هنگامی می‌توان یک دختر را دچار بلوغ دیررس دانست که سینه‌های‌اش تا ۱۳ سالگی تشکیل نشده باشند یا تا ۱۶ سالگی دوره‌ی قاعدگی را تجربه نکرده باشد. تغییرات ناشی از رسیدن به سن بلوغ در بدن هنگامی ایجاد می‌شوند که هورمون‌های جنسی در حال تولید باشند. این تغییرات به طور طبیعی بین سنین ۸ الی ۱۴ در دخترها نمایان می‌شوند. این تغییرات در دخترهایی که دچار بلوغ دیررس هستند، اتفاق نمی‌افتند، یا به صورت طبیعی پیشرفت نمی‌کنند. بلوغ دیررس در پسرها شایع‌تر از بلوغ دیررس در دختران است.
۱. تعریف بلوغ دیررس در دخترها
فرایند بلوغ هنگامی آغاز می‌شود که غده‌ی هیپوفیز شروع به تولید دو هورمون می‌کند؛ هورمون لوتئینه کننده (LH) و هورمون محرکه فولیکولی (FSH) که باعث می‌شوند تخمدان‌ها بزرگ شوند و شروع به تولید استروژن کنند. مدت کمی پس از بزرگ شدن سینه‌ها، دختر نوجوان جهش رشدی را تجربه خواهد کرد؛ و نخستین دوره‌ی قاعدگی نیز حدود ۲ الی ۳ سال پس از آن شروع خواهد شد. دختر نوجوانی که تا ۱۳ سالگی سینه‌های‌اش تشکیل نشده باشند، دچار تاخیر در بلوغ شده است.
۲. علائم بلوغ دیررس
دخترها معمولا بین سنین ۸ الی ۱۵ وارد دوره‌ی بلوغ می‌شوند. چنان‌چه با بلوغ دیررس در دختران مواجه هستید ، ممکن است یک یا چند مورد از علائم زیر در فرزندتان ظاهر شوند:
الف. عدم رشد سینه‌ها تا ۱۳ سالگی
ب. عدم رویش مو در اطراف آلت تناسلی
پ. عدم شروع دوره‌ی قاعدگی تا ۱۶ سالگی
ت. کوتاهی قد و پایین بودن سرعت رشد
ث. عدم رشد و تشکیل رحم
ج. پایین‌تر بود سن استخوانی نسبت به سایر هم‌سالان
تاخیر در بلوغ، بسته به علت ایجاد آن، ممکن است دارای علائم دیگری نیز باشد.
۳. علت‌های بلوغ دیررس
برخی از دخترها که دچار تاخیر در بلوغ هستند، ممکن است فقط رسیدن به سن بلوغ در آن‌ها کمی دیرتر از دیگران اتفاق بیفتد؛ ولی هنگامی که فرایند رسیدن به بلوغ آغاز شود، تغییرات بلوغ در آن‌ها به طور طبیعی پیشرفت خواهد داشت. به این وضعیت “بلوغ دیررس درونی(یا ارثی)” گفته می‌شود؛ این گونه بلوغ دیررس در میان پسرها شایع‌تر از دخترها است. غالبا این وضعیت از والدین به کودکان منتقل می‌شود؛ بنابراین، اگر دوره‌ی قاعدگی مادر از ۱۴ سالگی آغاز شده باشد (میانگین سن شروع قاعدگی ۱۲ سالگی است) یا اگر پدر دیرتر از زمان طبیعی به بلوغ رسیده باشد، احتمالا بلوغ دیررس فرزندان نیز وجود دارد.
کاهش چربی بدن یکی از علت‌های اصلی ایجاد تاخیر در رسیدن به بلوغ در دخترها است. این وضعیت معمولا در دخترهای ورزشکار (حرفه‌ای)، به خصوص ژیمناست‌ها، رقصنده‌های باله، و شناگران رقابتی مشاهده می‌شود. هم‌چنین، این گونه از بلوغ دیررس در دخترهای مبتلا به بی‌اشتهایی عصبی نیز دیده می‌شود؛ این دخترها رژیم‌های غذایی سنگین می‌گیرند یا به پرخوری و استفراغ روی می‌آورند، زیرا همیشه فکر می‌کنند بسیار چاق هستند، در حالی که، به طرز غیر طبیعی لاغر هستند. هم‌چنین، دخترهای مبتلا به برخی از بیماری‌های مزمن که باعث کاهش چربی بدن می‌شوند نیز دچار بلوغ دیررس خواهند شد.
تخمدان‌های برخی از دخترهایی که دچار تاخیر در بلوغ هستند، ممکن است دچار مشکل شده باشند. تخمدان‌های این دخترها ممکن است به خوبی شکل نگرفته یا دچار آسیب شده باشند. به این وضعیت “نارسایی اولیه تخمدان” گفته می‌شود. علت اصلی و مادرزادی بروز این وضعیت سندرم ترنر است که بر اثر آن، تمام یا بخشی از یکی از دو کروموزوم X وجود ندارند. بیشتر دخترهای مبتلا به سندرم ترنر، نسبت به سن‌شان، بسیار کوتاه قد هستند و ممکن است دچار ویژگی‌های بدنی خاصی باشند؛ ویژگی‌هایی نظیر پرده‌ی گردنی، قوس بیش از اندازه‌ی سقف دهان، یا خم شدن بازو در جهت مخالف هنگام باز شدن. با وجود این، در بیشتر موارد، سندرم ترنر پیش از ۱۳ سالگی به خوبی قابل تشخیص است – به دلیل قد کوتاه این بیماران. علت اصلی اکتسابی نارسایی تخمدان وارد آمدن آسیب به تخمدان‌ها در اثر قرار گرفتن در معرض اشعه است – معمولا برای درمان لوسمی یا برخی دیگر از انواع سرطان.
گاهی اوقات، تخمدان‌ها توسط دستگاه ایمنی بدن آسیب می‌بینند. به علاوه، برخی از دخترها نیز به خاطر کمبود هورمون‌های هیپوفیز – هورمون لوتئینه کننده (LH) و هورمون محرکه فولیکولی (FSH) که به گنادوتروپین نیز مشهور هستند – دچار تاخیر در بلوغ می‌شوند. این وضعیت ممکن است هم‌زمان با سایر نارسایی‌های هیپوفیز از قبیل کمبود تولید هورمون رشد، یا به طور مستقل (به ویژه، در دخترهایی که علی‌رغم تاخیر در بلوغ، کوتاه قد نیستند) ایجاد شود.
بنابراین، به طور خلاصه می‌توان گفت، در بیشتر موارد مربوط به بلوغ دیررس تغییرات رشد فقط کمی دیرتر از حالت معمول آغاز می‌شوند. هنگامی که فرایند بلوغ آغاز شود، به طور طبیعی پیش خواهد رفت. بلوغ دیررس ممکن است به صورت ارثی در خانواده‌ها وجود داشته باشد؛ این وضعیت شایع‌ترین علت بلوغ دیررس به شمار می‌رود.
یکی دیگر از علت‌های شایع بلوغ دیررس در دخترها، کمبود چربی بدن است. لاغری بیش از اندازه می‌تواند در فرایند طبیعی بلوغ اختلال ایجاد کند. این وضعیت در موارد زیر شایع‌تر است:
الف. دخترهای بسیار فعال نظیر شناگرها، دونده‌ها، و رقصنده‌ها
ب. دخترهای مبتلا به اختلالات خوردن نظیر پرخوری عصبی یا بی‌اشتهایی عصبی
پ. دخترهای مبتلا به سوء تغذیه
هم‌چنین، بلوغ دیررس ممکن است هنگامی اتفاق بیفتد که تخمدان‌ها هورمون‌های اندکی تولید کنند (یا اصلا هورمونی تولید نکنند). به این وضعیت هیپوگنادیسم گفته می‌شود.
الف. این وضعیت هنگامی اتفاق می‌افتد که تخمدان‌ها دچار آسیب شده باشند یا به طور مناسب رشد نکرده باشند.
ب. هم‌چنین، اشکال در کارکرد بخش‌هایی از مغز که در فرایند بلوغ درگیر هستند، نیز ممکن است باعث ایجاد این وضعیت شود.
برخی از بیماری‌ها یا روش‌های درمانی خاص نیز می‌توانند به هیپوگنادیسم منجر شوند:
الف. بیماری سلیاک
ب. بیماری التهاب روده
پ. کم کاری تیروئید
ت. دیابت
ث. فیبروز سیستیک
ج. بیماری کبد و کلیه
چ. بیماری‌های خود ایمنی نظیر هاشیموتو یا بیماری آدیسون
ح. شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی برای درمان سرطان که ممکن است به تخمدان‌ها آسیب برساند
خ. وجود تومور در غده‌ی هیپوفیز
د. سندرم ترنر، نوعی اختلال ژنتیکی
۴. تشخیص بلوغ دیررس در دخترها
جهت تشخیص تاخیر در بلوغ دخترها، متخصص غدد برای اندازه‌گیری سطوح LH، FSH و استرادیول ممکن است به انجام آزمایش خون و برخی دیگر از آزمایش‌ها بپردازد. وجود سطوح بسیار بالایی از LH و FSH نشان می‌دهد تخمدان‌ها به خوبی کار نمی‌کنند، و غده‌ی هیپوفیز تلاش می‌کند آن‌ها را به کار بیشتر وادار کند. چنان‌چه علت نارسایی تخمدان‌ها مشخص نشود، جهت بررسی این مسئله که آیا برخی یا تمام سلول‌ها فاقد برخی یا تمام بخش‌های کروموزوم X هستند یا خیر، پزشک معالج به مطالعه بر روی کروموزوم یا کاریوتیپ می‌پردازد.
اگر سطوح LH، FSH و استرادیول همگی پایین باشند، تاخیر در بلوغ ممکن است به علت کاهش چربی بدن (در صورت وجود هر یک از عوامل خطر مذکور در بخش قبل) یا کمبود دائمی LH و FSH باشد. چنان‌چه پزشک معالج به کمبود هورمون‌های چندگانه‌ی هیپوفیز مشکوک شود، ممکن است به سایر آزمایش‌ها متوسل شود؛ در برخی موارد، انجام ام‌آرآی مغز نیز می‌تواند به تشخیص وضعیت کمک کند. تعیین سن استخوانی با استفاده از رادیوگرافی از دست نیز معمولا انجام می‌شود؛ در این موارد، سن استخوانی احتمالا ۲ یا چند سال عقب از سن تولدشان است؛ به این ترتیب، این بیماران هنوز زمان اضافه برای رشد در اختیار دارند.
به عنوان جمع‌بندی برای این بخش باید گفت، هنگام مراجعه به پزشک، وی به بررسی سابقه‌ی خانوادگی بیمار می‌پردازد تا ببیند آیا بلوغ دیررس در خانواده‌ی بیمار موروثی است یا خیر.
هم‌چنین، پزشک ممکن است سوال‌هایی را درباره‌ی موارد زیر از والدین کودک بپرسد:
الف. عادات غذایی
ب. عادات ورزشی و میزان فعالیت
پ. سابقه‌ی پزشکی
پزشک معالج به انجام برخی معاینه‌های بدنی می‌پردازد. هم‌چنین، پزشک برای تشخیص دقیق وضعیت بیمار به انجام برخی از آزمایش‌های زیر نیز پیدا خواهد داشت:
الف. آزمایش خون جهت بررسی سطوح هورمون‌های رشد، هورمون‌های جنسی، و هورمون‌های تیروئید
ب. آزمایش خون جهت بررسی پاسخ LH به هورمون آزادکننده گنادوتروپین‌ها (GnRH)
پ. تحلیل کروموزوم‌ها
ت. ام‌آرآی سر برای بررسی احتمال وجود تومور
ث. سونوگرافی از تخمدان‌ها و رحم
پزشک جهت ارزیابی سن استخوان‌ها و بررسی وضعیت رشد آن‌ها از دست و مچ چپ بیمار عکس رادیولوژی تهیه می‌کند. این آزمایش، در صورت نیاز، ممکن است چند نوبت دیگر تکرار شود.
۵. درمان
سینه‌های یک دختر مبتلا به بلوغ دیررس درونی(یا ارثی)، سرانجام بدون انجام اقدامات خاصی، رشد خواهند کرد. گاهی اوقات، برای کمک به تسریع در رشد سینه‌ها، پزشک معالج به مدت ۴ الی ۶ ماه استروژن تجویز خواهد کرد.
الف. گاهی اوقات، برای درمان دخترهای مبتلا به بلوغ دیررس که دچار کاهش چربی بدنی نیز هستند، افزایش میزان خوراک و افزایش وزن می‌تواند کارساز باشد.
ب. برای درمان دخترهای مبتلا به نارسایی اولیه‌ی تخمدان یا کمبود دائمی گنادوتروپین، انجام اقداماتی که بتوانند میزان استروژن را افزایش دهند، می‌تواند مفید باشد؛ بدین منظور، پزشک معالج ممکن است مصرف قرص استرادیول به صورت روزانه یا استفاده از چسب استرادیول (که باید هفته‌ای دو بار روی پوست چسبانده شود) را تجویز کند. پزشک معمولا تجویز این دارو را با دوزهای اندک آغاز می‌کند و معمولا هر ۶ ماه یک بار، دوز آن را افزایش می‌دهد. پس از ۱۲ الی ۱۸ ماه، معمولا کار بر روی هورمون دیگری به نام پروژستین (مثلا با مصرف داروی پروورا) آغاز می‌شود؛ این کار، بعد از گذشت چند ماه، معمولا پس از توقف تولید پروژستین ظرف یک یا دو روز، به شروع دوره‌ی قاعدگی منجر خواهد شد. جهت اطلاع از وضعیت و توان بالقوه‌ی باروری فرزندتان باید با یک متخصص غدد مشورت کنید.
به طور خلاصه باید گفت، درمان تاخیر در بلوغ دخترها به علت ایجاد این وضعیت بستگی دارد.
چنان‌چه دختر مورد نظر دارای سابقه‌ی خانوادگی بلوغ دیررس باشد، معمولا نیازی به درمان وجود ندارد. این گونه دخترها به مرور زمان به بلوغ خواهند رسید.
افزایش مقداری از وزن دخترهایی که دچار کمبود چربی بدنی هستند، ممکن است به رسیدن آن‌ها به بلوغ کمک کند.
اگر تاخیر در بلوغ بر اثر یک بیماری یا اختلال خوردن ایجاد شده باشد، درمان علت این تاخیر می‌تواند به بلوغ طبیعی کمک کند.
چنان‌چه دختری نتواند به بلوغ برسد، یا بر اثر تاخیر در بلوغ به شدت دچار ناراحتی و نگرانی شود، هورمون درمانی می‌تواند به رسیدن وی به بلوغ کمک کند. بدین منظور، اقدامات زیر انجام می‌شوند:
الف. تجویز استروژن (هورمون جنسی) با دوز بسیار پایین، به صورت خوراکی یا چسب
ب. نظارت بر تغییرات رشد و افزایش دوز دارو به ازای هر ۶ تا ۱۲ ماه
پ. افزودن پروژسترون (هورمون جنسی) جهت شروع دوره‌ی قاعدگی
ت. تجویز قرص‌های ضد بارداری خوراکی برای حفظ سطوح طبیعی هورمون‌های جنسی
۶. عوارض احتمالی
درمان بلوغ دیررس از طریق جبران کمبود استروژن ممکن است دارای برخی عوارض جانبی باشد.
سایر عوارض احتمالی ممکن است شامل موارد زیر باشند:
الف. یائسگی زودرس
ب. ناباروری
پ. تراکم استخوانی پایین و احتمال شکستگی استخوان در آینده (پوکی استخوان)