و مختلف گیاهان، و هم‌چنین روش‌های کاربردی مختلف آن است. علت نامگذاری این اصطلاح از این حقیقت سرچشمه می‌گیرد که اجزاء اصلی مورد استفاده در این فرایند درمانی عموما گیاهان معطر هستند. رنه موریس گاته فوسه، شیمیدان و عطرساز فرانسوی، نخستین فردی بود که در دهه‌ی ۱۹۲۰ این اصطلاح را ابداع کرد؛ به ادعای وی، رایحه درمانی می‌تواند برای درمان تقریبا تمام بیماری‌های مربوط به دستگاه‌ها و اندام‌های بدن کاربرد داشته باشد.
پیش‌تر، توانایی رایحه درمانی جهت درمان افسردگی و سایر اختلالات هیجانی از لحاظ علمی تایید شده بود؛ ولی اکنون، دانشمندان در حال کشف سایر فواید رایحه درمانی برای بیماران مبتلا به سرطان هستند. حتی برخی ادعا کرده‌اند تاثیرات رایحه درمانی فراتر از جنبه‌های هیجانی را نیز پوشش می‌دهند. از این رو، بدون زیاده‌گویی، در بندهای پیش رو در این مقاله به بحث درباره‌ی فواید رایحه درمانی برای بیماران سرطانی می‌پردازیم.
۱. کمک به کاهش درد
مهمترین دلیل برخی آدم‌ها، به ویژه برخی از بیماران مبتلا به سرطان، از انتخاب رایحه درمانی، این است که اعتقاد دارند این روش درمانی می‌تواند استرس هیجانی را تسکین دهد، اعصاب را آرام کند، و به ویژه در مورد بیماران مبتلا به سرطان مغز، تا حدودی درد بدنی‌شان را کاهش دهد. دانشمندان طی مطالعات علمی درباره‌ی میزان اثربخشی واقعی رایحه درمانی در تسکین درد بیماران سرطانی، به بیان نظرات کاملا متفاوتی پرداخته‌اند. با وجود این، راه‌های فراوانی وجود دارد که از طریق آن‌ها رایحه درمانی می‌تواند اثربخش باشد؛ هر یک از راه‌ها جهت رسیدن به نتایج مشابه – که همان تسکین درد بیماران است – از روش‌های منحصر به فردی استفاده می‌کنند. با توجه به ویژگی‌های شیمیایی و ترکیبات برخی روغن‌های گیاهی خاصِ مورد استفاده در این روش درمانی، اثرات تسکین‌دهندگی رایحه درمانی کاملا به نوع روغن مورد استفاده بستگی دارد.
مطالعات عمومی‌تر نشان داده‌اند، میان دستگاه بویایی (بخشی از دستگاه عصبی که مسئول حس بویایی است) و دستگاه کناری ارتباط وجود دارد – دستگاه بویایی بخشی از دستگاه کناری است. دستگاه کناری (یا دستگاه لیمبیک) عمدتا مسئول هیجان‌ها، انگیزه‌ها، رفتار، و حافظه‌ی بلند مدت است. بنابراین، طبق نظریه‌هایی که اخیرا به وجود آمده‌اند، رایحه درمانی می‌تواند بر خلق و خو و هیجان‌ها تاثیر بگذارد.
متاسفانه، این نظریه‌ها از جانب دیدگاه دیگری به چالش کشیده شده‌اند؛ بر اساس این دیدگاه، مغز نمی‌تواند بوی تولید شده به وسیله‌ی روغن‌های گیاهی را با بوی مصنوعی تمیز دهد. در حال حاضر، به دلیل کمبود مطالعات واقعی نوروفیزیولوژیک جهت توضیح روابط میان دستگاه بویایی و دستگاه کناری، مفروضات موجود در این حوزه عمدتا فقط نظری هستند و وارد عرصه‌ی آزمایشگاهی نشده‌اند.
۲. تسکین افسردگی و اضطراب
عمده‌ی آدم‌هایی که به رایحه درمانی علاقه دارند، به این دلیل از این روش استفاده می‌کنند که به آن‌ها احساس خوشایندی می‌دهد. خاطرات خوشایندی که از رایحه‌ها در ذهن به جا می‌مانند، واقعا می‌توانند بسیار قوی باشند، زیرا مغز مستقیما به حس بویایی واکنش نشان می‌دهد. به همین دلیل نیز برخی معتقدند رایحه درمانی قادر است افسردگی و اضطراب بیماران سرطانی را کاهش دهد. همان‌طور که در بندهای بالا توضیح دادیم، مطالعات علمی به رابطه‌ی اثرات رایحه درمانی و هیجان‌های آدم‌ها پی برده‌اند.
طبق نتایج برخی مطالعات، رایحه درمانی دارای فواید کوتاه مدتی از جمله بهبود خلق و خو، و هم‌چنین کاهش اضطراب است. هرچند، ظاهرا همین مطالعات نتیجه گرفته‌اند این تاثیرات مدت طولانی دوام نمی‌آورند. ولی بنا بر آن چه گفته شد، بدون شک استفاده از رایحه درمانی می‌تواند به خوبی در مبارزه علیه افسردگی به بیماران سرطانی کمک کند؛ افسردگی تقریبا در همه‌ی افراد مبتلا به سرطان شایع است. با خلاصی از شر نگرش‌های روانی ناسالم، آدم‌هایی که امیدوارانه با سرطان مبارزه می‌کنند، می‌توانند با انگیزه و خوشبینی بیش‌تری برای رسیدن به سلامتی تلاش کنند.
۳. دارای تاثیر عالی بر شیمی‌درمانی
شیمی‌درمانی به یکی از رایج‌ترین روش‌ها برای درمان سرطان تبدیل شده است؛ حتی می‌توان ادعا کرد شیمی‌درمانی بهترین روش درمانی برای سرطان است. متاسفانه، شیمی‌درمانی برای بیماران سرطانی اصلا خوشایند نیست. این روش درمانی می‌تواند باعث ایجاد برخی عوارض جانبی شود؛ شایع‌ترین عوارض جانبی شیمی‌درمانی حالت تهوع و استفراغ است (وضعیتی که به آن CINV یا تهوع و استفراغ ناشی از شیمی‌درمانی می‌گویند). بسته به نوع روغن گیاهی انتخابی برای رایحه درمانی، این روش درمانی می‌تواند همگام با شیمی‌درمانی، تاثیرات بسیار عالی بر روی این بیماران داشته باشد.
روغن نعناع و روغن نعناع فلفلی از جمله مشهورترین روغن‌های گیاهی برای این کار هستند. این روغن‌های گیاهی از طریق استنشاق یا کاربرد موضعی می‌توانند تاثیرات متمایزی بر آدم‌ها بگذارند، از جمله ایجاد احساس خنک شدن و پخش رایحه‌ای قوی. نکته‌ی بسیار خوب در مورد این دو روغن گیاهی این است که هر دو می‌توانند باعث کاهش حالت تهوع و احتمال استفراغ ناشی از شیمی‌درمانی شوند. این روغن‌های حاوی منتول می‌توانند به بی‌اثر کردن عصب‌هایی که در اثر بروز حالت تهوع فعال شده‌اند، کمک کنند. از این رو، کاربرد رایحه درمانی می‌تواند مکمل بسیار خوبی برای تمام رویه‌های درمانی مربوط به بیماران سرطانی باشد.
۴. تقویت دستگاه ایمنی بدن
دنیای رایحه درمانی بسیار گسترده است، به همین دلیل، باید مراقب باشید تا روغن‌های گیاهی را با یکدیگر اشتباه نگیرید. زیرا در حقیقت، شمار اندکی از روغن‌های گیاهی وجود دارند که در مقایسه با سایر روغن‌ها دارای تاثیرات استثنایی هستند؛ یکی از آن‌ها صمغ کندر است. صمغ کندر به شکل گسترده‌ای به عنوان یکی از قوی‌ترین روغن‌های گیاهی و قدرتمندترین آنتی‌اکسیدان‌ها شناخته می‌شود. برخی پژوهشگران به رابطه‌ی بین کاربرد صمغ کندر در رایحه درمانی و تقویت دستگاه ایمنی بدن پی برده‌اند. در واقع، تقویت دستگاه ایمنی بدن نیز یکی از فواید فراوان رایحه درمانی برای بیماران سرطانی به شمار می‌رود.
۵. دارای تاثیرات قدرتمند آنتی‌اکسیدانی
برخی روغن‌های گیاهی، در صورت کاربرد صحیح و مناسب، می‌توانند در مبارزه علیه رادیکال‌های آزاد به بیماران سرطانی کمک کنند. بسیاری از روغن‌های گیاهی دارای ویژگی‌های آنتی‌اکسیدانی قدرتمندی هستند، ولی می‌توان ادعا کرد برجسته‌ترین آن‌ها روغن اسطوخودوس است. حضور آنتی‌اکسیدان‌های قوی در این روغن گیاهی می‌تواند به طور قابل ملاحظه‌ای به فرایندهای درمانی بیماران مبتلا به سرطان کمک کنند.
برخی پژوهش‌ها در کشور چین نشان داده‌اند، روغن گیاهی اسطوخودوس می‌تواند قدرت واکنش آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی را در بدن افزایش دهد. این آنزیم‌ها شامل کاتالاز (CAT)، گلوتاتیون پراکسیداز (GPX)، و سوپراکسید دیسموتاز (SOD) هستند. هم‌چنین، طبق نتایج پژوهشی در کشور رومانی، استنشاق روغن اسطوخودوس می‌تواند در برابر استرس اکسیداتیو از سلول‌های عصبی محافظت کند؛ استرس اکسیداتیو می‌تواند باعث رشد سلول‌های سرطانی در مغز شود.
۶. تسکین سر درد
رایحه درمانی می‌تواند از طریق آرام کردن اعصاب و ماهیچه‌ها به طور کلی باعث ایجاد احساس آرامش شود. برخی بیماران سرطانی، به ویژه مبتلایان به سرطان مغز، مکررا دچار سر درد می‌شوند. شدت این سر دردها، در صورتی که به درستی درمان نشوند، می‌تواند بسیار عذاب‌آور باشد. استفاده از رایحه درمانی می‌تواند به آرامش اعصاب بیماران سرطانی کمک کند، و از این طریق، عذاب و رنجش ناشی از سر درد را در آن‌ها تسکین دهد.
۷. احتمال کمک به درمان مشکلات بی‌خوابی
متاسفانه، بیماران سرطان، به دلیل سختی و عذاب رویه‌های درمانی یا برخی دلایل دیگر، معمولا مضطرب و ناراحت هستند. غالبا این اضطراب و ناراحتی به بروز مشکلات بزرگ‌تری از قبیل بی‌خوابی منجر می‌شوند. از آن جا که استراحت و خواب مناسب برای اثربخشی درمان‌های سرطان بسیار اهمیت دارند، اختلال در الگوهای خواب می‌تواند مانع از اثربخشی روش‌های درمانی، به خصوص در بیماران سرطانی، شود.
خوشبختانه، رایحه درمانی می‌تواند به درمان این نوع از اختلالات خواب کمک کند. یکی از محبوب‌ترین روش‌های رایحه درمانی افزودن روغن‌های گیاهی به آب حمام، و استنشاق بخارات آن‌ها در هنگام حمام کردن است. استفاده از این روغن‌های گیاهی به صورت موضعی یا استنشاقی می‌تواند اثربخشی و احتمال موفقیت درمان‌های بیماران سرطانی را افزایش دهد.
۸. کمک به آرامش بیمار
وقتی صحبت از رایحه درمانی به میان می‌آید، بررسی روغن‌های گیاهی مورد استفاده در این روش درمانی از اهمیت بالایی برخوردار می‌شود. برخی روغن‌های گیاهی نسبت به سایرین دارای فواید بیش‌تری هستند. نکته‌ی مهم این است که همه‌ی روغن‌های گیاهی مثل هم نیستند. به عنوان مثال، روغن گیاهی تولید شده از صمغ کندر را در نظیر بگیرید. برخی آدم‌ها واقعا معتقدند روغن کندر تاثیر قدرتمندی بر درمان اضطراب، تقویت دستگاه ایمنی بدن، و بهبود مشکلات گوارشی و تنفسی دارد.
حتی گفته می‌شود، به تازگی پژوهش‌های علمی کشف کرده‌اند صمغ کندر ممکن است دارای توانایی‌های آنتی موتاژنیک (ضد سرطانی) و آپوپتوز (دفع سلول‌های سرطانی) باشد که هر دو از عوامل کلیدی در مبارزه علیه سرطان به شمار می‌روند. متاسفانه، تاثیرات این ماده‌ی گیاهی هنوز به طور عملی بر روی سلول‌های سرطانی انسان آزمایش نشده‌اند، از این رو، برای تعیین دقیق چگونگی تاثیر رایحه درمانی بر حفظ جان انسان‌ها در برابر سرطان راه بسیار طولانی در پیش داریم.
آن‌چه تاکنون گفته شد، فواید رایحه درمانی برای بیماران سرطانی بود که بر اساس نتایج بسیاری از پژوهش‌ها و مطالعات پزشکی به دست آمده‌اند. علاوه بر این‌ها، امروزه فواید رایحه درمانی فقط به آرامش روان و اعصاب محدود نمی‌شود؛ در گذشته هدف اصلی از کاربرد رایحه درمانی رسیدن به آرامش اعصاب بود. ولی علوم جدید، همراه با افزایش اعتماد به روش‌های درمانی طبیعی جایگزین، آدم‌ها را به تلاش بیشتر جهت پرده‌برداری از فواید فراوان رایحه درمانی برای سلامتی تشویق کرده است. حضور صنایع دارویی که دائما برای محصولات شیمیایی‌شان به دنبال بازار هستند، نباید آدم‌ها را از جستجو برای یافتن روش‌های جایگزین باز دارد.
نکات و هشدارها
استفاده از رایحه درمانی برای بیماران سرطانی، درست مانند استفاده از هر روش درمانی دیگری، نیازمند توجه به برخی نکات و هشدارها است. با این‌که استفاده از روغن‌های گیاهی، به عنوان بخش اصلی رایحه درمانی، به خودی خود ایمن و بی‌خطر، و دارای حداقل عوارض جانبی است، هم‌چنان باید برخی خطرات را مد نظر قرار دهید.
نخست این‌که، بلع روغن‌های گیاهی در فرایند رایحه درمانی توصیه نمی‌شود. زیرا روغن‌های گیاهی، به خصوص به شکل خالص، می‌توانند اثرات قوی و سمی به جای بگذارند. در برخی موارد، در اثر بلع روغن گیاهی و قرار گرفتن در معرض اشعه‌های فرابنفش (UV) احتمال واکنش‌های فتوتوکسیک (واکنش‌های حساسیتی پوست در برابر نور) وجود دارد. هم‌چنین، استفاده از برخی انواع خاص روغن‌های گیاهی نیز می‌تواند باعث ایجاد ناراحتی‌های پوستی از قبیل اگزما یا درماتیت شود.
ثانیا، گزارش شده است که استفاده‌ی بیش از اندازه از روغن اسطوخودوس و روغن درخت چای می‌تواند باعث بروز ژنیکوماستی یا بزرگ شدن برگشت پذیر پستان مردانه در دوران پیش از بلوغ شود. از این رو، استفاده از این روغن‌های گیاهی ممکن است برای بیماران مبتلا به تومورهای وابسته به استروژن زیان‌آور باشد.
بر اساس تمام اطلاعات مربوط به رایحه درمانی، امید است اکنون بتوانیم از این روش درمانی برای مقاصد گوناگونی از جمله درمان بیماران سرطانی بهره ببریم. با این حال، هم‌چنان جهت کشف تمام قابلیت‌های بالقوه‌ی رایحه درمانی برای سلامتی انسان، مطالعات بسیار زیادی باید صورت گیرد.
اکنون که می‌دانید رایحه درمانی دارای حداقل خطرات و عوارض جانبی برای سلامتی است، می‌توانید آن را، با رعایت تعادل، وارد سبک زندگی‌تان کنید. در پایان، به خاطر مطالعه‌ی این مقاله از شما سپاسگزار هستیم، و امیدواریم بتوانید اطلاعات بیش‌تری را درباره‌ی فواید رایحه درمانی، به خصوص برای بیماران سرطانی، بیاموزید. هم‌چنان با بازده همراه باشید و از تمام اطلاعات بهداشتی و سلامتی آگاه شوید.