آیا تاکنون به این مسئله فکر کرده‌اید که بازی‌ها هم می‌توانند برای سلامتی مفید باشند؟ بله، همین‌طور است – سلامتی را می‌توان از طریق تفریح و سرگرمی نیز به دست آورد؛ به خصوص، وقتی درباره‌ي سلامتی کودکان صحبت می‌کنیم. در این مقاله، تصمیم داریم این مسئله را از دیدگاهی متفاوت (یا شاید نه آن‌قدر هم متفاوت) با آن‌چه به طور معمول درباره‌ي بازی در نظر داریم، بررسی کنیم؛ بنابراین، به بیان چند نکته درباره‌ی فواید بازی های فکری برای کودکان می‌پردازیم.
برای زندگی سالم به مغز سالم نیاز داریم. قطعا همین‌طور است؛ مغز انسان کارکردی فراتر از فکر کردن دارد – مغز اساسا هر چیزی را که ما انجام می‌دهیم، کنترل میکند.
اگر مغزتان سالم نباشد، زندگی‌تان آن‌چنان سالم پیش نخواهد رفت.
بنابراین، برای آن‌که به طور کلی، فرد سالمی باشیم، لازم است بفهمیم چه کارهایی می‌توانیم انجام دهیم تا مغز سالمی داشته باشیم، و سپس، حتما این کارها را انجام بدهیم.
۱. اهمیت پرداختن به موضوع بازیهای فکری برای کودکان و سلامت مغز
به تازگی یکی از دوستان درباره‌ی بازیهای فکری کودکان با من صحبت کرد. وی یک کتاب الکترونیک درباره‌ی بازیهای فکری برای کودکان برای‌ام ارسال کرد، و ما درباره‌ی این‌که چگونه این نوع از بازی‌ها می‌توانند برای مغز کودکان مفید باشند، با یکدیگر صحبت کردیم. من از جهات گوناگون به این مسئله علاقه‌مند شدم.
اول از همه، من به ارتباط میان آن‌ها پی نبرده بودم. منظورم این است که شنیده بودم بر اساس نتایج برخی پژوهش‌ها، بازیهای فکری برای محافظت از انسان در برابر بیماری‌های ناشی از افزایش سن نظیر بیماری آلزایمر مفید است، ولی هرگز به این موضوع فکر نکرده بودم که چگونه همین بازی‌ها واقعا می‌توانند برای کودکان مفید باشند.
جالب است، نه؟ من درباره‌ی بازیهای فکری و فواید آن‌ها برای مغز صحبت میکند، و در عین حال، می‌گویم مغز من ارتباط میان این دو را درک نکرده است.
به هر حال، من از دوست‌ام خواستم یک نسخه از این کتاب را برای‌ام بفرستد تا آن را روی خانواده‌ام امتحان کنم؛ و این کار واقعا جالب بود. البته، من واقعا نتوانستم میزان فایده‌ی آن را برای سلامت مغز افراد خانواده‌ام بسنجم، ولی می‌توانم بگویم واقعا همه‌ی ما از آن لذت بردیم – این یک انحراف سرگرم‌کننده از استرس‌های عذاب‌آور روزانه یا یک فعالیت خانوادگی در طول شام یا هنگام شب بود.
کوچک‌ترین عضو خانواده واقعا از این فعالیت‌ها لذت برد – در واقع هر دو پسران‌ام؛ همسرم نیز از این سرگرمی بسیار لذت برد. ولی عاشق این قبیل کارها است!
هم‌چنین، این نوع سرگرمی‌ها جایگزین مناسبی برای بازیهای ویدئویی معمول / بازیهای کامپیوتری هستند که بیشتر وقت خانواده‌ها را به خود مشغول کرده‌اند؛ بنابراین، از این نظر، انجام چنین بازی‌هایی نه تنها برای سلامت خانواده مفید است، بلکه به بهبود مهارت‌های ارتباطی، برقراری تماس چشمی و غیره نیز کمک میکند – تمام این‌ها نیز به بهبود مهارت‌های اجتماعی کمک می‌کنند؛ تقویت مهارت‌های اجتماعی نیز به بهبود وضعیت سلامت منجر می‌شود. من به دوست‌ام گفتم، می‌خواهم کلیت این مفهوم را برای مخاطبان‌ام نیز به اشتراک بگذارم؛ بنابراین، تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید!
پس ابتدا به موضوع قبلی بر می‌گردیم؛ راه‌های مختلفی که می‌توانیم برای حفظ سلامت مغز انجام دهیم.
۲. چگونه مغزمان را سالم نگه داریم
رژیم غذایی سالم
حفظ سلامت مغز از داخل بدن نخستین و بهترین قدم است؛ بنابراین، یک حفظ رژیم غذایی سالم بسیار اهمیت دارد. چیزهای مختلفی وجود دارند که برای یک رژیم غذایی سالم باید رعایت کنید، و البته، نسخه‌ی واحدی برای همه‌ی آدم‌ها نیز وجود ندارد. ولی مصرف مواد مغذی به اندازه‌ي کافی در رژیم غذایی‌تان یک گام مهم و ضروری است. مثلا می‌توانید از ۴۰ بهترین مواد غذایی فیبردار که باید در رژیم غذایی‌تان بگنجانید، شروع کنید.
خواب کافی
هم‌چنین، باید تلاش کنید شب‌ها به اندازه‌ی کافی بخوابید. شروع کردن روز و انجام کارهای روزانه بدون آن‌که خواب کافی داشته باشید، مثل این است که تحت تاثیر دارو یا الکل بخواهید به انجام کارهای‌تان بپردازید.
کمبود خواب حفظ تمرکز را برای‌تان دشوار میکند، سرعت واکنش‌تان را کاهش میدهد، و شما را در برابر تصادفات آسیب‌پذیرتر میکند. مسئله‌ی خواب بسیار مهم است، ولی بیشتر آدم‌ها به اندازه‌ی کافی نمی‌‌خوابند.
اگر شما هم مانند بسیاری از افراد دیگر به سختی به خواب می‌روید، توصیه می‌کنیم به خواب رفتن در کمتر از ۱ دقیقه با یک فن بی‌نظیر را امتحان کنید.
محافظت از مغز از لحاظ فیزیکی
چه کارهای دیگری هستند که می‌توانید برای محافظت از مغزتان انجام بدهید؟ پاسخ این سوال روشن است، ولی محافظت از مغز در برابر آسیب‌های فیزیکی نیز واقعا اهمیت دارد. هنگام دوچرخه‌سواری یا اسکیت‌سواری حتما باید کلاه ایمنی به سر کنید؛ و البته، هم‌چنین، هنگام انجام ورزش‌هایی که دربردارنده‌ی درگیری مستقیم با رقیب هستند. و البته، اگر هر گونه فعالیت ساخت و ساز انجام می‌دهید نیز باید از کلاه‌های ایمنی مخصوص استفاده کنید.
همین نکات ایمنی را باید برای کودکان نیز رعایت کنید – همیشه با استفاده از پوشش‌های ایمنی، از سر آن‌ها در برابر آسیب‌های فیزیکی محافظت کنید. ما نیز واقعا در این مورد بارها و بارها با فرزندان‌مان صحبت کرده‌ایم. یک گروه محلی اطراف خانه‌مان تشکیل شده است که به کودکانی که قول بدهند هنگام دوچرخه‌سواری از کلاه ایمنی استفاده می‌کنند، بلیط‌های ورزشی رایگان به آن‌ها میدهد؛ هر دو پسرم عاشق بازی هاکی هستند (البته مسابقات آن‌ها به گونه‌ای است که باید کم‌ترین برخورد را در حالت دفاع داشته باشند). متاسفانه این روزها، در این گونه ورزش‌ها همیشه اخبار بدی در مورد صدمات جدی ورزشکاران به گوش می‌رسند.
بله، سلامت مغزتان مسئله‌ی بسیار مهم و جدی است. اگر ضربات بیش از اندازه به سرتان وارد شود، زندگی‌تان ممکن است برای همیشه تغییر کند.
فعالیت فکری و مغزی
همان‌طور که می‌توانید فعالیت بدنی انجام دهید، با انجام بازیهای فکری و فعالیت‌هایی که به انعطاف‌پذیری و تقویت مغز کمک می‌کنند، می‌توانید مغزتان را نیز فعال نگه دارید.
این روش به عنوان راهی برای کمک به پیشگیری از زوال عقل یا بیماری آلزایمر برای بزرگسالان توصیه می‌شود، ولی فعالیت مغزی می‌تواند برای کودکان نیز فوایدی به همراه داشته باشد – حتی برای آن‌هایی که هنوز در حال رشد هستند.
برخی از افراد معتقدند این بازی‌ها مانند یک مربی شخصی برای مغزمان عمل می‌کنند. بنابراین، ایده‌ی بازیهای فکری برای سلامت مغز چگونه بر کودکان تاثیر می‌گذارد و چگونه می‌توانیم مغزمان را با استفاده از آن تقویت کنیم؟
برای یافتن پاسخ این پرسش‌ها، ادامه‌ی مقاله را مطالعه کنید.
۳. بازیهای فکری چگونه به رشد کودکان کمک می‌کنند
بازیهای فکری ابزار بسیار خوبی برای کمک به رشد کودکان هستند. مغز کودکان با سرعت بالا در حال رشد است. هر چه سن کودک کمتر باشد، یادگیری مطالب مختلف برای وی آسان‌تر است. به همین خاطر کودکانی که در سنین پایین زبان دوم را می‌آموزند، در مقایسه با افرادی که در سنین بالاتر برای یادگیری زبان جدید تلاش می‌کنند، بهتر می‌توانند زبان دوم را به خاطر بسپارند.
بازیهای فکری روش فوق‌العاده‌ای برای کمک به کودکان‌تان جهت تقویت مغزهای در حال رشدشان به شمار می‌روند. این بازی‌ها می‌توانند به تقویت مهارت‌های خاص نظیر حافظه و حتی بهبود تمرکز کمک کنند.
طبق گزارش موسسه‌ی ذهن کودک:
“بر اساس یافته‌های شارپ‌برینز، موسسه‌ی پژوهشی سلامت اعصاب، صرف هزینه بابت سخت‌افزارها و نرم‌افزارها پرورش مغز در ۲۰۱۳ حدود ۱.۳ میلیارد دلار بوده است و پیش‌بینی می‌شود تا بعد از ۲۰۲۰ به حدود ۶ میلیارد دلار برسد. و با این‌که بیشتر این بازیهای فکری کودکان نسل انفجار (متولدین ۱۹۶۴ به بعد) را هدف قرار داده‌اند، کودکان حدود ۲۰ درصد از درآمدهای شرکت‌هایی نظیر لوماسیتی، کاگمد، پازیت ساینس و غیره را تامین می‌کنند.”
در ادامه، به چند تاثیر مثبت بازیهای فکری و ذهنی بر رشد مغز اشاره می‌کنیم:
- کمک به بهبود مهارت‌های حل مسئله
- پرورش حافظه
- کمک به بهبود تمرکز
- بهبود تشخیص الگو
- تقویت قدرت تشخیص فضایی
- بهبود ادراک بصری
- افزایش سرعت واکنش
همان‌طور که می‌بینید، فواید این بازیهای فکری فراتر از سرگرم کردن آدم‌ها هستند. آن‌ها ابزار فوق‌العاده‌ای برای پرورش مغز و تقویت حافظه و مهارت‌های فکری هستند.
یادگیری به همراه سرگرمی همیشه آسان‌تر خواهد بود؛ و به نظر می‌رسد بازیهای فکری که باعث یادگیری این مهارت‌ها می‌شوند، سرگرمی و جذابیت زیادی به همراه دارند. شاید حتی کودکان‌تان در فرایند بازی کردن ندانند در حال تقویت مهارت‌های فکری هستند. تصور کنید قادر باشید به صورت طبیعی توانایی مغزی کودک‌تان را برای حفظ تمرکز، بهبود حافظه، و تقویت کنترل نفس، کاملا از طریق بازی‌هایی که از انجام‌شان لذت می‌برند، افزایش دهید.
با وجود این، بازیهای آموزشی و فکری فوایدی بیش از این‌ها به همراه دارند. این بازی‌ها برای کودکان مبتلا به اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی (ADHD) نیز مفید هستند. در بخش بعد، به این موضوع می‌پردازیم.
۴. بازیهای فکری و اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی
اگر بازیهای فکری بتوانند به کودکان در رشد مهارت‌های شناختی‌شان کمک کنند، بنابراین، اثربخشی آن‌ها برای کودکان مبتلا به اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی نیز منطقی به نظر می‌آید. از آن‌جا که اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی اساسا یک اختلال کارکرد اجرایی است که بر حافظه، انعطاف‌پذیری شناختی، و مهارت‌های استدلالی تاثیر می‌گذارد، فکر کردن به این مسئله که بازیهای فکری بتوانند به بهبود این وضعیت کنند، یک گام منطقی به نظر می‌رسد.
آیا کودک مبتلا به اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی با مشکل فراموشی دست و پنجه نرم میکند؟
آیا شما باید غالبا به آن‌ها تذکر دهید که وظایف روزانه‌شان را انجام بدهند یا اتاق‌شان را مرتب کنند؟
آیا کودک‌تان فراموش میکند دندان‌های‌اش را مسواک بزند یا تکالیف‌اش را در مدرسه به معلم نشان بدهد؟
این‌ها مشکلات رایجی هستند که والدین کودکان مبتلا به اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی گزارش می‌دهند.
شاید هم کودک‌تان دچار حرکات بیش از اندازه تکانشی است.
آیا وی بدون فکر حرف می‌زند؟
آیا وی دائما بین حرف‌های دیگران می‌پرد؟
بار دیگر، این‌ها نیز جزء علائم رایج اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی هستند.
یکی از درمان‌های رایج اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی تجویز داروهای محرک است؛ البته، وقتی به رفتارهای این قبیل کودکان نگاه می‌کنیم، به نظر می‌رسد داروهای محرک با ماهیت اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی در تضاد است و این دارو شاید آخرین چیزی باشد که چنین کودکانی به آن نیاز پیدا می‌کنند. به همین ترتیب، از آن‌جا که مغز این کودکان بیش از اندازه فعالیت میکند، شاید از شنیدن این مسئله تعجب کنید که بازیهای فکری و فعالیت‌های پیشرفته‌ی مغزی نیز می‌توانند به کاهش علائم اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی کمک کنند.
دکتر آمیت اتکین از دانشگاه استنفورد در مصاحبه با مجله‌ی ادیتیود، جمله‌ی قابل تاملی گفته است:
“قدرت بالقوه‌ی بازیهای فکری به عنوان یک ابزاری درمانی (برای اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی) خارق‌العاده است.”
فراهم کردن شرایط برای کودک مبتلا به اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی جهت انجام بازیهای فکری و ذهنی واقعا می‌تواند به بهبود علائم این اختلال کمک کند؛ به خصوص اگر با سایر روش‌های درمانی برای این وضعیت نیز همراه باشد. بازیهای فکری روش فوق‌العاده‌ای برای تمرین مهارت‌های ارزشمند مورد نیاز در مدرسه و سایر بخش‌های زندگی هستند.
بنابراین، اکنون که چیزهای بیش‌تری در مورد فواید شگفت‌انگیز بازیهای فکری برای کودکان می‌دانید، توصیه می‌کنیم زمان را اختصاص دهید تا همراه با فرزندان‌تان به انجام این بازیهای مفید بپردازید.