احتباس ادرار یعنی اینکه قادر نباشید به طور کامل مثانه‌تان را خالی کنید. این اتفاق ممکن است ناگهانی رخ دهد (احتباس ادرار حاد) یا ممکن است در طول یک دوره‌ی زمانی طولانی حادث شود (احتباس ادرار مزمن).
احتباس ادراری در مردان نسبت به زنان شایع‌تر است. با افزایش سن بر رواج و شیوع آن افزوده می‌شود. در مردان هفتاد – هشتاد ساله، احتباس ادرار از هر ۱۰۰ نفر در ۱ نفر اتفاق می‌افتد. برای مردان ۸۰-۹۰ سال احتباس ادرار از هر ۱۰۰ مرد ۳ نفر را درگیر می‌کند.
برای کمک به پیدا کردن علت احتباس ادرار به انجام آزمایش نیاز است. درمان و پیامد هر دو احتباس ادرار حاد و مزمن به علت اصلی آن‌ها بستگی دارد.
اگر مثانه‌تان کاملا پر است و احساس درد دارید اما قادر به دفع ادرار نیستید باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
علائم
۱. احتباس ادرار حاد
علائم احتباس ادرار حاد ممکن است شامل ناتوانی دفع هرگونه باقیمانده‌ی ادرار به رغم احساس ضرورت به تخلیه‌ی آن بشود. اغلب درد و نفخ و ورم ناحیه‌ی زیر شکم نیز در این حالت وجود دارد.
اگر کاملا در دفع ادرار ناتوان هستید یا در ناحیه‌ی زیر شکم احساس درد می‌کنید باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
۲. احتباس ادرار مزمن
بعضی از آدم‌هایی که دچار احتباس ادرار مزمن هستند ممکن است هیچ گونه علامتی نداشته باشند. آن‌ها ممکن است اطلاع نداشته باشند که قادر نیستند مثانه‌شان را به درستی تخلیه کنند. آدم‌های دچار احتباس ادرار مزمن ممکن است تا زمانی که مشکل دیگری برای‌شان پیش می‌آید – مانند بی‌اختیاری ادرار یا عفونت مجاری ادراری – از ابتلا به این ناراحتی خبر نداشته باشند.
علائم احتباس ادرار مزمن ممکن است شامل موارد زیر باشد:
– تکرر ادرار
– دشواری در دفع ادرار
– جریان ادرار ضعیف یا مقطع
– نیاز مبرم به دفع ادرار با موفقیت اندک در این زمینه
– احساس نیاز مداوم به دفع ادرار بیشتر، حتی بعد از ادرار کردن
– ناراحتی ملایم و پیوسته در ناحیه‌ی زیر شکم
علت‌ها
احتباس ادراری ممکن است به خاطر علت‌های مختلف بسیاری اتفاق بیفتد.
۱. انسداد لوله یا مجرایی که ادرار را از مثانه خارج می‌کند
یکی از علل رایج انسداد در مردان بزرگ شدن غده‌ی پروستات است. سایر علت‌ها شامل باریک شدن لوله‌ی دفع ادرار یا یبوست می‌شوند. احتباس ادرار در زنان نیز می‌تواند بر اثر افتادگی جهاز تناسلی و ادراری به وجود بیاید.
۲. مشکلات در عصب‌هایی که مثانه را حمایت می‌کنند
احتباس ادرار می‌تواند از بروز مشکلاتی برای عصب‌هایی ناشی شود که مثانه و دریچه‌های کنترل کننده‌ی جریان خروجی ادرار از مثانه را کنترل می‌کنند.
حتی وقتی مثانه پر است، عضلات مثانه که ادرار را با فشار به بیرون می‌رانند ممکن است سیگنال دفع و فشار دریافت نکنند. ممکن است دریچه‌ی دفع ادرار برای شل شدن و اجازه‌ی تخلیه فرمان و سیگنالی دریافت نکند. علل ممکن مشکلات عصبی که ممکن است باعث احتباس ادرار شوند شامل دیابت، سکته، ام اس یا بعد از آسیب لگن بشوند.
بعضی از کودکان با ناراحتی‌هایی به دنیا می‌آیند که ممکن است بر سینگال دهی عصب به مثانه تاثیر بگذارند. به عنوان مهره‌شکاف (اسپینا بیفیدا) مثال ممکن است باعث احتباس ادرار در نوزادان بشود.
۳. بعد از یک عمل جراحی
بسیاری از آدم‌ها درست بعد از عمل جراحی دچار احتباس ادرار می‌شوند. با وجود این، معمولا عملکرد صحیح مثانه وقتی اثر بیهوشی از بین برود باز می‌گردد. احتباس ادرار پس از عمل جراحی معمولا باعث مشکلات بلند مدت نمی‌شود.
۴. داروها
بعضی از داروها ممکن است گاهی باعث احتباس ادرار شوند. مثال‌هایی از این داروها به قرار زیر است:
– بعضی از داروهای ضد افسردگی
– بعضی از شل کننده‌های عضلات
– داروهایی که مثانه را شل می‌کنند و برای درمان بیش‌فعالی مثانه و بی‌اختیاری ادرار استفاده می‌شوند.
– داروهایی برای گرفتگی بینی که می‌توان آن‌ها را بدون نسخه نیز از داروخانه تهیه کرد.
۵. ضعف عضلات مثانه
عضلات مثانه که ضعیف باشند ممکن است نتوانند با قدرت کافی یا برای مدت زمان کافی فشار (انقباض) جهت خالی کردن کامل مثانه اعمال کنند. این ممکن است منجر به احتباس ادرار شود. این مورد در افراد مسن بسیار رایج تر است.
به چه آزمایش‌هایی نیاز است؟
پزشک‌تان سابقه‌ای از شما می‌گیرد که شامل موارد زیر خواهد بود:
– علائم ادراری‌تان.
– هر سابقه‌ی قبلی در زمینه ی مشکلات پزشکی.
– مروری بر داروهایی که مصرف می‌کنید (شامل داروهای تجویزی و داروهای بدون نسخه).
پزشک‌تان معاینه‌ای از شکم‌تان صورت خواهد داد تا اگر هر گونه افزایش اندازه‌ی مثانه یا غیر عادی بودن کلیه‌ها وجود داشت متوجه شود. معاینه‌ی غده‌ی پروستات برای مردان مهم است. معاینه‌ی واژنیال نیز برای زنان جهت کمک به یافتن علت احتباس ادرار مهم است.
ممکن است پزشک‌تان قادر باشد علت مشکلات دفع ادرار را بر اساس سابقه‌ی بیماری و معاینه تشخیص دهد و درمان کند. آزمایش‌های خون نیز ممکن است مقرر شود که شامل آزمایشی برای تشخیص نحوه‌ی عملکرد کلیه‌ها باشد.
اگر احتباس ادرار ناگهانی (حاد) داشته باشید و نتوانید هیچ ادراری دفع کنید آن وقت ممکن است به ویزیت فوری در بیمارستان نیاز داشته باشید. اگر احتباس ادرار مداوم (مزمن) داشته باشید پزشک‌تان اغلب شما را برای معاینه به نزد متخصص ارولوژی خواهد فرستاد. این کارها برای یافتن علت احتباس ادرار انجام می‌شوند و بهترین راه درمان مشکل هستند.
۱. حجم باقیمانده پس از تخلیه
این آزمایش مقدار ادرار باقیمانده در مثانه را پس از تلاش برای تخلیه‌ی آن اندازه‌گیری می‌کند. این آزمایش را می‌توان با استفاده از سونوگرافی انجام داد و میزان ادرار باقیمانده در مثانه را اندازه گرفت. راه دیگری برای اندازه‌گیری مقدار ادرار باقیمانده‌ای است که از لوله‌ی منعطف نازکی می‌گذرد و از طریق خروجی ادرار وارد مثانه می‌شود. این عمل ادرار باقیمانده را تخلیه خواهد کرد که می‌توان بعدا آن را اندازه‌گیری کرد.
۲. سيستوسکوپي
سیستوسکوپی یک پروسه خاص است که به متخصص ارولوژی (urology) کمک می‌کند تا مثانه شما و لوله ای که جریان ادرار را از بدنتان خارج می‌کند مورد آزمایش قرار دهد. یک لوله باریک (سیستوسکوپ) به همراه یک لنز وارد مجرای ادرار شما می‌شود و به سمت مثانه هدایت می‌شود. از سیستوسکوپی برای تشخیص، بررسی و درمان مشکلاتی که بر مثانه و مجرای ادرار تأثیر گذاشتند استفاده می‌شود.
۳. توموگرافی رایانه‌ای یا سی‌تی اسکن
برای سی‌تی اسکن متخصص حوزه‌ی سلامت ممکن است محلول ویژه‌ای به شما بدهد تا بنوشید یا تزریق رنگی خاص را انجام بدهد، که ماده حاجب نامیده می‌شود. سی‌تی اسکن همچنین به تشخیص علت احتباس ادرار، مانند سنگ‌های مجاری ادرار، تومورها یا هر کیسه‌ی حاوی مایع دیگری کمک می‌کند.
۴. نوار مثانه (تست اورودینامیک)
نوار مثانه نحوه‌ی علکرد مثانه و ذخیره و دفع ادرار را بررسی می‌کند.
۵. نوار عصب و عضله (الکترومیوگرافی)
الکترومیوگرافی از سنسورهای خاصی برای اندازه‌گیری فعالیت الکتریکی عضلات و عصب‌های مثانه استفاده می‌کند. سنسورهای خاص نزدیک سطح پوست و در کنار مجرای ادرار و سوراخ مقعد قرار می‌گیرد. یا اینکه، سنسورهای را می‌توان روی یک سوند (میل) قرار دارد که به داخل مجرای ادرار یا مخرج‌تان وارد می‌شود. الگوهای پالس‌های عصبی نشان می‌دهند که آیا پیام‌های فرستاده شده به مثانه و ماهیچه‌های باسطه خوب و به درستی عمل می‌کنند.
درمان احتباس ادرار
درمان احتباس ادرار به علت آن بستگی خواهد داشت. به عنوان مثال، بزرگ شدن غده پروستات ممکن است با دارو یا عمل جراحی درمان شود.
۱. تخلیه مثانه
تخلیه مثانه شامل رد کردن یک لوله‌ی نازک و انعطاف پذیر (سوند) برای خارج کردن ادرار از مثانه می‌شود. اگر دچار احتباس ادرار ناگهانی (حاد) بشوید بلافاصله و در صورت امکان باید برای شما سوند استفاده کنند. اما اگر احتباس ادرار مزمن داشته باشید همیشه به صورت فوری به استفاده از سوند نیاز نخواهد بود.
با وجود این، اگر علت احتباس ادرار را نتوان درمان کرد یا احتباس ادرار به مثانه یا کلیه‌ها آسیب بزند، ممکن است به سوند دائمی و طولانی مدت نیاز داشته باشید.
۲. درمان‌های پزشکی
برای درمان علت اصلی احتباس ادرار ممکن است به دارو نیاز باشد. به عنوان مثال، ممکن است برای درمان بزرگی غده‌ی پروستات و یبوست به دارو نیاز باشد.
۳. عمل جراحی
بسته به علت اصلی احتباس ادرار، ممکن است به عنوان گزینه‌ی درمانی به عمل جراحی نیاز باشد. مثال‌های درمان جراحی شامل موارد زیر می‌شوند:
۱. گشادسازی مجرا
گشادسازی مجرای ادرار با وارد کردن لوله‌هایی که به طور فزاینده‌ای اندازه‌شان بزرگ می‌شود به داخل مجرای ادرار و بر طرف کردن تنگی مشکل را درمان می‌کند.
۲. استنت‌های مجاری ادرار
درمان دیگری برای تنگی مجرای ادرار شامل وارد کردن لوله‌ی مصنوعی به نام استنت به داخل مجرای ادرار برای باز کردن آن می‌شود. سپس استنت مجرا را باز نگه می‌دارد و اجازه می‌دهد ادرار به صورت عادی جاری شود.
۳. بریدن تنگی
یک سوند مخصوص به مجرای ادرار وارد می‌شود تا به قسمت تنگی برسد. سپس از چاقو یا لیزی مخصوص برای ایجاد برشی که تنگی را باز می‌کند استفاده می‌شود.
۴. عمل جراحی غده‌ی پروستات
برای مردانی که احتباس ادرارشان ناشی از بزرگی غده‌ی پروستات است، عمل جراحی پروستات ممکن است مشکل‌شان را برطرف کند.
۵. درمان فتق مثانه یا رکتوسل
ممکن است برای بلند کردن افتادگی مثانه یا روده به وضعیت عادی اش از عمل جراحی در زنان استفاده شود.
۶. سایر جراحی‌ها
برداشتن تومورهای مثانه یا مجرای ادرار نیز ممکن است انسداد مجرا و احتباس ادرار را کاهش دهد.
مشکلات احتمالی مربوط به احتباس ادرار کدامند؟
مشکلات و گرفتاری‌های احتباس ادرار و درمان‌های آن ممکن است شامل موارد زیر باشند:
۱. عفونت‌های مجرای ادرار
جریان عادی ادرار معمولا از عفونی شدن ادرار توسط باکتری‌ها جلوگیری می‌کند. در زمان احتباس ادرار، ممکن است باکتری‌ها بتوانند ادرار را عفونی کنند چون ادرار نمی‌تواند به درستی از مثانه خارج شود.
۲. آسیب مثانه
اگر مثانه بیش از حد یا برای مدتی طولانی کش بیاید، عضلات ممکن است آسیب ببینید و نتوانند به درستی کار کنند.
۳. بیماری مزمن کلیه
برای بعضی‌ها، احتباس ادرار باعث می‌شود ادرار جریانی برعکس به سمت کلیه‌ها داشته باشد. این جریان برعکس، رفلاکس نامیده می‌شود و ممکن است باعث آسیب یا زخم کلیه‌ها شود.
۴. بی‌اختیاری ادرار
این ممکن است همراه با احتباس ادرار مزمن یا بعد از عمل جراحی (مثلا بزرگی پروستات) اتفاق بیفتد.
عمل جراحی غده‌ی پروستات ممکن است در بعضی از مردان باعث بی‌اختیاری ادرار شود. این مشکل اغلب موقت است و به سرعت بهتر می‌شود. اکثر مردان ظرف چند هفته یا ماه بعد از عمل جراحی کنترل مثانه‌ی خود را مجدد باز می‌یابند.
نتیجه (پیش بینی) چیست؟
نتیجه (پیش بینی مرض) به علت اصلی احتباس ادرار و اینکه آیا احتباس ادرار باعث آسیب به کلیه‌ها شده است یا نه بستگی دارد:
– بعضی از علل احتباس ادرار به سرعت و بدون هیچ مشکل بلند مدتی برطرف می‌شوند به عنوان مثال احتباس ادرار ناشی از بیهوشی عمومی.
– در سایر موارد، احتباس ادرار زمانی بر طرف می‌شود که علت اصلی درمان شده باشد مثلا بزرگ شدن غده‌ی پروستات.
– گاهی علت احتباس ادرار را نمی‌توان معالجه کرد و یک لوله‌ی کوچک انعطاف پذیر (سوند) باید برای مدتی طولانی استفاده شود. گاهی این کار را می‌توان مرتبا با وارد کردن یک سوند به داخل مثانه و سپس برداشتن سوند به محض تخلیه مثانه انجام داد.