کودکان دبستانی وارد دنیایی جدید و پرهیجان می‌شوند. دنیایی که فراتر از بازی‌های کودکانه و دنیای امن خانه است. در این برهه حساس، ورود به مدرسه و برقراری ارتباط با همسالان، یادگیری مفاهیم جدید و مدیریت احساسات پیچیده، چالش هایی را برای کودکان به وجود می‌آورد. درک عمیق روانشناسی کودکان دبستانی برای والدین و معلمان، کلیدی اساسی برای حمایت از این قشر سنی و همراهی آنان در مسیر رشد و شکوفایی است.
به‌طور معمول روانشناسی کودکان به بررسی جنبه‌های مختلفی از رشد آنها می‌پردازد که مربوط به مسائلی درزمینه عاطفی، اجتماعی، رفتاری و شناختی می‌شود. آسیب‌شناسی روانی کودکان فرایندی است که به بررسی احتمال ابتلای فرد به اختلال‌ها و ناهنجاری‌های روانی می‌پردازد که می‌توانید با مراجعه به یک متخصص روانکاوی کودک این مسئله را درخصوص فرزند خود پیگیری کنید.
چه زمانی والدین باید با متخصص مشاوره کنند
یکی از دغدغه‌های مهم والدین و مربیان در مواجهه با کودکان دبستانی، بروز رفتارهای پرخاشگرانه است. این رفتارها که می‌توانند طیف وسیعی از پرخاشگری کلامی و فیزیکی را در بر گیرند، اغلب نشانه ای از ناتوانی کودک در ابراز صحیح احساسات یا برون ریزی هیجانات درونی پیچیده او هستند. در این میان، درک ابعاد مختلف روانشناسی رشد و نوروسایکولوژی کودکان دبستانی، به والدین و معلمان کمک می‌کند تا با دیدی عمیق‌تر به ریشه‌های این رفتارها پی ببرند و با رویکردی صحیح، به مدیریت و اصلاح آنها بپردازند.
در هنگام آسیب‌شناسی روانی نحوه شکل‌گیری یک اختلال یا احتمال شیوع آن مورد بررسی قرار می‌گیرد که با توجه به حساسیت زیاد دوران کودکی باید از روش‌های خاصی برای این منظور استفاده کرد. روانکاوی کودکان اطلاعات مفیدی درخصوص طیف گسترده‌ای از اختلال‌های شایع را در اختیار شما قرار می‌دهد تا بتوانید درصورت نیاز نسبت به پیگیری راه‌کارهای درمانی اقدام کنید.
تشخیص زودهنگام و مداخله درمانی به موقع، نقشی اساسی در بهبود کیفیت زندگی کودک و پیشگیری از پیامدهای مخرب ناشی از اختلالات روانی ایفا می‌کند. البته بروز رفتارهای پرخاشگرانه در کودکان دبستانی لزوماً به معنای وجود یک اختلال روانی نیست. با این حال، وجود برخی علائم هشدار دهنده، والدین و معلمان را ملزم می‌سازد تا با دقت بیشتری به رفتارهای کودک نگریسته و در صورت لزوم، به دنبال ارزیابی‌های تخصصی بروند.
- تغییر ناگهانی و چشمگیر در خلق و خو و رفتار
- مشکلات جدی در برقراری ارتباط با همسالان و بزرگسالان
- افت تحصیلی قابل توجه و دشواری در یادگیری
- بی علاقگی به فعالیت‌های مورد علاقه و گوشه گیری
- اختلالات خواب و اشتها
- علائم جسمی ناشی از اضطراب نظیر سردرد، دل درد و مشکلات گوارشی
- افکار و رفتارهای خودآزارانه
- ابراز احساس غم و ناامیدی به صورت مکرر
- بروز مکرر رفتارهای پرخاشگرانه کلامی و فیزیکی نسبت به خود و دیگران
چنانچه کودک نشانه‌هایی از بروز مشکلات روانی، اجتماعی، رفتاری و شخصیتی را نشان دهد باید والدین در اقدامی سریع به یک متخصص مراجعه کنند تا درزمینه بهبود آنها گام موثری بردارند. درصورت حضور در شهر تبریز شما می‌توانید با دسترسی به یک متخصص روانکاوی در تبریز این کار را انجام دهید.
برخی از اختلال‌های روانی شایع در میان کودکان
ورود به دبستان با تغییرات چشمگیری در ساختار مغز و سیستم عصبی مرکزی کودک همراه است. در این دوره، لوب‌های پیشانی مغز که مسئول کنترل تکانه ها، برنامه ریزی و حل مسئله هستند، همچنان در حال تکامل اند. این امر می‌تواند منجر به بروز رفتارهای تکانشی، بی قراری و دشواری در کنترل خشم شود. همچنین، سیستم لیمبیک که مرکز پردازش هیجانات به شمار می‌رود، در سنین دبستان از حساسیت بالایی برخوردار است. این حساسیت، کودک را در برابر عوامل استرس زا و محرک‌های محیطی آسیب پذیرتر می‌سازد و می‌تواند زمینه ساز برون ریزی هیجانی به صورت رفتارهای پرخاشگرانه شود.
شناخت الگوهای رفتاری کودک به والدین این امکان را می‌دهد تا برای برقراری ارتباط با آنها و پیگیری مشکلاتی که در این دوران به‌وجود می‌آید، خیلی بهتر عمل کنند. ازاین‌رو باید گفت که مهمترین اختلال‌های شایع که باید مورد توجه پدران و مادران قرار بگیرد شامل موارد زیر هستند.
اختلال طیف اوتیسم در کودکان
یکی از رایج‌ترین مشکلاتی که در میان کودکان دیده می‌شود و نیاز به آسیب‌شناسی روانی دارد، اختلال طیف اوتیسم است که در واقع نوعی ناتوانی رشدی به‌شمار می‌رود و علائمی را در فرد ایجاد می‌کند. در بسیاری از کودکانی که مبتلا به این اختلال هستند به‌طور معمول نحوه رفتار، یادگیری و تعامل با دیگر افراد متفاوت است و بسیاری از آنها درک مناسبی از روابط اجتماعی ندارند.
اختلالات طیف اوتیسم با الگوهای رفتاری، ارتباطی و تعاملی خاص شناخته می‌شوند. کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم ممکن است در برقراری ارتباط کلامی و غیرکلامی با دیگران با مشکل مواجه باشند. همچنین، ممکن است به علایق و فعالیت‌های تکراری تمایل شدید نشان دهند و در برابر تغییرات در محیط و روال زندگی به شدت مقاومت کنند. از نظر نورولوژیکی، اختلالات طیف اوتیسم با برهم خوردن مسیرهای عصبی مرتبط با پردازش اطلاعات حسی و اجتماعی در ارتباط است.
چنانچه در تبریز سکونت دارید، به‌عنوان والدین کودک برای اینکه به بررسی این عارضه بپردازید و قادر باشید راه‌کارهای مناسبی را برای کمک به کنترل علائم اوتیسم در پیش بگیرید بهتر است در سریع‌ترین زمان ممکن به بهترین روانکاو تبریز مراجعه کنید.
اختلال کم‌توجهی بیش‌فعالی
اختلال کم‌توجهی بیش‌فعالی که از رایج‌ترین موارد در بین کودکان است تا زمان بزرگسالی نیز همراه با فرد باقی می‌ماند و تنها می‌توان با تشخیص به‌موقع آن، روند مناسبی را برای کنترل علائم مد نظر قرار داد. کودکانی که دچار این عارضه می‌شوند در اغلب موارد برای برنامه‌ریزی، تمرکز روی مسائل و یادگیری دروس دچار مشکل می‌شوند که با کمک تکنیک‌های روانشناسی کودکان می‌توان به آن پی برد.
این اختلال با سه نشانه اصلی یعنی بی توجهی، بیش فعالی و تکانشگری شناخته می‌شود. کودکان مبتلا به ADHD در تمرکز بر تکالیف و گوش دادن به دستورات با مشکل مواجه هستند. همچنین، میزان فعالیت بدنی آنها به طور غیرمعمول بالا بوده و به ندرت می‌توانند برای مدت طولانی بی حرکت بنشینند. تکانشگری نیز یکی دیگر از ویژگی‌های بارز این اختلال است که باعث می‌شود کودک بدون فکر کردن به عواقب، دست به رفتارهای ناگهانی بزند. از نظر نورولوژیکی، اختلال ADHD با کمبود انتقال دهنده‌های عصبی دوپامین و نوراپی نفرین در ارتباط است. این کمبود منجر به اختلال در مسیرهای عصبی مرتبط با توجه، مهار پاسخ‌ها و کنترل تکانه‌ها می‌گردد.
اختلال اضطراب در کودکان
این اختلالات با نگرانی و ترس دائمی در مورد رویدادهای آینده یا موقعیت‌های خاص همراه هستند. کودکان مبتلا به اختلالات اضطرابی ممکن است علائمی نظیر تپش قلب، تعریق، مشکلات تنفسی، نگرانی از جدایی از والدین، کابوس‌های شبانه و اجتناب از موقعیت‌های اجتماعی را تجربه کنند. این اضطراب مزمن می‌تواند بر عملکرد تحصیلی و روابط اجتماعی کودک تاثیر منفی گذارد.
درصورتی‌که عواطف و احساسات ناراحت‌کننده به‌طور مداوم فرزند شما را آزار می‌دهد و کابوس می‌بینید یا شاهد بروز رفتارهای عجیب از او هستید، این احتمال وجود دارد که کودک به اختلال اضطراب مبتلا باشد. بسیاری از پژوهش‌ها و تحقیقات نشان می‌دهند که ریشه اغلب مشکلات روانی در بزرگسالی مربوط به دوران کودکی است، پس شما می‌توانید با مشاهده کوچک‌ترین علائم در فرزند خود به بهترین روانکاو تبریز مراجعه کنید تا مانع از پیشرفت آن شوید.
اختلالات خلقی (افسردگی، دو قطبی)
این اختلالات بر خلق و خوی کودک تاثیر مستقیم می‌گذارد. کودکان مبتلا به افسردگی ممکن است علائمی نظیر غم و اندوه طولانی مدت، بی علاقگی به فعالیت‌های مورد علاقه، اختلال در خواب و اشتها، کاهش انرژی و عزت نفس پایین را تجربه کنند. در مقابل، کودکان مبتلا به اختلال دوقطبی ممکن است نوسانات شدید خلقی را از خود نشان دهند. دوره هایی از سرخوشی و انرژی بالا با دوره هایی از افسردگی عمیق و بی حالی همراه شود. این نوسانات خلقی می‌توانند بر ثبات رفتاری کودک و روابط او با دیگران تاثیر منفی بگذارند.
اختلالات یادگیری
این اختلالات با دشواری قابل توجه در کسب مهارت‌های تحصیلی پایه نظیر خواندن، نوشتن و ریاضی مشخص می‌شوند. کودکان مبتلا به اختلالات یادگیری علی رغم هوش طبیعی، در فرایند یادگیری با موانع جدی مواجه هستند. این موانع می‌توانند ناشی از نارسایی‌های عصبی در پردازش اطلاعات حسی و زبانی باشند. برای مثال، کودکی که دچار اختلال خواندن (دیس لکسی) است، ممکن است در تشخیص حروف و صداها، درک مفهوم کلمات و خواندن روان با مشکل مواجه شود.
اختلال سلوک رفتاری
این اختلال با الگوی مداوم نقض حقوق دیگران و رفتارهای تهاجمی و عصیانگرانه مشخص می‌شود. کودکانی که دچار اختلال سلوک هستند، اغلب حقوق و اموال دیگران را نادیده می‌گیرند، به قواعد و قوانین بی اعتنایی می‌کنند و با پرخاشگری کلامی و فیزیکی به دیگران آسیب می‌زنند. این رفتارها می‌توانند زمینه ساز طرد شدن از گروه همسالان و ایجاد مشکلات جدی در روابط اجتماعی کودک شوند.
رویکردهای روانکاوی کودک و روش‌های تشخیص
روانشناسان برای اینکه به بهبود سلامت روان کودکان کمک کنند، روش‌های تشخیصی مختلفی را در نظر می‌گیرند که باید گفت این رویکردها درحال‌حاضر توسط بسیاری از محققان به اثبات رسیده و کاملا شناخته‌شده هستند. کودکان به‌طور معمول با چالش‌های زیادی روبه‌رو می‌شوند و نمی‌توان انتظار داشت که روش‌های درمانی برای آنها نیز دقیقا مشابه با بزرگسالان باشد، ازاین‌رو روانشناسان برای آنها از تکنیک‌های دیگری استفاده می‌کنند. درمان تعاملی کودک و والد یکی از این روش‌ها به‌شمار می‌رود که به بهبود ارتباط بین والدین با فرزند می‌انجامد، دیگر تکنیک کاربردی در این زمینه مربوط به بازی درمانی است که با این کار می‌توان روی رفتارها و حرکت‌های کودک تمرکز کرد.
روانکاوی کودکان برخلاف روانکاوی بزرگسالان، بر تحلیل کلامی تکیه کمتری دارد. با توجه به محدودیت‌های زبانی کودکان دبستانی، درمانگران از شیوه‌های غیرکلامی نظیر بازی درمانی، تحلیل رویاها و نقاشی درمانی برای برقراری ارتباط با دنیای درونی کودک بهره می‌گیرند. در ادامه به برخی از رویکردهای اصلی روانکاوی کودکان اشاره می‌شود:
روانکاوی، مکتب درمانی بنیانگذاری شده توسط زیگموند فروید، بر کاوش در ناخودآگاه و کشف ریشه‌های رفتاری در تجارب اولیه دوران کودکی و روابط شکل گرفته با مُهرهای والدینی تاکید می‌کند. بر اساس نظریه روانکاوی، بسیاری از الگوهای رفتاری و هیجانی در ناخودآگاه فرد شکل می‌گیرند و می‌توانند در بزرگسالی به صورت رفتارهای ناسازگار و اختلالات روانی بروز پیدا کنند.
در روانکاوی کودکان، درمانگر به دنبال ایجاد فضایی امن و سرشار از اعتماد برای کودک است. در این فضا، کودک تشویق می‌شود تا از طریق بازی، رویاها و نقاشی‌های خود، احساسات و تجارب درونی اش را به بیرون برون ریزی کند. از طریق تحلیل این برون ریزی‌های هیجانی، درمانگر تلاش می‌کند تا به محتوای ناخودآگاه کودک دسترسی پیدا کرده و تعارضات درونی او را آشکار سازد. با درک ریشه‌های رفتاری در گذشته کودک، درمانگر می‌تواند به او در جهت برقراری ارتباطی سازنده با دنیای درونی اش و مدیریت هیجانات به شیوه ای سالم کمک کند.
رویکرد روانکاوی فرویدی
در این رویکرد، درمانگر بر کشف تعارضات روانی ناشی از مراحل رشدی اولیه کودک (مراحل دهانی، مقعدی، آلگی) و حل و فصل این تعارضات تاکید می‌کند. برای مثال، درمانگر ممکن است از طریق تحلیل بازی‌های کودک، به احساس گناه یا خشم ناشی از مرحله مقعدی که در ناخودآگاه او باقی مانده است، پی ببرد. با آگاهی از این ریشه‌های ناخودآگاه، درمانگر می‌تواند به کودک در جهت درک و مدیریت این احساسات کمک کند.
رویکرد روانکاوی آنا فروید
آنا فروید، دختر زیگموند فروید، با تاکید بر اهمیت بازی به عنوان زبان اصلی برقراری ارتباط با کودکان، رویکرد بازی درمانی را در روانکاوی کودکان گسترش داد. در بازی درمانی، کودک از طریق اسباب بازی ها، داستان سرایی و ایفای نقش، احساسات و تجارب درونی خود را به نمایش می‌گذارد. درمانگر با مشاهده و تحلیل الگوهای رفتاری کودک در حین بازی، به درک دنیای درونی او و تعارضات نهفته در آن نائل می‌شود.
رویکرد روانکاوی بازی و بازی درمانی
این رویکرد که از تلفیق نظریه‌های ملانی کلاین و دونالد وینیکوت شکل گرفته است، بر اهمیت بازی به عنوان ابزاری برای برقراری ارتباط با خود برزخی کودک تاکید می‌کند. خود برزخی، مفهومی در روانکاوی است که به اشیاء یا افرادی اشاره دارد که کودک از آنها برای ایجاد حس امنیت، برقراری ارتباط با دنیای بیرونی و مدیریت اضطراب جدایی استفاده می‌کند. در بازی درمانی روانکاوی بازی، درمانگر با پیوستن به بازی کودک و فراهم آوردن فضایی برای تخیل و خلاقیت، به او در برقراری ارتباط با خود برزخی و در نتیجه، مدیریت هیجانات و برقراری روابط سالم با دنیای بیرون کمک می‌کند.
رویکرد رفتاری کودکان
به‌منظور روانشناسی کودکان پرخاشگر می‌توان از این رویکرد جهت اصلاح خلق‌وخوی آنها استفاده کرد که به‌طور کلی بر تغییر باورهای نادرست و احساسات اشتباه کودکان تاکید دارد.
شما در زمان مشاهده علائم مختلفی همچون مشکل در ایجاد مهارت‌های ارتباطی، عدم توانایی در کنترل خشم، استرس زیاد و مشکلاتی از این قبل می‌توانید با مراجعه به بهترین روانکاو تبریز از این رویکرد برای تغییر وضعیت فرزند خود استفاده کنید.
رویکرد انفعالی برای کودکان
بیشتر تمرکز متخصصان در زمان پیگیری رویکر انفعالی روی نیازهای عاطفی کودکان است تا این امکان را به آنها بدهد که راهی برای بیان احساسات خود و همچنین مدیریت رفتارشان به‌دست آورند.
ازسوی‌دیگر در این روش سعی می‌شود که ارتباط بین کودک و والدین به‌شکل موثری بهبود پیدا کند تا به ارتقای سطح عاطفی او منجر شود و احساس امنیت درونی را برای کودک به‌وجود آورد.
درزمینه روانشناسی کودکان دبستانی که برای ایجاد ارتباط با هم سن‌وسالان خود دچار مشکل می‌شوند یا اینکه تمایلی برای حضور در مدرسه ندارند می‌توان از این رویکرد برای شناخت رفتار آنها استفاده کرد.
درصورت سکونت در تبریز، اگر احساس میکنید فرزند شما بیش از حد گوشه‌گیر است و از اجتماع فاصله می‌گیرد یا اینکه نمی‌توانید ارتباط خوبی با او برقرار کنید، با مراجعه به بهترین روانکاو تبریز امکان پیگیری این رویکرد تشخیصی و درمانی برایتان وجود دارد.
رویکرد روان‌درمانی برای کودکان
در این حالت از تکنیک‌های روانشناسی برای درمان اختلال‌های کودکان استفاده می‌شود که با درنظرگرفتن سن و میزان توانایی‌های هر فردی امکان دارد فرایندهای روان‌درمانی با یکدیگر تفاوت داشته باشند.
در این رویکرد اعتقاد بر این است که مشکلات عاطفی و رفتاری کودکان رابطه نزدیکی با تجربه آنها در زندگی شخصی دارد که در مواردی روی نحوه برخورد و احساسات کودکان تاثیرگذار خواهد بود.
رویکرد روانشناختی کودکان
مورد دیگری که امکان دارد در هنگام مراجعه به بهترین روانکاو تبریز برای بررسی اختلال‌های عاطفی فرزند خود مشاهده کنید مربوط به رویکرد روانشناختی است که بر جنبه‌های مختلف ذهنی کودک تاکید می‌کند.
تمامی فرایندهای اجتماعی، رفتاری و روانی کودک در این رویکر مورد بررسی قرار می‌گیرد تا جنبه‌های مختلفی از اختلال‌های پیش‌آمده به‌طور کامل بازبینی شوند و امکان درمان موثر وجود داشته باشد.
رویکرد توسعه‌ای در روانکاوی کودکان
در این حالت روانشناس روی تقویت هرچه بهتر توانمندی‌ها و قابلیت‌های کودک شما تمرکز می‌کند و روش‌های مختلفی را برای توسعه روابط اجتماعی، تجربه‌های زندگی و مدیریت احساسات به‌کار می‌گیرد.
روش های تشخیص در روانکاوی کودک
تشخیص دقیق اختلالات روانی در کودکان دبستانی، پیش نیاز کلیدی برای انتخاب رویکرد درمانی مناسب است. در روانکاوی کودکان، از روش های تشخیصی مختلفی به صورت همزمان استفاده می شود تا تصویری جامع و چندوجهی از وضعیت رشدی و روانی کودک به دست آید. این روش های تشخیصی عبارتند از:
مصاحبه بالینی
در این روش، درمانگر با کودک و والدین او به صورت جداگانه و گاهی اوقات به صورت مشترک، مصاحبه ای عمیق و جامع به عمل می آورد. طی مصاحبه بالینی، درمانگر به دنبال کسب اطلاعاتی در مورد سابقه خانوادگی، تاریخچه رشدی کودک، الگوهای رفتاری، روابط اجتماعی، نقاط قوت و ضعف و همچنین علائم و نشانه های اختلالات روانی احتمالی است. علاوه بر کلام کودک، درمانگر به زبان غیرکلامی او نظیر حالات چهره، حرکات بدن و نحوه بیان کلامی نیز توجه ویژه ای نشان می دهد.
بازی درمانی تشخیصی
همانطور که پیشتر اشاره شد، بازی، زبان اصلی برقراری ارتباط با دنیای درونی کودکان دبستانی است. در بازی درمانی تشخیصی، درمانگر با فراهم آوردن فضایی سرشار از اسباب بازی های متنوع، کودک را تشویق به بازی آزادانه می کند. در حین بازی، درمانگر به الگوهای رفتاری، انتخاب اسباب بازی ها، نحوه تعامل کودک با اسباب بازی ها و همچنین سناریوهای داستانی که کودک در حین بازی خلق می کند، با دقت نگاه می کند. تحلیل این الگوها، سرنخ های ارزشمندی در مورد دنیای درونی کودک، تعارضات او و ماهیت احتمالی مشکلات روانی اش در اختیار درمانگر قرار می دهد.
تست های روانشناختی
در کنار مصاحبه بالینی و بازی درمانی تشخیصی، از تست های روانشناختی استاندارد نیز به عنوان ابزارهای کمکی در فرایند تشخیص استفاده می شود. این تست ها که طیف وسیعی از آزمون های هوش، شخصیت، سنجش اضطراب و افسردگی را در بر می گیرند، به تکمیل اطلاعات به دست آمده از سایر روش های تشخیصی کمک می کنند. شایان ذکر است که نتایج تست های روانشناختی به تنهایی ملاک تشخیص قطعی قرار نمی گیرند و همواره باید در کنار داده های به دست آمده از مصاحبه و مشاهده بالینی تفسیر شوند.