وقتی تهوع به‌وجود می‌آید راهی برای فرار از آن وجود ندارد. احساس تهوع یکی از علائم همیشگی بیماری حرکت (Motion sickness) و آنفولانزا و همینطور یکی از عوارض جانبی و متداول شیمی درمانی است. همیشه یک موضوع مشخص و قابل تشخیص به عنوان علت حالت تهوع وجود دارد- چیزی مثل تهوع بارداری یا زیاده روی در غذا و نوشیدنی. با این وجود، برخی اوقات علت اصلی حالت تهوع و استفراغ چندان آشکار نیست و به بررسی‌های کاملی نیاز دارد. در ادامه به ذکر برخی از رایج ترین دلایل تهوع و استفراغ می‌پردازیم که شاید شما با آنها آشنا نباشید.
علت حالت تهوع
۱. اضطراب و نگرانی
تهوع می‌تواند یکی از علائم رایج اضطراب و نگرانی باشد. اتفاقی که در چنین شرایطی می‌افتد به این شکل است: وقتی شما در گیر و دار یک وحشت زدگی یا حمله پانیک(Panic attack) هستید، بدن شما به حالت ” جنگ یا گریز” تغییر حالت می‌دهد. آدرنالین وارد جریان خون شما می‌شود و شما را برای روبه‌رو شدن با دشمن شناخته شده خود یا پا به فرار گذاشتن آماده میکند.
در همین حال، فعالیت‌های بدنی مثل گوارش بطور مجازی متوقف می‌شوند و به دنبال آن سموم خاصی در بدن انباشته می‌شوند. در نهایت، علائم و نشانه‌های شیمیایی به مغز می‌رسند و موجب به‌وجود آمدن احساس حالت تهوع در شما می‌شوند.
۲. کتواسیدوز دیابتی
حالت تهوع، استفراغ و دردهای شکمی علائم نشان دهنده یکی از مشکلات معده هستند. الیزابت هالت- دستیار استاد مشاور پزشکی در مدرسه پزشکی دانشگاه دوک- میگوید: ” این علائم می‌توانند پرچم قرمزی برای یکی از مشکلات جدی مرتبط با دیابت نوع ۱ باشند “. کتواسیدوز دیابتی زمانی اتفاق می‌افتد که سلول‌های گرسنه ی انرژی( که قند مورد نیاز خود را به دلیل تولید نشدن انسولین کافی در بدن دریافت نمی‌کنند) آغاز به سوزاندن چربی برای تامین سوخت مورد نیاز خود می‌کنند و باین ترتیب سطوح بالایی از ماده‌ای شیمیایی به نام ” کتون‌ها ” در ادرار و خون تولید می‌شود. در نتیجه فرد احساس ناخوشایندی را تجربه میکند و وقتی دچار کتواسیدوز می‌شود، حالت تهوع را تجربه میکند.
این شرایط بویژه در افرادی که از بیماری دیابت خود آگاهی ندارند یا علائم هشدار دهنده آن مثل تشنگی بیش از اندازه و تکرر ادار را نمی‌شناسند می‌تواند منجر به کما یا مرگ شود.
۳. نارسایی غده‌های فوق کلیوی
این اختلال هورمونی نشان دهنده این است که غده‌های آدرنال یا فوق کلیوی شما- که درست در بالای کلیه‌ها قرار گرفته اند- قادر به تولید مقادیر کافی از برخی هورمورن‌های مشخص نیستند. یکی از علت‌های نارسایی غدد فوق کلیوی عبارت است از بیماری آدیسون. این بیماری نوعی بیماری خودایمنی است که به غدد فوق کلیوی آسیب رسانده و تولید کورتیزول( هورمونی حیاتی برای رشد)، سوخت و ساز و دیگر عملکردها را محدود میکند.
چطور می‌توانید تشخیص بدهید که غدد فوق کلیوی شما به درستی کار نمی‌کنند؟ دکتر هالت میگوید: علائم نشان دهنده این مشکل جسمی عبارت است از تهوع، استفراغ، اسهال، کاهش وزن و درصورت تداوم می‌تواند منجر به افت زیاد فشار خون و قرار گرفتن شما در حالت شوک شود. افراد مبتلا به نارسایی غدد فوق کلیوی که این نشانه‌ها را در خود مشاهده می‌کنند باید سریعا تحت مراقبت پزشکی قرار بگیرند. این شرایط بدون درمان می‌تواند منجر به مرگ شود.
۴. حمله قلبی
حتی اگر در قفسه سینه خود احساس درد نمی‌کنید اما به حالت تهوع یا احساسی ناخوشایند در شکم خود دقت کنید. این علائم می‌تواند به معنای آن باشد که شما در معرض حمله قلبی قرار دارید.
آمن بنیامینوویتز- متخصص بیماری‌های قلبی عروقی در مرکز قلب منهتن واقع در نیویورک- میگوید: این علائم قلبی که شیوع کمتری هم دارد در زنان بیشتر از مردان دیده می‌شود. او بیمارانی داشته است که با علائمی مانند رفلاکس اسیدی مراجعه کرده‌اند و درواقع از حملات قلبی رنج می‌برده‌اند. بنابراین کنترل‌ها و معاینات پزشکی بسیار حائز اهمیت است.
او میگوید: برخی اوقات علائم نشان دهنده حمله قلبی دردهایی مثل درد شکمی یا درد در قسمت میانی شکم فوقانی است. حمله قلبی دردی شدید و دردناک ندارد بلکه چیزی شبیه به احساس ناراحتی یا سنگینی یا حتی سوءهاضمه می‌تواند علائم چنین شرایطی باشد.
۵. رفلاکس اسیدی
سوزش معده علامت رفلاکس اسیدی و بیماری ریفلاکس گاستروازوفاژیال است. اما درد شدید و آتشین قفسه سینه یا ناحیه شکم شما تنها علامت آن نیست. وقتی اسید معده یا محتویات معده به مری برمی گردد، برخی افراد دچار حالت تهوع می‌شوند.
دکتر بنیامینوویتز درمورد یک مرد ۲۶ ساله‌ای صحبت میکند که با ناراحتی و حالت تهوع- علائمی که می‌توانند نشان دهنده حمله قلبی احتمالی باشند- به او مراجعه کرده است. پس از بررسی‌های کامل برای از بین بردن علت مشکل قلبی، مشکل مرد جوان بطور سرپایی با استفاده از مهارکننده‌های پروتون پمپ برطرف شد.
۶. گاستروپارسیس
حالت تهوع یکی از علائم بیماری گاستروپارسیس- نوعی اختلال گوارشی تضعیف کننده- است. در این بیماری به دلایل مختلفی( برخی اوقات وجود بیماری دیابت در فرد) حرکت غذا از معده به روده کوچک کند یا بطور کلی متوقف می‌شود.
پاتریشیا رایموند- استادیار مدرسه پزشکی ویرجینیای شرقی و متخصص بیماری‌های معده و روده در ویرجینیا- میگوید: ” مواد غذایی در معده شما- فضایی گرم و تاریک و مرطوب- ته نشین و تخمیر می‌شوند “.
۷. بلعیدن جسم خارجی
اگر شما هم تجربه خوردن یک جسم خارجی را داشته باشید، می‌توانید تصور کنید که چه اتفاقی می‌افتد. برخی افراد ممکن است بطور تصادفی به هنگام خوردن ماهی استخوان آن را قورت بدهند یا تکه‌ای از سیم برس سیمی مخصوص کباب که به سیخ چسبیده و در گوشت فرو رفته است را بلعیده باشند. وجود این جسم خارجی در معده شما می‌تواند منجر به تهوع، استفراغ و دردهای شکمی شود.
با این وجود، آنچه که در این مورد بیشتر دیده می‌شود خوردن مواد غیر خوراکی به دلیل حالت‌های مختلف روانی یا اختلال سوءمصرف مواد است.
۸. بیماری کیسه صفرا
درد شکمی و ناگهانی سمت راست بعد از خوردن یک غذای چرب یا پرروغن یکی از علائم نشان دهنده حمله کیسه صفرا است. معمولا این درد زمانی شروع می‌شود که ذرات سفت و سخت که سنگ کیسه صفرا نامیده می‌شوند، مجراهای حامل صفرا- که به هضم غذا کمک میکند- را مسدود می‌کنند. دکتر رایموند معتقد است که افراد مبتلا به مشکلات کیسه صفرا تنها برخی اوقات دچار حالت تهوع می‌شوند.
فرقی نمی‌کند که درد شما را آزار می‌دهد یا حالت تهوع؛ در این شرایط اگر سنگ‌ها در سونوگرافی نشان داده نمی‌شوند تصور نکنید که هیچ مشکلی وجود ندارد و شما در معرض خطر نیستید. دیگر آزمایش‌های عکس برداری می‌توانند عملکرد کیسه صفرا را ارزیابی کنند و مشکل آن را به شما نشان دهند. دکتر رایموند میگوید: ” برخی اوقات می‌بینیم که کیسه صفرا ملتهب، ضخیم و بدشکل شده است. درصورتی که سنگ‌های کیسه صفرا علت بروز تهوع نباشند، باید به دنبال علت‌های دیگری مثل التهاب، عفونت، مصرف بیش از اندازه نوشیدنی‌های الکلی یا حتی تومور بگردیم.
۹. سندروم استفراغ چرخشی
سندروم استفراغ چرخشی یک سندروم نادر و کمیاب است که بیشتر در بین کودکان شیوع دارد اما بزرگسالان را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد و بدون هیچ دلیل آشکاری حملات مکرری از تهوع و اسفراغ شدید را موجب می‌شود. هر حمله این سندروم چندین ساعت یا چندین روز ادامه می‌یابد.
دکتر رایموند میگوید: ” تهوع معمولی از علائم افراد مبتلا به این سندروم نیست. افراد مبتلا به این سندروم با بروز حمله تهوع و استفراغ تنها می‌توانند در حالت خوابیده قرار داشته باشند.
اگرچه علت بروز این حملات شناخته شده نیست اما تحقیقات وجود رابطه‌ای میان سندروم استفراغ چرخشی و میگرن- یا حتی سابقه سردردهای شدید- را نشان می‌دهند. افراد مبتلا به این سندروم با داروهای مخصوص میگرن تحت مداوا قرار می‌گیرند.
۱۰. سنکوپ وازوواگال
آیا شما هم وقتی خون می‌بینید رنگتان می‌پرد و حالت تهوع به شما دست می‌دهد؟ این احساس ناخوشایند و رنگ پریدگی پس از آن سنکوپ وازوواگال نامیده می‌شود- حالتی که در آن فرد کمی از هوشیاری خود را از دست می‌دهد و اصطلاحا ناگهان بیهوش می‌شود.
حملاتی مثل درد، اضطراب، ایستادن‌های طولانی و فشار آوردن برای اجابت مزاج می‌توانند منجر به افت ناگهانی ضربان قلب و فشار خون شوند. فرد قبل از بیهوش شدن می‌تواند سرگیجه و تهوع را احساس کند و حتی ممکن است تپش قلب داشته باشد. دیگر علائم این عارضه عبارتند از احساس سردی یا عرق کردن، شنیدن صدای زنگ در گوش ها، تار بینی یا دید تونلی.
این علائم عجیب و غریب هنگامی مشاهده می‌شود که عاملی عصب واگ( عصب واگوس)- عصب کنترل‌کننده عملکردهای غیرارادی بدن- را تحریک میکند. هنگامی که این عصب تحریک می‌شود، می‌تواند احساس تهوع را در فرد به‌وجود آورد.
۱۱. داروهای تجویزی
داروهای با نسخه و بدون نسخه پزشک فراوانی وجود دارد که حالت تهوع یکی از تاثیرات جانبی آنها است. بیس فسفونات دهانی برای درمان پوکی استخوان و داروهای تزریقی انواع دیابت که با کند کردن گوارش میزان قند خون را کنترل می‌کنند نمونه‌ای از این داروها هستند. برخی از داروهای فشار خون، داروهای ضد افسردگی و آنتی بیوتیک‌ها نیز می‌توانند موجب حالت تهوع در فرد شوند. اگر شما نیز این داروها را مصرف میکنید و دچار حالت تهوع می‌شوید بهتر است با پزشک تجویز‌کننده این دارو مشورت کنید.
۱۲. مکمل‌ها یا مسکن‌های بدون نسخه
حتی رایج‌ترین مسکن‌ها از جمله آسپرین، ایبوپروفن و ناپروکسن- که به عنوان داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی شناخته می‌شوند- نیز می‌توانند موجب ایجاد حالت تهوع ( و همچنین خطر فرسایش پوشش داخلی معده و خونریزی) در شما شوند.
پاتریک میک- پزشک داروساز و استادیار دانشگاه علوم بهداشتی و داروسازی آلبانی- میگوید: ” زمانی که این داروها بر سطح معده می‌نشینند- که می‌تواند بین ۳۰ دقیقه تا یک ساعت و در هر نقطه‌ای از معده اتفاق بیفتد- می‌توانند آسیبی جدی را به همراه داشته باشند. برای جلوگیری از تهوع، این داروها را همراه با غذا مصرف کنید یا از گونه هایی از آنها که دارای پوشش روده ای( پوشش انتریک) هستند استفاده کنید تا از معده خود محافظت کنید.
لازم است که برخی ویتامین‌ها و مکمل‌ها را نیز به همراه غذا مصرف کنید تا از ایجاد حالت تهوع جلوگیری کنید. آهن و بویژه ویتامین C می‌توانند موجب ناراحتی در معده شما شوند. دکتر میک میگوید: ” این مکمل‌ها به دلیل فرمولاسیون ویژه خود دارای اثر ناراحت‌کننده موضعی هستند اما به محض اینکه از معده خارج شوند، این علائم نیز فروکش میکند “.
۱۳. سندروم استفراغ کانابینوئید
برخی افراد برای تسکین حالت تهوع به مصرف ماری جوانا روی می‌آورند اما این کار تاثیری عکس به همراه دارد.
از آنجایی که مصرف ماری جوانا در بیشتر ایالات امریکا بصورت قانونی آزاد است، اتاق‌های اورژانس در بیمارستان‌ها هر روز شاهد تعداد بیشتری از افرادی است که به دلیل سندروم استفراغ کانابینوئید به این مراکز مراجعه می‌کنند- حالتی که در آن مصرف دارو یا مواد مخدر تهوع و استفراغ شدید را در فرد به‌وجود می‌آورد.
دانشمندان هنوز علت بروز چنین حالتی را پیدا نکرده‌اند اما به نظر می‌رسد کنار گذاشتن ماری جوانا می‌تواند این علائم را در بسیاری از بیماران برطرف کند.