پلاکت ها برای رخداد انعقاد خون نرمال مهم و ضروری هستند در صورتی که شما به کمبود پلاکت دچار باشید ممکن است خونریزی شدید اتفاق بیفتد. درواقع کمبود پلاکت یا ترومبوسیتوپنی به کم بودن غیر عادی سطح پلاکت های موجود در جریان خون گفته می‌شود. در ادامه این نوشتار با ما همراه باشید تا درباره علائم کمبود پلاکت خون نکات بسیار مهمی بدانید و ۱۹ مهمترین علایم، دلایل و درمان کمبود پلاکت خون را مطالعه کنید.
مهمترین حقایق درباره ترومبوسیتوپنی یا کمبود پلاکت خون
– ترومبوسیتوپنی (کمبود پلاکت) به خاطر آن اتفاق می‌افتد که تولید پلاکت ها کاهش می‌یابد یا سطح نابودی پلاکت ها افزایش پیدا می‌کند. این بیماری همچنین می‌تواند هنگامی که طحال بزرگ می‌شود و بیش از حد معمول جلوی تولید پلاکت‌ها را می‌گیرد نیز رخ بدهد.
– ترومبوسیتوپنی ناشی از هپارین (HIT) به خاطر نابودی پلاکت های سیستم ایمنی به وجود می‌آید که ممکن است به خاطر مصرف داروهای رقیق کننده‌ی خون هپارین و داروهای مشابه به وجود بیاید.
– سایر داروهای تجویزی نیز ممکن است در مواردی خاص به ترومبوسیتوپنی منجر شوند.
– عفونت‌های ویروسی به خاطر اثرشان بر مغز استخوان ممکن است باعث ترومبوسیتوپنی شوند، که این امر به کاهش تولید پلاکت ها منجر می‌شود.
– برای تشخیص ترومبوسیتوپنی از آزمایش خون استفاده می شود. این بیماری اغلب وقتی مشخص می‌شود که آزمایش خون برای مورد دیگری گرفته می‌شود یا در دوران چکاپ‌های منظم متوجه آن می‌شوند.
– علائم ترومبوسیتوپنی (کمبود پلاکت) می‌تواند شامل خونریزی‌های خفیف یا کبود شدگی‌هایی باشد که خونمردگی‌های زیر پوست هستند.
– درمان ترومبوسیتوپنی (کمبود پلاکت)، در صورت لزوم، شامل انتقال پلاکت‌های خون می‌شود. اکثر بیماران مبتلا به ترومبوسیتوپنی (کمبود پلاکت) به انتقال پلاکت منظم نیازی ندارند. اگر قرار به عمل جراحی یک بیماری باشد و پلاکت‌های خون او کمتر از ۵۰.۰۰۰ باشند، آن وقت ممکن است به انتقال پلاکت نیاز باشد.
کمبود پلاکت یا ترومبوسیتوپنی چیست
پلاکت‌ها (ترومبوسیت ها) عناصر مهمی در خون هستند که برای انعقاد خون (و پیشگیری از خونریزی) مهم و ضروری است. ترومبوسیتوپنی (کمبود پلاکت) به کم بودن تعداد پلاکت های خون در مقایسه با محدوده‌ی نرمال اطلاق می‌شود. تعداد نرمال پلاکت ها چیزی بین ۱۵۰.۰۰۰ و ۴۵۰.۰۰۰ در هر میکرولیتر (یک هزارم لیتر) است. تنها حدود ۳/۲ پلاکت‌ها در داخل جریان خون به گردش در می‌آیند و یک سوم باقیمانده در طحال یافت می‌شوند. چرخه‌ی عمر پلاکت ها معمولا حدود ۷-۱۰ روز است؛ بنابراین، پلاکت‌های قدیمی به طور پیوسته با پلاکت‌های تازه جایگزین می‌شوند.
علائم کمبود پلاکت
اکثر افراد مبتلا به ترومبوسیتوپنی هیچ علامتی که مستقیما به کمبود پلاکت مربوط باشند ندارند. اما ممکن است علائمی مربوط به علت اصلی ترومبوسیتوپنی را از خود نشان بدهند.
در ترومبوسیتوپنی (کمبود پلاکت) شدید (تعداد پلاکت کمتر از ۱۰.۰۰۰ تا ۲۰.۰۰۰) اگر فرد دچار بریدگی یا جراحت بشود ممکن است خونریزی شدیدی بکند. خونریزی بی وقفه همچنین وقتی که تعداد پلاکت ها به شدت کاهش پیدا می‌کنند نیز اتفاق می‌افتد.
۱ – خونریزی یا کبود شدگی که به سهولت اتفاق می افتد ۲- خونریزی‌های زیر پوست یا در دیواره‌ی دهان یا کبود شدگی ۳- خونریزی بینی ۴- خونریزی لثه ۵- دوره‌های قاعدگی سنگین ۶- دیده شدن خون در مدفوع یا ادرار
سایر نشانه‌ها و علائمی که ممکن است در بیماران مبتلا به ترومبوسیتوپنی رخ بدهد می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
۷- بزرگ شدن طحال ۸- خستگی مفرط ۹- یرقان
دلایل کمبود پلاکت خون
علت‌های به وجود آمدن ترومبوسیتوپنی (کمبود پلاکت) را می‌توان به سه دسته تقسیم بندی کرد:
۱. تولید ناقص پلاکت ها
۲. افزایش نابودی یا تحلیل پلاکت ها، و
۳. ترشحات طحالی
علل اصلی هر یک از دسته‌بندی‌ها در قسمت زیر مشخص شده است، هر چند علائم کمتر رایج دیگری نیز برای کمبود پلاکت وجود دارد که در این مقاله به آن‌ها اشاره نکرده‌ایم.
۱. تولید ناقص پلاکت
تعداد پایین پلاکت‌ها به دلیل تولید ناقص عموما به خاطر مشکلاتی در مغز استخوان است. معمولا سایر گلبول‌های خون (قرمز و سفید) نیز تحت تاثیر بعضی از این فرایندها قرار می‌گیرند، و شمار آن‌ها نیز ممکن است غیر عادی بشود.
بعضی از عفونت‌های ویروسی با تاثیر بر مغز استخوان می‌توانند باعث کاهش تعداد پلاکت‌ها شوند به عنوان مثال؛
– سرخجه
– اوریون
– آبله مرغان
– هپاتیت C
– اچ آی وی
کم خونی آپلاستیک اصطلاحی است برای نامیدن نقص مغز و استخوان که به کاهش تعداد پلاکت های خون منجر می‌شود و معمولا با کم خون (کاهش تعداد گلبول های قرمز) و لکوپنی (کمبود تعداد گلبول‌های سفید) مرتبط است. علل رایج و شایع کم خونی آپلاستیک عبارتند از:
– عفونت‌ها (پاروویروس، اچ آی وی)
– بعضی از داروها
– تشعشعات یا
– اختلالات مادرزادی
بسیاری از داروهای شیمی درمانی عموما باعث سمی شدن مغز استخوان و ترومبوسیتوپنی (کمبود پلاکت) می‌شوند.
سایر علت‌های ترومبوسیتوپنی به خاطر تولید ناقص پلاکت‌ها توسط مغز استخوان شامل موارد زیر می‌شوند:
– داروهای مدر تیازیدی
– مسمویت الکل ناشی از سوء مصرف طولانی مدت الکل
– لوسمی و لنفوم
– سرطان هایی که به مغز استخوان حمله می‌کنند و
– کمبود ویتامین B۱۲
۲. افزایش میزان نابودی پلاکت ها
افزایش میزان نابودی پلاکت ها با مکانیسم‌های ایمیونولوژیک و غیر ایمیونولوژیک می‌تواند باعث ترومبوسیتوپنی بشود.
علل ایمیونولوژیک ترومبوسیتوپنی (کمبود پلاکت) می‌تواند موارد زیر باشد:
– مصرف بعضی از داروهای خاص به عنوان مثال، آنتوبیوتیک‌های سولفونامید، کاربامازپین، دیگوکسین، کوینین، کینیدین، استامینوفن و ریفامپین.
– واکنش به تزریق خون؛ و
– ناراحتی‌های روماتوئیدی
پورپورای ناشناس کاهش پلاکت (ITP)، یک نوع ترومبوسیتوپنی ایمیونولوژیکی است که در آن سیستم ایمنی بدن به اشتباه به پلاکت‌های در حال جریان در خون حمله می‌کند (خود ایمن). ITP عموما در افزاد بزرگسال مزمن (طولانی مدت) و در کودکان حاد است.
ترومبوسیتوپنی ناشی از هپارین (HIT) یک نوع نابودی ایمنی پلاکت‌های خون است که با مصرف از هپارین که رقیق کننده‌ی خون است به وجود می‌آید و به داروها مربوط می‌شود (هپارین وزن مولکولی پایین، انوکساپارین نامیده می‌شود.
فرایندهای تحلیل برنده‌ی پلاکت غیر ایمیونولوژیکی شامل موارد زیر می‌شوند:
عفونت‌های شدید، رگ‌های خونی غیر معمول در سطح پوست، یا، به ندرت، انعقاد درون رگی منتشر یا DIC .
سایر علل غیر ایمیونولوژیکی ترومبوسیتوپنی (کمبود پلاکت) دو ناراحتی، نادر، اما مرتبط دیگر به نام‌های نشانگان همولیتیک اورمیک (HUS) و پورپورای ترومبوتیک ترومبوسیتوپنیک (TTP) هستند. این‌ها ممکن است از بیماری‌های ویروسی، متاستاس سرطان، بارداری یا شیمی درمانی ناشی شوند. سایر نشانه‌های بالینی این ناراحتی‌ها کم خونی هماتولیک، اختلال عملکرد کلیه، گیجی، و تب هستند. HUS معمولا در کودکان با اسهال عفونی مرتبط است که به خاطر وجود باکتری‌های اشریشیا کلی است.
HELLP مخفف نوعی سندرم است که در زنان باردار دیده می‌شود و موجب کم خونی همولیتیک (از هم گسیختگی گلبول‌های خون)، افزایش آنزیم‌های کبدی، و پلاکت‌های پایین می‌شود.
۳. ترشحات طحال
ترشحات طحال وقتی اتفاق می‌افتد که طحال بزرگ می‌شود (مثلا، به خاطر سیروز کبدی یا انواع خاصی از لوسمی)، که در آن ترشحات طحال بیش از حد نرمال می‌شود. این امر می‌تواند به ترومبوسیتوپنی (کمبود پلاکت) منجر شود.
در اطفال، ناراحتی‌های بسیاری مشابه آنچه در فوق فهرست کردیم می‌تواند به ترومبوسیتوپنی نوزادی منجر شود. همچنین یک سری ناراحتی‌های ژنتیک وجود دارند که می‌توانند به ترومبوسیتوپنی (کمبود پلاکت) در کودکان هنگام تولد منجر شوند.
۴. چه وقت برای درمان کمبود پلاکت یا ترومبوسیتوپنی به پزشک مراجعه کنیم؟
ترومبوسیتوپنی معمولا به صورت اتفاقی و در حین انجام آزمایش‌ّ خون منظم به منظورهای دیگری تشخیص داده می‌شود. پزشکی که آزمایش را برای‌تان تجویز کرده است تعیین می‌کند که ناراحتی‌تان ممکن است چقدر شدت داشته باشد و ضرورت انجام اقدامات و بررسی‌های بیشتر تا چه اندازه است.
ترومبوسیتوپنی (کمبود پلاکت) معمولا توسط پزشکان داخلی، پزشک خانواده، یا متخصص اختلالات خونی تشخیص داده می‌شود.
۵. کمبود پلاکت یا ترومبوسیتوپنی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
تعداد کم پلاکت‌ها اغلب به صورت تصادفی و طی انجام چکاپ‌های مرسوم تشخیص داده می‌شود. پلاکت ها بخشی از شمارش کامل خون هستند به همراه گلبول‌های سفید خون و گلبول‌های قرمز خون. شبه ترومبوسیتوپنی را با تکرار شمارش کامل خون می‌تواند بر طرف کرد.
بررسی بیشتر برای تعداد پایین پلاکت ها شامل سابقه‌ی پزشکی کامل و آزمایش‌های جسمی توسط پزشک می‌شوند. مرور تمام داروها، سابقه‌ی خانوادگی، و سابقه‌ی شخصی سرطان‌ها، سوء مصرف مواد و الکل، مشکلات خونریزی و سایر ناراحتی های پزشکی (بیماری‌های روماتیسمی، مشکلات کبدی، بیماری کلیوی) باید در این ارزیابی لحاظ شوند. بزرگ شدن طحال، پتشی (نوعی هماتوم)، و پورپورا عموما در آزمایش‌های جسمی این بیماران مورد جستجو قرار می‌گیرند.
بررسی‌های تشخیصی بیشتر برای ترومبوسیتوپنی (کمبود پلاکت) به تحلیل مفصل سایر مقادیر مانند شمارش کامل خون، پنل جامل شیمیایی خون (عملکرد کلیه، کبد، الکترولیت‌ها)، پنل انعقاد خون (سایر مولفه‌های سیستم انعقاد خون)، و بررسی لکه خون زیر میکروسکوپ نیز بستگی دارد.
۶. درمان کمبود پلاکت ترومبوسیتوپنی چیست؟
درمان ترومبوسیتوپنی تا حدود زیادی به شدت و علت اصلی آن بستگی دارد.
بیشتر، بیمارانی که ترومبوسیتوپنی (کمبود پلاکت) دارند به تزریق پلاکت منظم نیاز ندارند. اگر هر عملی یا روش تهاجمی دیگر برای یک بیمار مبتلا به کمبود پلاکت (کمتر از ۵۰.۰۰۰) برنامه ریزی شده باشد، آن وقت ممکن است برای بالاتر از ۵۰.۰۰۰ عدد نگه داشتن پلاکت‌ها به تزریق پلاکت نیاز باشد.
سایر کسانی که توصیه می‌شود برای آن‌ها تزریق پلاکت صورت بگیرد بیماران دچار خونریزی شدید با شمار پلاکت‌های کمتر از ۲۰.۰۰۰ تا ۵۰.۰۰۰ (بسته به تصوایر آزمایشگاهی) و بیماران دارای پلاکت‌های کمتر از ۱۰.۰۰۰ عدد با یا بدون خونریزی هستند.
همچنین می‌توانید از ۱۸ درمان خانگی برای پایین بودن پلاکت خون نیز بهره ببرید.
۷. آیا می‌توان کمبود پلاکت یا ترومبوسیتوپنی را در خانه نیز کنترل کرد؟
در اکثر موارد، عملکرد پلاکت‌ها به رغم تعداد پایینی که دارند معمولی است، و این عموما برای متوقف کردن خونریزی‌های کوچک کافی است. با وجود این، افراد مبتلا به ترومبوسیتوپنی شدید (تعداد پلاکت کمتر از ۲۰.۰۰۰) در صورتی که قسمتی از بدنشان دچار بریدگی یا جراحت بشود خطر خونریزی شدید در آن‌ها افزایش پیدا می‌کند.
۸. درمان پزشکی برای کمبود پلاکت یا ترومبوسیتوپنی چیست؟
درمان پزشکی برای هر یک از علل ترومبوسیتوپنی نقشی حیاتی در معالجه‌ی آن (در صورتی که اصلا امکان پذیر باشد) ایفا می‌کند. به عنوان مثال، درمان سپتیسمی (گند خونی)، لوپوس، یا لوسمی ممکن است بخش مهمی از درمان شمار پایین پلاکت‌ها به این علل باشد.
ترومبوسیتوپنی (کمبود پلاکت) ناشی از مصرف داروهای پزشکی را ممکن است بتوان با قطع داروی عامل این بیماری تحت نظارت پزشک درمان کرد. این بالاخص درباره‌ی بیمارانی که به HIT مبتلا هستند، و در محیط بیمارستانی که این بیماران قرار دارند و به آن‌ها به دلایلی دیگر داروهای رقیق کننده‌ی خون می‌دهند صدق می‌کند. اگر تشخیص درست صورت گرفته باشد، در آن صورت مصرف هر یک از محصولات حاصل از هپارین را باید بلافاصله قطع کرد و در آینده نیز نباید به بیمار هیچ یک از این محصولات را تجویز کرد.
در ITP شدید، معمولا برای تضعیف سیستم ایمنی بدن جهت جلوگیری از سرکوب خودایمن پلاکت‌ها از استروئید استفاده می‌شود. اگر بیماری به تزریق استروئید واکنش نشان ندهد، از پادتن‌های داخل وریدی یا ایمیونوگلوبین نیز می‌توان گاهی با همان هدف مذکور استفاده کرد. در صورت جواب ندادن بدن به سایر درمان‌ها برداشتن طحال توصیه می‌شود.
تعویض پلاسما نیز درمانی برای TTP و HUS است. در این بیماری‌ها، تزریق پلاکت به صورت منظم توصیه نمی‌شود چون می‌تواند دوره‌ی بیماری را طولانی‌تر کند.
۹. آیا می‌توان از ترومبوسیتوپنی (کمبود پلاکت) پیشگیری کرد؟
ترومبوسیتوپنی (کمبود پلاکت) را فقط در صورت ممکن است بتوان پیشگیری کرد که علت اصلی آن مشخص و قابل پیشگیری باشد. به عنوان مثال، در بیمارانی که ترومبوسیتوپنی ناشی از سوء مصرف الکل دارند، پرهیز از نوشیدن الکل توصیه می‌شود. در بیماران مبتلا به HIT، باید از مصرف هر محصولی که از هپارین به دست آمده است در آینده اجتناب کرد. اگر مشخص شود که هر دارویی علت پایین بودن تعداد پلاکت‌ها در یک فرد است، آن شخص در آینده باید از مصرف آن دارو پرهیز کند.
۱۰. آینده‌ی فرد مبتلا به ترومبوسیتوپنی (کمبود پلاکت ) چگونه خواهد بود؟
آینده‌ی بیماری ترومبوسیتوپنی (کمبود پلاکت ) اساسا به علت و شدت آن بستگی دارد. تنها در ترومبوسیتوپنی شدید (پایین تر بودن تعداد پلاکت ها از محدوده ی ۱۰.۰۰۰-۲۰۰۰۰ عدد) ممکن است خطر خونریزی بدون توقف وجود داشته باشد. بسیاری از موارد ابتلا به ترومبوسیتوپنی (کمبود پلاکت ) ممکن است قابل کنترل باشند (مواردی که ناشی از مصرف داروهای خاص یا برخی از عفونت ها هستند)، در نتیجه پیش بینی آینده این نوع از بیماری خوشایند به نظر می‌رسد. در عملکرد پلاکت ها ( که انعقاد خون و پیشگیری از خونریزی بیش از حد است) در اکثر موارد اختلالی ایجاد نمی‌شود، هر چند تعداد پلاکت های خون ممکن است که پایین باشد.