نارنج میوه‌ای بسیار مشهور است و یک گیاه دارویی بسیار ارزشمند نیز هست. احتمالا نارنج در ابتدا از چین نشأت گرفته‌است. با این حال تا قرون وسطی نارنج میوه‌ای محبوب در بسیاری از سرزمین‌ها بوده و پزشکان عرب در خاورمیانه برای خواص دارویی آن ارزش زیادی قائل بودند. در ادامه این مقاله با خواص نارنج و ۲۱ فایده شگفت‌انگیز نارنج برای سلامتی، پوست و مو آشنا می‌شویم.
روغنی که از شکوفه‌ی نارنج گرفته می‌شود در قرن ۱۶ام کشف شد و از آن زمان مانند یک عطر تهیه و مصرف می‌شود. گفته می‌شود یک شاهزاده‌ی ایتالیایی به نام آنا ماری دِ نرولا از این عصاره برای خوشبو کردن دستکش‌هایش استفاده می‌کرده، برای همین روغن شکوفه‌ی نارنج که روغن نرولی نامیده می‌شود، از آن زمان تاکنون مانند یک عطر فوق‌العاده گران و مشهور است. استفاده از پرتقال‌های دارویی قطعا حیطه‌ی اصلی گیاه‌شناسان چینی است، کسانی که امروزه هنوز هم مشتاق‌ترین افراد برای استفاده از پرتقال‌های دارویی و روش‌های درمانی خاص آن هستند.
محصولات دارویی اکثرا از نارنج شهر سویل اسپانیا یا حتی از نارنگی‌های شیرین‌تر فراهم می‌شود. نارنج در جاهای مختلف آوازه‌ی خوبی دارد. استفاده از نارنج به عنوان خوراکی و آماده‌سازی دارو بیش از هزار سال است که رواج دارد. شکوفه‌ی نارنج روغن نرولی بسیار ارزشمند را به دست می‌دهد. عصاره‌ی فرّاری که از برگ‌ها و شاخه‌های جوان استخراج می‌شود با نام پتی گرین شناخته می‌شود. این عرقِ به دست آمده از نارنج در صنعت عطر و ادکلن استفاده‌ی زیادی دارد. محصول دیگر نارنج عصاره‌ای است که با نام عرق بهار نارنج شناخته می‌شود. از این عصاره در عطرسازی و نیز به عنوان طعم‌دهنده در تولید آب نبات و دیگر محصولات کیک و شیرینی استفاده می‌شود. این عصاره‌ی خاص فواید و کاربردهای درمانی نیز دارد و در روش‌های درمانی گیاهی به کار می‌رود.
نارنج واقعا یک درخت بومی در مناطق عجیب و غریب قاره‌ی آسیا است. امروزه نارنج مانند یک درخت مزرعه‌ای در تمام مناطق استوایی و نیمه استوایی دنیا کاشته می‌شود. مناطق حاشیه‌ی سواحل مدیترانه پر از باغ‌های نارنج است، به‌ویژه اسپانیا تعداد زیادی از این باغ‌ها دارد.
فواید نارنج برای سلامتی
می‌توان از میوه‌ی نارنج در مارمالادها و نوشیدنی‌هایی مانند تریپل سک و گران مارنیه استفاده کرد. عصاره‌ی نارنج از میوه‌ی آن گرفته می‌شود در حالی که روغن نرولی از شکوفه‌ی درخت نارنج به دست می‌آید. هم‌چنین تولیدکنندگان از این شکوفه‌ها عرق بهار نارنج تولید می‌کنند که در خوشبوکننده‌های هوا و نیز در دسرهای سنتی مدیترانه‌ای استفاده می‌شود.
امروزه از عرق بهار نارنج در برخی کوکتل‌ها، کلوچه‌ها، و هم‌چنین کیک‌های عروسی استفاده می‌شود. از عصاره‌ی پوست نارنج برای طعم دادن به آب نبات‌ها، بستنی، ژله و پودینگ، آدامس و هم‌چنین محصولات دارویی استفاده می‌شود.
عصاره‌ی نارنج به عنوان کاهنده‌ی وزن و از بین برنده‌ی اشتها به بازار عرضه شده‌است اما متخصصان هشدار داده‌اند شاید فشار خون و ضربان قلب را بالا ببرد. کسانی که رژیم می‌گیرند باید اول با پزشک خود مشورت کنند. اگر نارنج به صورت خوراکی مصرف شود ممکن است مثل گریپ فروت با دارویی مانند استاتین‌های کاهنده‌ی کلسترول تداخل ایجاد کند.
از دیرباز برای تسکین مشکلات گوارشی، کاهش قند خون در افراد دیابتی، و بهبود جریان خون از بهار نارنج و عصاره‌ی نارنج استفاده می‌شد. هم‌چنین یکی از درمان‌های عالی بی‌خوابی محسوب می‌شد. نارنج برای درمان کم خونی نیز مفید است. استفاده از نارنج در رایحه‌درمانی اثر هوشیاری و نیروبخشی دارد.
در ادامه برخی از فواید نارنج برای سلامتی آمده‌است:
۱. فواید نارنج برای پوست
یکی از فواید اصلی نارنج خاصیت انقباضی آن است. نارنج سوبم (چربی اضافی پوست) را جذب می‌کند و به تنظیم تولید روغن در پوست و آرام کردن پوست‌های چرب و بیش‌فعال و مستعد آکنه کمک می‌کند. با این حال مانند برخی داروهای شیمیایی موجود که نیازی به نسخه ندارند، پوست را خشک و پوسته پوسته نمی‌کند. پوست بعد از استفاده از یک روش درمانی با ترکیب نارنج احساس توازن و شادابی می‌کند و آماده‌ی دریافت رطوبت می‌شود.
پوست نارنج نیز دارای خواص ضدالتهابی، آنتی‌باکتریال و ضد قارچ است که باعث می‌شود تونر خوبی برای پوست‌های مستعد آکنه باشد. خاصیت ایجاد توازن در کنار اثر آنتی‌باکتریالی به تمیز نگه‌داشتن پوست و زدودی چربی اضافی کمک می‌کند. هم‌چنین خاصیت ضدالتهابی آن سوزش و قرمزی را تسکین می‌دهد و به پوست کمک می‌کند آسیب‌های گذشته را ترمیم کند.
در صورتی که درگیر عفونت‌های قارچی مانند بیماری پای ورزشکاران یا قارچ پوستی هستید، این خواص نارنج باعث شده انتخابی ایده‌آل برای شما باشد. سعی کنید عصاره‌ی نارنج را مستقیما روی محل عفونت استعمال کنید، هم‌چنین می‌توانید از دمنوش نارنج نیز استفاده کنید. شاید دوست داشته‌باشید از کیسه‌های سرد دمنوش نارنج برای تسکین ورم چشم و بیدار کردن چشم‌های خمار استفاده کنید.
هنگام استعمال نارنج روی پوست یک هشدار وجود دارد – نارنج می‌تواند پوست شما را نسبت به اشعه‌ی فرابنفش حساس‌تر کند، بنابراین حتما از ضدآفتاب و لباس محافظ استفاده کنید تا از پوست‌تان محافظت کنید.
۲. کاهش وزن
نارنج حاوی یک آلکالوئید به نام سینافین است که مشابه اپدرا است، دارویی که وزارت غذا و دارو به علت خطر بالا بردن فشار خون آن را ممنوع کرده‌است. واقعا مشخص نیست که آیا سینافین به اندازه‌ی اپدرا واکنش نشان می‌دهد یا نه. در یک پژوهش شش‌هفته‌ای که در مجله‌ی ” Current Therapeutic Research “چاپ شد، پژوهشگران به گروه کوچکی از آدم‌ها نارنج، کافئین، و گل راعی، و به گروهی دیگر پلاسیبو ( یا دارونما، چیزی شبیه دارو بدون هیچ اثر واقعی، م.) دادند. گروهی که نارنج دریافت کرده‌بودند مقدار زیادی وزن کم کردند، در حالی که گروه پلاسیبو وزن کم نکردند. این نشان می‌دهد نارنج، کافئین و هم‌چنین گل راعی به‌طور چشمگیری دارای خواص کاهش وزن هستند.
۳. کمک به گوارش
در طب سنتی چینی این اعتقاد وجود دارد که نارنج به دستگاه گوارش کمک می‌کند. از آن‌جا که نارنج اشتهایتان را کور می‌کند گفته می‌شود به کاهش وزن کمک می‌کند. در صورت لزوم ممکن است گاهی اشتها را زیاد کند؛ معمولا در این صورت مصرف پوست نارنج توصیه می‌شود. این میوه برای ناراحتی معده نیز مفید است. شکوفه و روغن برگ آن نیز برای بهبود مشکلات گوارشی توصیه می‌شود. این شامل مشکلاتی از قبیل اسهال، یبوست، گاز روده، زخم روده یا خون در مدفوع است.
۴. مفید برای سیستم عروقی
نارنج برای سیستم عروقی نیز بی‌نهایت مفید است. این میوه می‌تواند برای تنظیم میزان چربی خون و کاهش سطح گلوکز خون در مبتلایان به دیابت مفید باشد. نارنج به جریان خون انرژی می‌دهد و خاصیت پاکسازی و تصفیه‌ی خون دارد. هم‌چنین در افرادی که فشار خون پایین دارند، فشار خون را بالا می‌برد.
دیگر کاربردهای نارنج
– روغن نارنج برای پوست استعمال می‌شود و به علاوه استنشاق آن مانند مسکن عمل می‌کند.
– در خوراکی‌ها روغن نارنج به عنوان طعم‌دهنده استفاده می‌شود. از میوه‌ی نارنج برای تهیه‌ی مارمالاد و نوشیدنی‌هایی مانند تریپل سک، گران مارنیه، کوانترو، و کوراسائو استفاده می‌شود. از آن‌جا که نارنج ترش و تلخ است، به جز در ایران و مکزیک به ندرت به عنوان میوه استفاده می‌شود. پوست خشک‌شده‌ی نارنج نیز به عنوان ادویه استفاده می‌شود.
– نارنج در صنعت داروسازی، لوازم آرایشی، و صابون نیز استفاده می‌شود.
– در طب آسیایی میوه‌ی نارس نارنج به صورت درسته خشک می‌شود و برای درمان اختلالات گوارشی از آن استفاده می‌شود.
– از نارنج اغلب در محصولات فاقد اپدرا استفاده می‌شود چون وزارت غذا و دارو به علت عوارض جانبی جدی آن برای قلب، استفاده از آن را ممنوع کرد. نارنج و کافئین، ترکیبات همیشگی محصولات کاهش وزن و بدن‌سازی، ممکن است سبب بالا رفتن فشار خون شوند و ضربان قلب افراد سالم را نیز، که فشار خون نرمال دارند، افزایش دهند. هیچ شواهدی مبنی بر این‌که نارنج مطمئن‌تر از اپدرا است وجود ندارد.
– روغن نارنج در خوراکی‌ها، لوازم آرایشی، و محصولات رایحه‌درمانی استفاده می‌شود. روغن برگ نارنج با نام پتی گرین و روغن شکوفه‌ی آن نرولی نامیده می‌شود.
– از نارنج در طب سنتی چینی استفاده می‌شود و بومیان جنگل‌های استوایی آمازون نیز از آن برای درمان حالت تهوع، سوءهاضمه، و یبوست استفاده می‌کردند.
– مردمان امروزی نیز مانند اقوام سنتی از کاربردهای نارنج برای سوزش سر دل، بی‌اشتهایی، گرفتگی بینی، و نیز کاهش وزن استفاده می‌کنند.
– میوه و پوست (و گاهی شکوفه و برگ) خشک‌شده‌ی نارنج به صورت قرص، کپسول و عصاره مصرف می‌شود. می‌توان روغن نارنج را روی پوست استعمال کرد.
دوز مصرف
هیچ پژوهش رسمی درباره‌ی دوز مصرف نارنج انجام نشده‌است، بنابراین میزان مصرف آن در افراد می‌تواند متفاوت باشد. وب‌گاه Drugs.com مدعی است دریافت روزانه ۳۲ میلی‌گرم سینافین در افراد چاق به کاهش وزن قابل قبولی می‌انجامد. اکیدا توصیه می‌شود از دستور مصرف روی برچسب محصول پیروی کنید و بیشتر از دوز توصیه‌شده مصرف نکنید.
اثرات جانبی نارنج
مصرف نارنج به میزانی که در خوراکی‌ها استفاده می‌شود برای کودکان و بزرگسالان بی‌ضرر است. روغن نارنج مادامی که روی پوست استعمال، یا در رایحه‌درمانی استنشاق شود احتمالا بی‌ضرر است.
احتمالا اگر نارنج به عنوان مکمل و به قصد دارویی برای کاهش وزن مصرف شود مضر است. نارنج، به‌ویژه اگر به همراه محرک‌هایی مانند کافئین یا داروهای گیاهی کافئین‌دار مصرف شود، احتمال بالا رفتن فشار خون، غش کردن، حمله‌ی قلبی، سکته و دیگر اثرات منفی را افزایش می‌دهد. در واقع نظراتی وجود دارد که نارنج می‌تواند سبب سردردهایی از قبیل میگرن و سردردهای خوشه‌ای در برخی افراد شود.
ممکن است نارنج باعث حساسیت به آفتاب شود. بیرون از خانه از ضد آفتاب استفاده کنید، به‌ویژه اگر پوست روشنی دارید.
بارداری و شیردهی
احتمالا نارنج در دوره‌ی بارداری، مادامی که به مقدار موجود در غذا مصرف شود ضرری ندارد. با این حال اگر به مقدار زیاد با هدف درمانی مصرف شود احتمالا مضر است. تاثیر نارنج بر نوزادان شیرخوار مشخص نیست. جانب احتیاط را رعایت کنید و از مصرف نارنج در دوران بارداری یا شیردهی اجتناب کنید.
دیابت
برخی شواهد حاکی از آن است که شاید نارنج سطح قند خون را در افراد مبتلا به دیابت نوع دوم تغییر دهد. نارنج را با احتیاط مصرف کنید و میزان گلوکز خون را به دقت بررسی کنید.
فشار خون بالا
پژوهش‌های مختلف حاکی از آن است که نارنج، به‌ویژه به همراه کافئین، می‌تواند میزان فشار خون را در افراد سالم بالا ببرد. تا امروز پژوهشی درباره‌ی تاثیر نارنج بر فشار خون در افرادی که فشار خون بالا دارند، انجام نشده‌است. ریسک نکنید. اگر فشار خون بالا دارید، از نارنج خصوصا به همراه مواد محرک مانند کافئین دوری کنید.
گلوکوم یا آب سیاه
احتمالا نارنج آب سیاه را تشدید می‌کند. اگر به این مشکل دچار هستید از مصرف نارنج اجتناب کنید.
بیماری قلبی
نارنج، به‌ویژه به همراه کافئین یا محرک‌های دیگر، ممکن است در افرادی که مشکل قلبی خاصی به نام ”سندرم کیوتی“ دارند احتمال اثرات منفی حاد را بالا ببرد.
ضربان قلب نامنظم (آریتمی قلب)
پژوهش‌های مختلف حاکی از آن است که نارنج، خصوصا به همراه کافئین، می‌تواند ضربان قلب را در افراد سالم بالا ببرد. پژوهش دیگری نشان داده‌است نارنج چنین تاثیری بر ضربان قلب ندارد. تاکنون پژوهشی درباره‌ی تاثیر نارنج بر کسانی که ضربان قلب نامنظم دارند انجام نشده‌است. اگر ضربان قلب شما نامنظم است از نارنج به‌ویژه به همراه کافئین دوری کنید.
جراحی
نارنج مانند محرک عمل می‌کند، برای همین ممکن است با افزایش ضربان قلب و نیز فشار خون مانع از انجام عمل جراحی شود. حداقل ۲ هفته قبل از تاریخ عمل جراحی از مصرف نارنج اجتناب کنید.