کیسه صفرا یک اندام کوچک زیر کبد و قسمت بالای سمت راست شکم است. این ارگان کیسه‌ای است که صفرا را ذخیره می‌کند، نوعی مایع به رنگ سبز و زرد که در فرایند هضم نقش مثبت دارد. اکثر سنگ های کیسه صفرا هنگامی تشکیل می‌شوند که مقدار کلسترول در صفرا زیاد باشد.
دلایل تشکیل سنگ کیسه صفرا
طبق اطلاعیه‌های بهداشتی هاروارد، ۸۰ درصد از سنگ‌های صفراوی از کلسترول تشکیل شده‌اند و ۲۰ درصد از سنگ‌های صفراوی از نمک‌ّهای کلسیم و بیلی‌روبین ساخته شده‌اند.
مشخص نیست که دقیقا چه چیزی باعث تشکیل سنگ کیسه صفرامی‌شود، گرچه نظریه‌هایی در این رابطه وجود دارد.
۱. سطح کلسترول در صفرای شما بیش از حد بالا است
وجود کلسترول بیش از حد در صفرا می‌تواند به شکل‌گیری سنگ‌های کلسترول زرد رنگ منجر شود. این سنگ‌های سخت در صورتی تشکیل می‌شود که کبد کلسترول را به حدی تولید کند که صفرا نتواند آن را حل کند.
۲. وجود بیلی‌روبین بیش از حد در صفرا
بیلی‌روبین یک ماده‌ی شیمیایی است و زمانی تولید می‌شود کبد شما گلبول‌های قرمز کهنه را از بین می‌برد. بعضی از اختلالات، مانند آسیب کبدی و اختلالات خاص خونی، باعث می‌شوند که کبد شما بیلی‌روبین بیش‌تری تولید کند. هنگامی که کیسه صفرا نمی‌تواند بیلی‌روبین اضافی را از بین ببرد، سنگ‌های صفراوی تشکیل می‌شوند. این سنگ‌های سخت معمولا قهوه‌ای یا سیاه هستند.
۳. غلظت صفرا به این دلیل که کیسه صفرا پر است
کیسه صفرای شما برای این‌که سالم باشد و عملکرد خود را به درستی انجام بدهد، باید صفرا را خالی کند. در صورتی که نتواند محتوای صفراوی خود را خالی کند، غلظت صفرا به شدت بالا می‌رود و به این ترتیب سنگ تولید می‌شود.
علائم سنگ صفرا
سنگ‌های صفراوی می‌توانند در قسمت بالای سمت راست شکم درد ایجاد کنند. هنگام غذا خوردن و وقتی غذاهایی می‌خورید که دارای چربی زیاد هستند مانند غذاهای سرخ کردنی، ممکن است گاه گاهی درد کیسه صفرا را تجربه کنید. معمولا درد بیش از چند ساعت طول نمی‌کشد.
شما همچنین ممکن است نشانه‌های زیر را تجربه کنید:
– استفراغ
– تیره شدن ادرار
– مدفوع به رنگ خاک رس
– دل درد
– آروغ زدن
– اسهال
این علائم به عنوان کولیک صفراوی نیز شناخته می‌شود.
سنگ‌های صفراوی بدون علامت
سنگ‌های صفراوی خودشان دردی ایجاد نمی‌کنند. در واقع درد زمانی رخ می‌دهد که سنگ‌های صفراوی حرکت صفرا را از کیسه صفرا مسدود می‌کنند.
به گفته کالج آمریکایی طب گوارش، ۸۰ درصد از مردم “سنگ صفراوی خاموش” دارند. به این معنی که درد یا نشانه‌های این بیماری را تجربه نمی‌کنند. در این موارد، ممکن است پزشک سنگ‌های صفراوی را از طریق اشعه‌ی ایکس یا جراحی شکم کشف کند.
عوارض و خطرات درازمدت
۱. التهاب حاد کیسه صفرا یا کوله‌سیستیت حاد
هنگامی که یک سنگ صفراوی مجاری را عبور صفرا را مسدود می‌کند، ممکن است باعث بروز التهاب و عفونت در کیسه صفرا شود. این اختلال به عنوان کوله‌سیستیت حاد شناخته می‌شود. کوله‌سیستیت یک مورد اورژانسی است.
خطر ابتلا به کوله‌سیستیت حاد در اثر سنگ‌های صفراوی نشانه‌دار، ۱ تا ۳ درصد است.
علائم مرتبط با کوله‌سیستیت حاد عبارتند از:
– درد شدید در بالای شکم یا قسمت راست کمر
– تب
– لرز
– تهوع و استفراغ
* در صورتی که این علائم بیش از ۱ تا ۲ ساعت طول کشید، یا اگر تب داشتید، بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
عوارض دیگر
سنگ‌های صفراوی بدون درمان ممکن است عوارض زیر را ایجاد کنند:
– زرد، پدیدار شدن ته رنگ زرد روی پوست یا چشم
– کوله‌سیستیت، نوعی عفونت کیسه صفرا
– کلانژیت، عفونت مجرای صفراوی
– سپتیسمی یا گندخونی، عفونت خون
– التهاب لوزالمعده
– سرطان کیسه صفرا
عوامل خطری که سبب بالا رفتن احتمال تشکیل سنگ‌های صفراوی می‌شوند
بسیاری از عوامل خطر سنگ‌های صفراوی مربوط به رژیم غذایی هستند، و البته برخی از این عوامل غیرقابل کنترل هستند. عوامل خطر غیرقابل کنترل عبارتند از سن، نژاد، جنسیت و سابقه‌ی خانوادگی که قابل تغییر نیستند.
هرچند داروها می‌توانند خطر ابتلا به سنگ‌های صفراوی را افزایش دهند، اما مصرف آن‌ها را متوقف نکنید، مگر این‌که با پزشک‌تان مشورت کنید و او خود به شما چنین توصیه‌ای کند.
وجود سنگ‌های صفراوی چگونه تشخیص داده می‌شود
پزشک شما یک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد که بررسی چشم‌ها و پوست را برای احتمال وجود تغییرات چشمگیر رنگی شامل می‌شود. ته رنگ زرد ممکن است نشانه‌ای از زردی، یا نتیجه‌ی افزایش بیش از حد بیلی‌روبین در بدن شما، باشد.
معاینه ممکن است شامل استفاده از آزمایش‌های تشخیصی باشد که به پزشک‌تان کمک می‌کند داخل بدن‌تان را بررسی کند. این آزمایش‌ها عبارتند از:
* سونوگرافی: سونوگرافی، تصاویری از شکم شما تولید می‌کند. این روش تصویربرداری برای تایید ابتلا به سنگ صفرا است، اما می‌تواند ناهنجاری‌های مرتبط با کوله‌سیستیت حاد را نیز نشان دهد.
* سی‌تی‌اسکن شکم: این تست تصویربرداری، تصاویری از کبد و حفره‌ی شکمی ارائه می‌دهد.
* اسکن رادیونوکلئید کیسه صفرا: حدود یک ساعت طول می‌کشد تا این اسکن مهم تکمیل شود. متخصص یک ماده‌ی رادیواکتیو را به رگ‌های شما تزریق می‌کند. این ماده از طریق خون به کبد و کیسه صفرا می‌رود. در یک اسکن، شواهدی برای احتمال وجود عفونت یا انسداد مجاری صفراوی ناشی از وجود سنگ معلوم می‌شود.
* آزمایش خون: پزشک شما ممکن است یک سری آزمایش خون را تجویز کند که میزان بیلی‌روبین در خون‌تان مشخص شود. این آزمایش‌ها همچنین می‌توانند مشخص کنند که آیا کبد شما عملکرد خوبی دارد یا خیر.
* کلانژیوگرافی آندوسکوپیک عقب‌گرد یا ای‌آرسی‌پی: روش است که با استفاده از دوربین و اشعه‌ی ایکس برای بررسی مشکلات در مجاری صفراوی و پانکراس استفاده می‌شود. ای‌آرسی‌پی کمک می‌کند که پزشک شما به دنبال سنگ‌های صفراوی در مجرای صفراوی‌تان بگردد.
پیدا کردن یک پزشک برای سنگ‌های صفراوی
در صورتی که به دنبال یک پزشک باتجربه برای تشخیص یا درمان این مشکل هستید، بهترین کار این است که از دوستان و آشنایان‌تان سراغ بگیرید. در صورتی که با این کار به نتیجه نرسیدید، جستجوی آنلاین نیز می‌تواند کمک‌کننده باشد.
سنگ صفراوی چگونه درمان می‌شود؟
در غالب مواقع، برای درمان سنگ‌های صفراوی به هیچ گونه درمانی نیاز ندارید، مگر این‌که سبب شوند درد داشته باشید. گاهی اوقات می‌توانید سنگ‌های صفراوی را حتی بدون این‌که خودتان متوجه شوید، دفع کنید. اگر درد دارید، پزشک‌تان احتمالا عمل جراحی را توصیه می‌کند. در موارد نادر، ممکن است دارو نیز تجویز شود.
در صورتی که در معرض خطر عوارض ناشی از جراحی هستید، ممکن است برای شما از یک لوله استفاده کند که می‌تواند با عبور از پوست به داخل کیسه صفرا وارد. جراحی ممکن است به تعویق افتد تا زمانی که خطرات احتمالی جراحی با درمان سایر اختلالاتی که دارید، کاهش بیابد.
درمان طبیعی و روش‌های خانگی
اگر سنگ‌های صفراوی بدون علامت دارید، می‌توانید تغییرات خاصی را در سبک زندگی‌تان ایجاد کنید.
نکاتی برای سلامت کیسه صفرا
– وزن مناسب بدن‌تان را حفظ کنید.
– از کاهش سریع وزن پرهیز کنید.
– یک رژیم غذایی ضد التهابی داشته باشید
– تمرینات ورزشی منظمی داشته باشید
– مکمل‌هایی را طبق نطر پزشک‌تان مصرف کنید.
برخی از مکمل‌های غذایی که می‌توانید مصرف کنید عبارتند از ویتامین C، آهن و لسیتین است. یک مطالعه نشان داد که ویتامین C و لسیتین می‌توانند خطر تشکیل سنگ‌های صفراوی را کاهش دهند. در مورد دوز مناسب این مکمل‌ها با پزشک‌تان صحبت کنید.
برخی از مردم توصیه می‌کنند که کیسه صفرا را پاکسازی کنید. برای انجام این کار می‌توان روزه گرفتن و سپس مصرف روغن زیتون و آب لیمو را برای کمک به دفع سنگ‌های صفراوی امتحان کرد. شواهدی وجود ندارد که نشان بدهد این روش درمانی موثر است و حتی برخی بر این باور هستند که این شیوه ممکن است باعث گیر افتادن سنگ‌های صفراوی در مجرای صفراوی شود.
عمل جراحی
ممکن است نظر پزشک‌تان این باشد که کیسه صفرا را حذف کنید. این جراحی بسیار رایج است و نیاز به بیهوشی عمومی دارد. معمولا جراح ۳ یا ۴ برش در شکم شما ایجاد می‌کند. سپس یک دستگاه کوچک و ظریف را در یکی از برش‌ها قرار داده و بافت کبد شما را به دقت حذف می‌کند.
بیمار، در صورتی که دچار هیچ عارضه‌ای نشده باشد، معمولا در همان روز جراحی یا یک روز بعد به خانه می‌رود.
پس از برداشتن کیسه صفرا ممكن است مدفوع شل و آبکی داشته باشید. حذف کیسه صفرا شامل انتقال صفرا از کبد به روده‌ی کوچک می‌شود. صفرا دیگر از کیسه صفرا عبور نمی‌کند و غلظت آن کم‌تر می‌شود. نتیجه یک اثر ملین است که باعث بروز اسهال می‌شود. برای درمان این مشکل، باید رژیم غذایی کم چربی داشته باشید تا تولید صفرا کم‌تر شود.
درمان‌های غیر جراحی
برای رفع این بیماری دارو به طور معمول استفاده نمی‌شود، زیرا تکنیک‌های لاپاراسکوپی و روباتیک سبب شده‌اند که ریسک عمل جراحی بسیار کم‌تر از سابق باشد.
با این حال، اگر نمی‌توانید عمل جراحی انجام دهید، می‌توانید از اورسودیول برای دفع سنگ‌های صفراوی ناشی از کلسترول استفاده کنید. شما باید این دارو را ۲ تا ۴ بار در روز مصرف کنید. از بین رفتن سنگ‌های صفراوی با استفاده از دارو ممکن است چندین سال طول بکشد، و اگر درمان را متوقف کنید، ممکن است مجددا سنگ ایجاد شود.
سنگ شکن گزینه‌ی درمانی دیگری است. لیتوتریپتر دستگاهی است که امواج شوکی تولید می‌کند که وارد بدن فرد می‌شود. این امواج شوک می‌تواند سنگ‌های صفراوی را به قطعات کوچک‌تر تبدیل کند.
مواد غذایی که باید از خوردن آن‌ها پرهیز کنید
برای کمک به بهبود این اختلال و کاهش خطر ابتلا به سنگ‌های صفراوی، این نکات را امتحان کنید:
– هر زمانی که برای‌تان مقدور است، مصرف چربی را کاهش بدهید و غذاهای کم چرب را انتخاب کنید. از خوردن غذاهای پرچرب و سرخ‌کردنی پرهیز کنید.
– فیبر را به رژیم غذایی‌تان اضافه کنید تا حرکات روده‌تان را قوی‌تر کند. سعی کنید به مروز مصرف فیبرتان را افزایش بدهید تا از ایجاد گازهایی که می‌توانند مانع خوردن فیبر بیش از حد شوند، جلوگیری کنید.
– از مصرف غذاها و نوشیدنی‌هایی که باعث اسهال می‌شوند، از جمله نوشیدنی‌های حاوی کافئین، محصولات لبنی با چربی زیاد و غذاهای بسیار شیرین پرهیز کنید.
– چند وعده غذای کوچک در روز بخورید. هضم وعده‌های غذایی کوچک برای بدن راحت‌تر است.
– به میزان کافی آب بخورید. حدود ۶ تا ۸ لیوان در روز ایده‌ال است.
اگر قصد کاهش وزن دارید، این کار را به آرامی انجام دهید. هدف، از دست دادن حدود یک کیلو از وزن‌تان در هر یک هفته است. کاهش سریع وزن باعث افزایش خطر ابتلا به سنگ‌های صفراوی و سایر مشکلات سلامتی می‌شود.
در بلند مدت چه انتظاراتی می‌توانم داشته باشم؟
اگر برای حذف کیسه صفرا یا سنگ داخل کیسه صفرا به عمل جراحی نیاز دارید، باید بدانید که چشم‌انداز این روش اغلب مثبت است. در اغلب مواردِ حذف سنگ، دیگر سنگ باز نمی‌شود.
اما اگر عمل جراحی انجام ندهید، سنگ‌های صفراوی ممکن است دوباره برگردند. این مورد به خصوص زمانی درست است که برای دفع سنگ‌های صفراوی دارو مصرف کنید.
اگر سنگ‌های صفراوی شما علایمی ایجاد نمی‌کنند، به درمان نیاز نخواهید داشت. با این حال، ممکن است بخواهید تغییراتی را در سبک زندگی‌تان اعمال کنید تا از بزرگ شدن آن‌ها و بروز سایر مشکلات جلوگیری شود.