مثبت گرایی سمی نوعی وسواس در تفکر مثبت است. افراد مبتلا به مثبت گرایی سمی فکر می‌کنند باید همیشه در مورد همه‌ی تجربه‌ها تفسیر مثبت داشته باشند – حتی آن‌هایی که عمیقا تراژیک هستند.
مثبت گرایی سمی می‌تواند باعث خاموش شدن هیجانهای منفی و بیهوده‌انگاری غم و اندوه شود، و هم‌چنین، باعث شود افراد همواره تحت فشار باشند که وانمود کنند شاد هستند – حتی در شرایطی که با مشکلات دست و پنجه نرم می‌کنند.
در برخی موارد، این وضعیت از جانب افراد بر خودشان تحمیل می‌شود. برای مثال، یک فرد ممکن است تلاش کند با مثبت نشان دادن همه چیز، همیشه ظاهر خود را شاد نگه دارد. با وجود این، مثبت گرایی سمی می‌تواند ناشی از فشار خارجی نیز باشد؛ مثلا وقتی اطرافیان به یک فرد سوگوار یا غصه‌دار می‌گویند، “به زندگی‌ات ادامه بده” یا “نگاه مثبتی به این ضایعه داشته باش.”
تا انتهای این مقاله با سایت بازده همراه باشید تا اطلاعات بیش‌تری درباره‌ی مثبت گرایی سمی، از جمله ریسک‌ها و خطرات ناشی از آن و نحوه‌ی اجتناب از آن، به دست بیاورید.
۱. مثبت گرایی سمی چیست؟
برای دهه‌ها، کتاب‌ها و رسانه‌های محبوب همواره بر ارزش بالقوه‌ی تفکر مثبت تاکید داشته‌اند، و شواهدی نیز وجود دارند که نشان می‌دهند تفکر مثبت می‌تواند سلامت روان را بهبود ببخشد. برای مثال، مطالعه‌ای در ۲۰۱۸ بر روی دانشجویان یک کالج نشان داد، عزت نفس بالا ممکن است باعث تقویت تفکر مثبت شود، و خطر فکر کردن و اقدام به خودکشی را کاهش دهد.
با وجود این، همین داده‌هایی که بر فواید تفکر مثبت تاکید می‌کنند، نشان می‌دهند عواملی نظیر حمایت اجتماعی و خودکارآمدی، توانایی یک فرد در مقابله با مشکلات، نیز باید با تفکر مثبت تعامل داشته باشند تا وضعیت تن‌درستی انسان بهبود یابد. تفکر مثبت به تنهایی در خلاء وجود ندارد، و برای تمام چالش‌های زندگی مانند نوش‌دارو عمل نمی‌کند.
مثبت گرایی سمی تفکر مثبت را به عنوان تنها راه‌حل مشکلات بر افراد تحمیل می‌کند، و از آن‌ها می‌خواهد همواره از تفکر منفی یا بیان هیجانهای منفی اجتناب کنند.
پژوهش‌ها در خصوص تفکر مثبت عموما بر فواید داشتن نگاهی خوش‌بینانه هنگام تجربه‌ی مشکلات تمرکز دارند. در مقابل، مثبت گرایی سمی از آدم‌ها می‌خواهد فارغ از چالش‌های پیش روی‌شان، همواره مثبت فکر کنند، به طور بالقوه هیجان‌های‌شان را خاموش کنند، و به دنبال کسب حمایت اجتماعی نباشند.
برخی از نمونه‌های مثبت گرایی سمی عبارت هستند از:
- به والدینی که فرزندشان را از دست داده‌اند، بگوییم خوشحال باشند، زیرا دست‌کم بار دیگر می‌توانند صاحب فرزند شوند.
- پس از تجربه‌ی یک فاجعه، بگوییم “هر چیزی حکمتی دارد.”
- افراد را وادار کنیم بر جنبه‌های مثبت یک ضایعه‌ی ویرانگر تمرکز کنند.
- به افراد بگوییم غم و اندوه خود را پشت سر بگذارند و بر چیزهای خوب زندگی تمرکز کنند.
- افرادی را که همیشه ظاهری مثبت دارند یا هیجانهای خود را بروز نمی‌دهند، به عنوان آدم‌هایی قوی یا دوست‌داشتنی‌تر از سایرین معرفی کنیم.
- افراد را فارغ از سختی‌ها و ناملایمات پیش روی‌شان به رسیدن به موفقیت وادار کنیم؛ مثلا به آدم‌ها بگوییم از دوره‌ی قرنطینه‌ی اجباری ناشی از همه‌گیری کووید ۱۹ باید به عنوان فرصتی برای یادگیری مهارت جدید یا رسیدن به تناسب اندام استفاده کنند.
- تلاش کنیم نگرانی‌های افراد را صرفا با گفتن، “می‌توانست از این هم بدتر شود،” بزداییم.
۲. چرا مثبت گرایی سمی خطرناک است؟
عموما داشتن نگاهی مثبت مضر نیست. با وجود این، فردی که باور دارد فقط باید مثبت گرا باشد، ممکن است برخی مشکلات جدی را نادیده بگیرد یا با مشکلات ریشه‌ای سلامت روان خود مقابله نکند.
به همین ترتیب، آدم‌هایی که از سایرین می‌‌خواهند مثبت گرا باشند، ممکن است نتوانند به درستی از آن‌ها حمایت کنند یا باعث شوند عزیزان‌شان احساس به آن‌ها انگ زده می‌شود یا مورد قضاوت قرار می‌گیرند.
برخی از خطرات مثبت گرایی سمی عبارت هستند از:
- نادیده گرفتن آسیب‌های واقعی: بررسی ۲۹ مطالعه در خصوص خشونت‌های خانگی در ۲۰۲۰ نشان داد، سوگیری مثبت ممکن است باعث شود آدم‌هایی که دچار سوء استفاده شده‌اند، شدت این مسئله را دست کم بگیرند و هم‌چنان به روابط سمی‌شان ادامه بدهند. خوش‌بینی، امید، و بخشندگی خطر تحمل و ماندن در کنار افراد سوء استفاده‌گر را افزایش می‌دهند و باعث می‌شوند این سوء استفاده‌ها بیشتر شوند.
- دست کم گرفتن یک ضایعه: غم و اندوه واکنش‌های طبیعی انسان در برابر یک ضایعه هستند. فردی که مرتبا پیام‌هایی دریافت می‌کند مبتنی بر این‌که “به زندگی‌ات ادامه بده” یا “شاد باش”، ممکن است احساس کند دیگران به ناراحتی وی در مورد این ضایعه اهمیت نمی‌دهند. برای مثال، والدینی که فرزندشان را از دست داده‌اند، ممکن است احساس کنند فرزندشان برای سایرین مهم نبوده است، و همین مسئله باعث افزایش اندوه‌شان می‌شود.
- انزوا و احساس ننگ: آدم‌هایی که به اجبار احساس می‌کنند همیشه در برابر ناملایمات باید لبخند بزنند، ممکن است کم‌تر تمایل به درخواست کمک از دیگران داشته باشند. آن‌ها ممکن است احساس انزوا کنند یا از احساسات‌شان خجالت‌زده شوند؛ و همین مسئله آن‌ها را از درخواست پشتیبانی از دیگران باز می‌دارد. به گزارش انجمن روان‌پزشکی آمریکا، احساس ننگ و شرم می‌تواند آدم‌ها را از پیگیری درمان مشکلات روانی‌شان باز دارد.
- مشکلات ارتباطی: هر رابطه‌ای دارای چالش‌هایی است. مثبت گرایی سمی آدم‌ها را به نادیده گرفتن این چالش‌ها و تمرکز بر چیزهای مثبت ترغیب می‌کند. این رویکرد می‌تواند روابط و توانایی حل مشکلات ارتباطی را نابود کند.
- کاهش عزت نفس: هر فردی گاهی اوقات دچار هیجانهای منفی می‌شود. مثبت گرایی سمی آدم‌ها را به نادیده گرفتن هیجانهای منفی‌شان ترغیب می‌کند، حتی اگرچه خاموش کردن‌شان می‌تواند باعث شود آن‌ها احساس قدرت بیش‌تری کنند. وقتی فردی نتواند احساس مثبتی داشته باشد، ممکن است احساس کند شکست خورده است.
۳. آیا داشتن حس منفی مضر است؟
انسان‌ها طیف گسترده‌ای از هیجان‌ها را تجربه می‌کنند؛ هر یک از این هیجان‌ها نقش مهمی در سلامتی ایفا می‌کند. برای مثال، اضطراب ممکن است هشداردهنده‌ی وجود یک موقعیت خطرناک یا وضعیت نامشخص اخلاقی باشد؛ در حالی که خشم یک واکنش طبیعی به بی‌عدالتی یا سوء رفتار است. اندوه نیز ممکن است نشانه‌ای از شدت یک ضایعه باشد.
عدم اذعان به وجود این هیجان‌ها به معنی نادیده گرفتن اعمالی است که می‌توانند در اثر این هیجان‌ها ایجاد شوند. به علاوه، ناتوانی در بیان این هیجان‌ها باعث نمی‌شود آن‌ها از وجودتان خارج شوند. گاهی اوقات، بیشتر آدم‌ها برای مقابله با هیجانهای خود نیاز به کمک دارند. صرفا به زبان آوردن این هیجان‌ها ممکن است از قدرت آن‌ها بکاهد، و به شما کمک کند کم‌تر از گذشته احساس کنید در “دام‌شان” گرفتار شده‌اید.
برخی از پژوهش‌ها نشان می‌دهند، صحبت کردن درباره‌ی این هیجان‌ها، از جمله هیجانهای منفی، ممکن است حتی به بهبود پردازش احساسات به مغز کمک کند. نتایج یک مطالعه‌ی قدیمی‌تر نشان دادند، نام بردن و صحبت کردن از این هیجان‌ها از قدرت برخی مسیرهای مغزی مربوط به آن‌ها در بدن می‌کاهد؛ بنابراین، این یافته‌ها نشان می‌دهند، صحبت کردن درباره‌ی احساسات می‌تواند قدرت مخرب آن‌ها را کاهش دهد.
۴. چگونه از مثبت گرایی سمی اجتناب کنیم؟
برخی از استراتژی‌ها برای اجتناب از مثبت گرایی سمی خود تحمیلی عبارت هستند از:
- پذیرش هیجانهای منفی به عنوان بخشی طبیعی و مهم از تجربه‌ی انسانی
- شناسایی و نام بردن از هیجان‌ها به جای تلاش برای اجتناب از آن‌ها
- صحبت کردن درباره‌ی هیجان‌ها، نظیر احساسات منفی با آدم‌های قابل اعتماد
- کمک گرفتن از آدم‌هایی که شما را قضاوت نمی‌کنند، نظیر یک دوست قابل اعتماد یا یک درمانگر
از طریق روش‌های زیر می‌توانید از مثبت گرایی سمی تحمیل شده از دیگران اجتناب کنید:
- ترغیب دیگران به صحبت کردن بی‌پرده درباره‌ی هیجان‌های‌شان
- سخت نگرفتن در مواجهه با هیجانهای منفی
- اجتناب از تلاش برای نشان دادن واکنش مثبت به تمام حرف‌های طرف مقابل
- پذیرش این مسئله که غالبا هیجانهای شدید منفی با هیجانهای قدرتمند مثبت مصادف می‌شوند؛ مثلا حس اندوه عمیق غالبا نشان‌دهنده‌ی عشق شدید است.
جمع‌بندی
مثبت گرایی سمی آدم‌ها را ترغیب می‌کند هیجانهای سخت‌شان را نادیده بگیرند؛ و به این ترتیب، به طور بالقوه، قدرت این احساسات را افزایش می‌دهد.
با این‌که تفکر مثبت فوایدی به همراه دارد، هیچ کس نمی‌توان در تمام شرایط مثبت فکر کند.
وادار کردن افراد به بیان فقط هیجانهای مثبت می‌تواند توانایی‌شان را در برقراری ارتباط سرکوب کند و باعث شود آن‌ها به خاطر فکر کردن به چیزهای منفی در ذهن خود احساس گناه کنند.