همه‌ی ما اتفاق نظر داریم که برای اکثر ما رفتن به جنگل و جمع کردن و خوردن مجموعه‌ای از قارچ‌های مختلف یک ریسک بسیار بزرگ است. این واقعیت از زمان کودکی که افسانه‌ها را می‌خواندیم در ذهن ما حک شده‌است. نکته این است تا زمانی که یک کارشناس خبره‌ی جمع کردن قارچ نباشید، باید جدا از این کار اجتناب کنید. اما گاهی می‌شنوم که می‌گویید آیا فقط قارچ‌های قرمز با نقاط سفید نیست که باید مراقب‌شان باشیم؟ این فقط یک نوع قارچ سمی است که باید از آن اجتناب کنید و شما را به شدت بیمار می‌کند. انواع قارچ های سمی که آسیب جدی به شما وارد می‌کنند بی‌خطر به نظر می‌رسند و گاهی واقعا شبیه قارچ‌های خوراکی هستند.
در برآوردی که من خواندم تعداد مسمومیت با قارچ سمی فقط در آمریکا سالانه ۶ تا ۷ هزار مورد اعلام شده‌است. هرچند نرخ مرگ و میر در اثر مصرف قارچ سمی کم‌تر از ۱ درصد است، اما بسیاری از افراد علائم مسمومیت حاد را تجربه می‌کنند. بسیاری از کسانی که مسموم می‌شوند کودکان هستند اما بسیاری از بزرگسالان نیز دچار این مسمومیت می‌شوند، و در موارد نادر نیز کل خانواده مسموم شده‌است.
در کل حدود ۳۰ نوع قارچ وجود دارد که سمی بودن آن برای انسان اثبات شده‌است، و بسیاری از آن‌ها به یک خانواده تعلق دارند. علاوه بر این ۲۰ نوع دیگر نیز وجود دارد که مشاهده شده‌است گاهی منجر به مرگ می‌شود. در ادامه فهرستی از انواع قارچ های سمی آمده‌است که بیش‌ترین تلفات یا بیش‌ترین ظرفیت بالقوه را برای آسیب رساندن دارند.
انواع قارچ های سمی
۱۰. قارچ مگس (آمانیتا موسکاریا)
قارچ مگس نماد افسانه‌های کودکان است. این قارچ با کلاهکی به رنگ قرمز و نقاط سفید فورا قابل شناسایی است و اگر آن را بخورید یک احمق به تمام معنا هستید! یا شاید بچه یا حیوان خانگی. شاید بتوانید حدس بزنید که چرا کودکان این نوع قارچ را می‌خورند اما مشخص نیست چرا سگ‌ها (و گاهی گربه‌ها) به خوردن آن تمایل دارند. متاسفانه قارچ مگس برای این حیوانات حتی سمی‌تر و قطعا کشنده است.
عامل اصلی مسمومیت در آمانیتا موسکاریا ترکیباتی به نام‌های موسکیمول و ایبوتنیک اسید است. این ترکیبات روی دستگاه عصبی مرکزی اثر می‌گذارند و سبب از دست دادن تعادل، آشفتگی و اختلال خواب، حالت تهوع، و در برخی موارد توهم می‌شوند. اثرات خوردن این قارچ پس از گذشت ۱ ساعت بروز می‌کند اما به ندرت سبب مرگ می‌شود. یکی از بزرگ‌ترین خطرات مصرف این قارچ ناشی از رفتار دیوانه‌واری است که هنگام مسومیت از فرد سر می‌زند، چیزی که مردم دوران باستان نیز هنگام مصرف این قارچ در مناسک خود، از آن در امان نبودند.
۹. بال فرشته (پلوروسیبلا پوریجنز)
قارچ بال فرشته در سراسر نیم‌کره‌ی شمالی یافت می‌شود و نام آن در درجه‌ی اول برگرفته از شکل ظاهری آن است، و علت دیگرش این است که خوردن آن شانس زیادی برای رفتن به بهشت به شما می‌دهد.
بال فرشته قبلا خوراکی محسوب می‌شد و ظاهرا طی سال‌های متمادی هیچ گزارشی از مسمومیت در اثر خوردن این قارچ وجود نداشته‌است. در ۲۰۰۶، زمانی که حدود ۶۰ نفر در ژاپن بس از خوردن این قارچ بیمار شدند، این رویه تغییر کرد. از این تعداد ۱۷ نفر در ۶ هفته‌ی بعد فوت کردند.
در یک مورد دیگر در ۲۰۰۹، مردی ۶۵ ساله بعد از خوردن قارچ بال فرشته در اثر آنسفالوپاتی (بیماری مغری) فوت کرد. شایان ذکر است بسیاری از کسانی که فوت کردند قبل از مسمومیت مشکلات کلیوی یا کبدی داشتند.
علت سمی بودن این قارچ کاملا مشخص نیست اما یک آمینو اسید منحصر به‌فرد در آن شناسایی شده‌است که سلول‌های مغز حیوانات آزمایشگاهی را می‌کشد. هم‌چنین ممکن است این قارچ حاوی میزان زیادی سیانید باشد.
۸. قارچ کوتوله های مرگبار (لپیوتا)
نام این قارچ کمی گمراه‌کننده است. این قارچ کوچک و ظاهرا خوشمزه، و بسیاری از قارچ‌های خانواده‌ی لیپوتا حاوی آماتوکسین هستند که قادر است کبد را از بین ببرد. این سم همان ماده‌ای است که مسئول ۸۰-۹۰ درصد مرگ‌های ناشی از قارچ سمی است. نرخ مرگ و میر در اثر آماتوکسین، در صورت عدم درمان ۵۰ درصد، و حتی با وجود درمان ۱۰ درصد است. علائم اولیه‌ی مسمومیت با این قارچ ناراحتی‌های گوارشی است اما مرگ ممکن است کمی طول بکشد و ناشی از نارسایی کبد خواهدبود.
این قارچ در جنگل‌های مخروطی سراسر اروپا و آمریکای شمالی یافت می‌شود و در طول سال‌ها منجر به مرگ افراد بسیاری شده‌است.
یکی دیگر از اعضای این خانواده قارچ پارازول است که به همین اندازه خوشمزه به نظر می‌رسد و به همین اندازه هم کشنده است.
۷. پودوستروما کورنو-داما
این قارچ ژاپنی با ظاهر ناخوشایندی که دارد فریاد می‌زند ”من را نخور!“ البته این نظر من است. بدیهی است که مردم ژاپن نظر دیگری دارند. من فکر می‌کنم آن‌ها درباره‌ی غذای خود به سرنوشت اعتقاد دارند و هر بار که کمی ماهی بادکنکی می‌خورند انتظار مرگ را دارند. ظاهرا این قارچ شبیه قارچ گانودرما لوسیدوم است و به اشتباه خورده می‌شود.
سم اصلی موجود در این قارچ مایکوتوکسین تری‌کوتیسین است که اثرات نامطلوبی دارد و ممکن است در عرض چند روز منجر به مرگ شود. علائم این سم در کل بدن بروز می‌کند و تمام اندام‌ها، و در درجه‌ی اول کبد، کلیه‌ها و مغز را تحت تاثیر قرار می‌دهد. هم‌چنین کمبود گلبول‌ها خون، پوسته پوسته‌شدن صورت و ریزش مو باعث می‌شود این‌طور به نظر برسد که قربانی از مسمومیت پرتوی (یا سرطان خون) رنج می‌برد.
۶. کانوسایب فیلاریس
این قارچ بیشتر در علفزارها یافت می‌شود و بومی منطقه‌ی شمال غربی آمریکا است. هرچند این قارچ در نگاه اول خوردنی هوس برانگیزی نیست، اما ظاهر آن در باغ‌ها، بیشتر از قارچ های دیگر آدم‌ها را به خود فرا می‌خواند.
عامل دیگر در مسمومیت اتفاقی با این قارچ شباهت ظاهری آن به قارچ سیلوسایبین است که با نام قارچ جادویی نیز شناخته می‌شود. با این حال خوردن یکی از این قارچ‌ها می‌تواند به بدترین تجربیات منجر شود. گفته می‌شود این قارچ حاوی سم کشنده‌ی آماتوکسین است که اگر خورده شود می‌تواند سبب آسیب جبران‌ناپذیر به کبد شود.
۵. قارچ کلاه توری مرگبار ( کورتیناریوس روبلوس)
یک قارچ کشنده‌ی دیگر که همین لقب را گرفته‌است. کلاه توری ظاهری بسیار معصوم دارد و شبیه بسیاری از قارچ‌های خوراکی است. در واقع این قارچ بی‌نهایت سمی است و ممکن است خوردن آن شما را بکشد. اگر این اتفاق در هفته‌های اول نیفتد بعدها وقتی کلیه‌هایتان از کار افتاد شما را از پای درمی‌آورد.
این اتفاق برای نیکلاس ایوانز، نویسنده‌ی رمان نجوارگر اسب رخ داد. او به همراه همسرش و دو میهمان دیگر قارچ‌های کلاه توری را خوردند که به اشتباه به جای قارچ‌های خوراکی جمع کرده‌بودند. با این‌که همه‌ی آن‌ها نجات پیدا کردند، اما ایوانز تحت دیالیز قرار گرفت و به همه‌ی آن‌ها گفته در آینده به پیوند کلیه نیاز پیدا می‌کنند.
آن‌ها خوش‌شانس بودند. سم اورلانین به اندازه‌ی آرسنیک قوی است و پادزهر شناخته‌شده‌ای ندارد. گفته می‌شود تنها چشیدن و تف کردن قطعه‌ای کوچک از این قارچ برای مسموم شدن کافی است.
علاوه بر نارسایی کلیه، دیگر علائم گزارش‌شده‌ی این مسمومیت شبیه به آنفولانزا است. این علائم تا چند روز بروز نمی‌کند و ممکن است هفته‌ها ادامه داشته‌باشد.
۴. کلاهک جمجمه‌ی پاییز (گالرینا مارگیناتا)
ظاهر این قارچ فریاد می‌زند ”من را بخور!“ این قارچ در تنه‌ی خشکیده‌ی درختان می‌روید و در تمام دنیا، از شمال‌ترین نقطه در قطب تا جنوبی‌ترین نقطه در استرالیا یافت می‌شود.
قارچ کلاهک جمجمه‌ی پاییز هم مانند دیگر قارچ‌های سمی شبیه به گونه‌های خوراکی است. بنابراین اگر دقیقا نمی‌دانید که چه کار می‌کنید، احتمال زیادی وجود دارد که بمیرید!
ماده‌ی فعال این قارچ نیز آماتوکسین معروف است. بنابراین اگر برای عملکرد کبدتان ارزش قائل هستید، از این نوع قارچ جدا اجتناب کنید.
۳. قارچ مورل تقلبی (جایرومیترا اسکولنتا)
با وجود تمام نام‌های خنده‌داری که به قارچ‌ها می‌دهند، این یکی خودش اسم خودش را فریاد می‌زند: ”قارچ مغزی!“ اما به یک دلیل دیگر آن را مورل تقلبی نامیده‌اند، که چندان ربطی به ظاهرش ندارد.
بدیهی است چیزی که شبیه به مغز باشد قرار نیست خورده نشود. و خورده می‌شود. مورل تقلبی یک خوراکی لذیذ در اسکاندیناوی و اروپای غربی است.
ولی آیا به شدت سمی و کشنده نیست؟ خوب، بله اما نه. اگر آن را به صورت خام بخورید به احتمال خیلی زیاد مرگ سختی خواهیدداشت. اگر به خوبی پخته نشود هم ممکن است بمیرید. ولی اگر آن را به خوبی بپزید مطمئنا طعمی فوق‌العاده خواهدداشت.
سم این قارچ جیرومیترین است که وقتی آن را می‌خورید در بدن به مونومتیل‌هیدرازین تبدیل می‌شود. این سم در درجه‌ی اول کبد، و سپس دستگاه عصبی و گاهی کلیه‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. چند ساعت پس از مصرف این قارچ علائمی از قبیل اسهال و استفراغ و بعد از آن سرگیجه، ضعف و بی‌حالی و سردرد به سراغ فرد می‌آید. در بدترین حالت این وضعیت به کما و مرگ در عرض یک هفته منجر می‌شود.
مورل تقلبی در جنگل‌های مخروطی سراسر اروپا و آمریکای شمالی یافت می‌شود.
۲. فرشته‌ی ویرانگر
اگر اسم این قارچ روی آن حک شده‌بود قطعا هیچ کس با عقل سلیم آن را نمی‌خورد! فرشته‌ی ویرانگر، این اسم فریاد می‌زند ”من را بخور تا بمیری!“ و این به خوبی قارچ‌های خانواده‌ی آمانیتا را توصیف می‌کند.
این قارچ حاوی دوز کشنده‌ای از سم آماتوکسین است و مسئول بخش عظیمی از مرگ‌های مرتبط با قارچ است. علائم اولیه‌ی مسمومیت با این قارچ گرفتگی عضلات، هذیان، تشنج، استفراغ و اسهال است که در عرض یک روز پدیدار می‌شود. متاسفانه تا این زمان ممکن است سموم در بدن جذب شده‌باشد و سبب تخریب جبران‌ناپذیر کلیه‌ها، و خصوصا بافت کبد شود. ممکن است در این مقطع پیوند کبد تنها گزینه برای زنده ماندن بیمار باشد.
۱. کلاهک مرگ ( آمانیتا فالویدز)
کلاهک مرگ با فرشته‌ی ویرانگر هم خانواده است و مانند آن ظاهری جذاب دارد. این قارچ مسئول مرگ اتفاقی و عامدانه‌ی اکثر قربانیان است. کلاهک مرگ قدمتی طولانی دارد و با مرگ برخی از قربانیان مهم، از جمله کلادیوس، امپراطور روم، یک پاپ و یک تزار روس در ارتباط است.
کلاهک مرگ بومی اروپا است و معمولا در جنگل‌ها، زیر درختان بلوط یافت می‌شود. این قارچ شبیه قارچ‌های خوراکی مختلف است، که مهمترین آن قارچ صدفی است. قارچ صدفی در آسیا خورده می‌شود. به همین دلیل بسیاری از مهاجران بی‌احتیاط را، که از کشورهای آسیایی هستند به دام می‌اندازد. چون این قارچ در این کشورها نمی‌روید.
عامل سمی اصلی در این قارچ آلفا-آمانتین (آماتوکسین) است. همان‌طور که گفته شد، این سم آسیب جبران‌ناپذیری به کبد و کلیه‌ها وارد می‌کند.
برآورد شده‌است که حدود ۳۰ گرم یا تقریبا نصف یک قارچ کلاهک مرگ برای کشتن یک بزرگسال کافی است. به نظر می‌رسد بسیاری از گزارش‌های مسمومیت شامل کل خانواده بوده‌است. در ۲۰۰۶ یک خانواده‌ی ۳ نفره‌ی لهستانی این قارچ را خورده بودند. یکی از آن‌ها فوت کرد و دو نفری که نجات پیدا کرده‌بودند به پیوند کبد نیاز داشتند. ظاهرا در چنین موارید قربانیان ۵۰ درصد شانس زنده ماندن دارند، مانند گروهی ۴ نفره که سال نو را در استرالیا جشن گرفته بودند و اخیرا نیز یک زوج در انگلستان نجات پیدا کردند.
بر خلاف برخی از قارچ‌های این فهرست، پختن، خشک کردن یا منجمد کردن این قارچ تاثیری بر میزان سمی بودن آن ندارد.
نوش جان!