7 نکته درباره میانبر معنوی که مانع رشد فردی شما می‌شود

میانبر معنوی نوعی گرایش است که در آن فرد از تعبیرها و تفسیرهای معنوی استفاده می­کند تا مسائل روانی پیچیده را نادیده بگیرد. این اصطلاح اولین بار در اوایل 1980 توسط یک روانشناس معنوی به نام جان وِلوود در کتابی به نام به سمت روانشناسی بیداری مطرح شد. طبق اظهارات ولوود، میان­بر معنوی تمایل به استفاده از اندیشه ­ها و اعمال معنوی است برای کنار زدن یا اجتناب کردن از رویارویی با مشکلات عاطفی حل نشده، زخم ­های روانی و کارهایی که در مسیر رشد نیمه­ کاره مانده ­اند.

ولوود، به عنوان یک درمانگر و بودائیست به رصد کردن آدم­ها( از جمله خودش) پرداخت؛ آدم­هایی که اغلب از معنویت به عنوان سپر یا نوعی مکانیزم دفاعی استفاده می­کردند. او دریافت که آدم­ها به جای اینکه به احساسات شدیداً دردناک خود بپردازند یا با مسائل و موضوعات حل نشده ­شان روبرو شوند، آن­ها را با تعابیر و تفاسیر معنوی نادیده می­گیرند.

پرداختن به اندیشه­ها و اعمال معنوی اگرچه راهی برای محافظت از خود در برابر آسیب­ ها یا روشی برای بالا بردن هماهنگی میان آدم­هاست اما به واقع مساله را حل یا برطرف نمی­کند. بلکه، جلوه­ ای پررنگ­تر به موضوع می­دهد و بدون آنکه راه­ حل درستی پیدا کند، آن را به حال خود رها می­کند تا به گند بی­افتد.

معنویت اگرچه نیرویی است که به تقویت آرامش و سعادتِ فردی کمک می­کند اما گیر افتادن در میان­برهای معنوی به عنوان روشی برای انکار احساسات یا مسائل پیچیده درنهایت رشد را سرکوب می­کند.

1.علائم میان­بر معنوی

میان­بر معنوی نوعی پنهان شدن پشتِ معنویت یا اعمال معنوی است. میان­بر معنوی مانع از آن می­شود که فرد احساس واقعی ­اش را بپذیرد و به این ترتیب، فرد را از خودش و از دیگران دور می­کند. برخی از نمونه­ های میان­بر معنوی به قرار زیر است:

• جلوگیری از احساس خشم
• اعتقاد داشتن به برتری معنوی خودتان به عنوان راهی برای پنهان شدن از ناامنی ­ها
• اعتقاد به اینکه اتفاقات ناگوار و مصیبت­ های زندگی را باید تجربه­ هایی آموزنده دانست یا اعتقاد به اینکه در هر تجربه­ ی تلخی یک برکت، موهبت یا خیریتی نهفته است.
• اعتقاد به اینکه اعمال معنوی مثل مراقبه یا نماز همیشه اعمالی مثبت هستند.
• ایده­آل­گرایی شدیداً فراوان و اغلب دست­ نیافتنی
• احساس انزوا و دورافتادگی
• تمرکز محض بر معنویت و غافل شدن از حال و اکنون
• تمرکز محض بر مثبت بودن یا بیش از حد خوش­بین بودن
• فرافکندن احساسات منفی خود به دیگران
• تظاهر به اینکه اوضاع خوب است درصورتیکه درواقع علناً هیچ چیز خوب نیست.
• تصور اینکه آدم می­تواند با استفاده از تفکر مثبت بر مشکلاتش فائق آید.
• تصور اینکه شما باید بر احساسات خود سوار باشید.
• استفاده از مکانیزم­ های دفاعی از جمله انکار و سرکوب

میان­بر معنوی روشی سطحی برای صیقل دادن به مشکلات است؛ روشی که شاید در کوتاه مدت احساس بهتری به ما بدهد اما در نهایت چیزی را حل نمی­کند و فقط مشکلات را معوق و معطل، حل نشده، پای­ برجا می­گذارد.

2. نمونه ­هایی از میان­بر معنوی

• میان­بر معنوی معمولاً بسیار ظریف و باریک و هوشمند بروز می­کند. برای همین گاهی اوقات شناسایی و تشخیص آن سخت می­شود. با این وجود، می­شود نگاهی به موارد و نمونه ­های موجود انداخت و این پدیده را با وضوح بیشتری درک کرد:
• بعضی­ ها، در پی مرگ عزیزِ درگذشته­ای، به بازماندگان متوفی می­گویند که ” متوفی حالا در مکانی بهتر است” و ” مرگ او سراسر طرح و تدبیر خداوند بوده است”.
• زنی بخاطر کاری که یک نفر دیگر انجام داده عصبانی و آشفته است. وقتی می­خواهد احساسات­اش را ابراز کند، دوستانش به او می­گویند که این­قدر منفی­ بافی نکن.
• یکی از افراد خانواده مرزهای خانوادگی را در می­نوردد و رفتاری بسیار ناخوشایند با دیگر افراد خانواده نشان می­دهد. در این میان، آن­هایی که با آن­ها بدرفتاری شده، به جای آنکه جلوی رفتار نادرست او بایستند و با او برخورد کنند، احساس می­کنند که باید خشم خودشان را سرکوب کنند و صبور باشند.

برخی اوقات هم برخی افراد از میان­بر معنوی استفاده می­کنند تا نگرانی­ های مشهود و علنی کسانی که با مشکلاتی دست و پنجه نرم می­کنند را نبینند یا آن­ها را نادیده بگیرند. این افراد اغلب به کسانی که مورد تبعیض قرار می­گیرند توصیه می­کنند که در صورت روبرو شدن با تجاوز آشکار خوب باش، متمدن باش، صبور باش. معنایش این است که آدم می­تواند با تکیه بر تفکر مثبت، بر مشکلات و مسائل اجتماعی پیچیده پیروز شود.

3. راه­های تشخیص میان‌بر معنوی

اگر شما هم در کلام خود از این عبارت­ها استفاده می­کنید، احتمالاً شما هم درگیر میانبر معنوی هستید:

• هر اتفاقی حکمتی دارد.
• هر کسی خودش خالق شادی و خوشحالی‌اش است.
• این بهترین حالت ممکن بود.
• خیرِ پنهان بود.
• فقط ارتعاش مثبت!
• افکار و دعاهایمان مهم است!

قبل از اینکه گیر ابتذال بیفتید، از خودتان بپرسید این حرف‌ها قرار است واقعا به چه کسی کمکی کند؟ آیا این حرف‌ها واقعا به کسی آرامش یا وسعت دید می‌دهد؟ یا فقط راهی است برای نادیده گرفتن موقعیتی دشوار تا احساس بهتری داشته باشید؟

4. علت­های بروز میانبر معنوی

میانبر معنوی به شکل یک مکانیزم دفاعی عمل می‌کند. این مکانیزم از ما در برابر چیزهایی که پرداختن به آن‌ها خیلی دردناک است، محافظت می‌کند. اما این نوع محافظت بهایی دارد. نادیده گرفتنِ موضوعی یا اجتناب کردن از آن در طولانی مدت استرس را تشدید می‌کند و مشکل را آن‌قدر بغرنج می‌کند که قابل حل نباشد. اگرچه انکار انگیزه‌ی اصلی این نوع رفتار است اما عوامل دیگری هم در شکل‌گیری آن موثر هستند.

فرهنگِ سلامت که اغلب بر اندیشه­ هایی مثل مثبت­ گراییِ مسموم و خوش ­بینیِ مُدام پایبند است، یکی از نیروهای محرکه­ی پشتِ میان­بر معنوی به شمار می­رود. این فرهنگ به مردم یاد می­دهد که انسان نمی­تواند سالم و سعادتمند باشد مگر در صورتی که قادر باشد روی دستِ تمام ناملایمات و منفی­ ها بلند شود. این فرهنگ یک مشکلِ اساسی دارد: اینکه احساسات و عواطفِ منفی پدیده­ای کاملاً طبیعی هستند و اغلب بر چیزی دلالت می­کنند که باید تغییر یابد. نادیده گرفتن این نشانه­ ها ممکن است منجر به مشکلاتی شدیدتر و جدی­تر در ادامه­ ی راه زندگی شود.

فرهنگِ فردگرا هم مروّج این تفکر است که انسان باید خودشکوفایی را هدف قرار بدهد تا به شادی و خوشحالیِ واقعی دست یابد. این فرهنگ نیز فرد را بر آن می­دارد تا از احساساتِ ناخوشایند و دردناک خود اجتناب کند. فردگرایی تلاش نمی­کند تا مشکلات را در محیطی که منجر به درد شده است حل کند؛ بلکه این باور را به فرد تعلیم می­دهد که هر کس خودش به تنهایی مسئولِ سرنوشتِ خودش است.

5. تاثیرات میان­بر معنوی

میانبر معنوی همیشه هم بد نیست. برخی مواقع، در شرایط پریشانی­ های شدید، میان­بر معنوی راهی است برای تسکینِ موقتیِ ناامیدی یا اضطراب. با این وجود، پژوهشگران معقدند در صورتیکه میان­بر معنوی به عنوان یک استراتژیِ درازمدت برای سرکوب مشکلات به کار رود، ممکن است مخرب واقع شود.

میان­بر معنوی تاثیرات ناخوشایند متعددی دارد. این شیوه ی رفتاری سلامت و روابط فرد با دیگران را تحت تاثیر قرار می­دهد. برخی از عواقب منفی میان­بر معنوی عبارتند از:

• اضطراب
• بیعت کورکورانه از رهبران
• هم وابستگی( گونه ­­ای از وابستگی منفعل و بیش از اندازه خدمتکارانه)
• کنترل مشکلات
• بی ­توجهی به مسئولیت فردی
• سردرگمی عاطفی
• تحمل افراطی در برابر رفتار نادرست یا غیرقابل قبول
• احساس شرم و خجالت
• خودشیفتگیِ معنوی
• خودشیفتگی معنوی عبارت است از به کار بردن اعمال معنوی به عنوان روشی برای افزایش اهمیتِ خود. در این نوع رفتار از معنویت برای ساختن فرد استفاده می­شود. علاوه بر آن، در اینجا معنویت به عنوان سلاحی برای تخریب دیگران هم به کار می ­رود.

5.1. انکارِ احساساتِ سخت و دشوار

برخی اوقات، زمانیکه فرد تصور می­کند نباید احساسی که دارد را داشته باشد، به میانبر معنوی چنگ می­زند. گاهی احساسات منفی آدم را در خودش غرق می­کند. احساس خشم، حسادت، تنفر، رنجش و غضب ممکن است فرد را آشفته و پریشان کند و فرد به دلیل اینکه چنین احساسی دارد یا چنین فکری را در سرش می­ پروراند، احساس شرم یا گناه می­کند.

میان­بر معنوی به جای آنکه به احساسات منفی و هر گونه واکنش ناشی از این احساسات بپردازد، ابزاری می­شود در جهت انکار این احساسات و اجتناب از آن­ها.

همان طور که نباید احساسات منفی­تان را سرکوب کنید تا حال­تان بد نباشد، نباید بخواهید که دیگران را هم از احساسات یا موقعیت­هایی که حال شما را بد می­کند نجات بدهید. تلاش برای نجات دادن دیگران یا سپر دیگران شدن در برابر شرایطی که برایشان دشوار است یا در برابر انتخاب­ های نادرست آن­ها هم یک جور میان­بر معنوی به شمار می­رود.

5.2. نادیده گرفتن احساساتِ دیگران

میان­بر معنوی می­تواند وسیله ­ای باشد برای نادیده گرفتن احساساتِ دیگران. برخی اوقات، وقتی دیگران شروع به حرف زدن درباره­ ی چیزهایی می­کنند که به آن­ها آسیبی رسانده است، از میان­بر معنوی به عنوان ابزاری برای ساکت کردن آن­ها استفاده می­شود.

به این ترتیب، به جای آنکه به فرد رنج­کشیده اجازه داده شود تا درد و رنج خودش را ابراز کند، دیگران به او می­گویند که وی فردی منفی­نگر است. در این مدل رفتاری، از معنویت استفاده می­شود تا شکل و شمایل دیگری به وقایع داده شود و فرد رنج­کشیده درد و رنج حاصل از آن وقایع را نایده بگیرد.

5.3. فرار کردن از مسئولیت­ها

میان­بر معنوی حالِ بدی که ممکن است فرد در نتیجه ­ی ناهنجاریِ شناختی تجربه کند را تسکین می­دهد. فردی که به دو باورِ متناقض اعتقاد دارد، احساس ناخوشایندی را تجربه می­کند؛ به همین ترتیب است فردی که به گونه ­ای مغایر با باورها و اعتقادات خودش رفتار می­کند.

به عنوان مثال، اگر خودتان را آدمِ خوبی بدانید و معتقد باشید که آدمِ خوبی هستید، شاید برایتان سخت باشد مسئولیتِ کارهای نادرستی که قبلاً انجام داده­اید را قبول کنید. پذیرشِ اینکه سابق بر این با رفتارِ خودتان به کسی آسیبی رسانده­اید نه تنها احساس گناه را در شما موجب می­شود بلکه با میلِ به مثبت دیدنِ خودتان هم در تضاد است. به این ترتیب، میان­­بر معنوی به کار می­آید تا با استفاده از آن طرف مقابل را سرزنش و خودتان را از هر گونه مسئولیتی تبرئه کنید.

5.4. قضاوت کردن دیگران

قضاوت کردن دیگران صرفاً به دلیل ابراز خشمِ قابل­ توجیه­ شان یکی دیگر از نمونه ­های میانبر معنوی است. خشم یک احساس کاملاً طبیعی و واکنشی کاملاً منطقی دربرابر بسیاری از موقعیت­ ها و وقایع است. معنایش این است که یک جای کار می­لنگد و آن اقدام بخصوص باید صورت بگیرد تا وضعیتی درست یا رابطه ­ای ترمیم شود. معنویت اصیل و واقعی صرفاً به این دلیل که احساسی ناخوشایند است آن را سرکوب نمی­کند.

هیچ اشکالی ندارد اگر احساسات سخت و دردناکی مثل خشم، حسادت و ناامیدی را تجربه می­کنیم. موضوع این است که باید به روشی سالم این احساسات را مدیریت کنیم.

5.5. توجیه کردن درد و رنج

یکی دیگر از نمونه ­های میان­بر معنوی این است که تعمداً از اعمال و کارهای معنوی استفاده کنیم و قدمی برنداشتن و اقدامی نکردن را توجیه کنیم. نمونه­اش این است که مثلاً می­گوییم حتماً حکمتی دارد که اینطور است یا خواست و اراده­ ی خدا این بوده یا همین است که هست. برای همین است که بعضی ­هامان قید قبول کردن مسئولیت را می­زنیم؛ چرا؟ چون طبقِ این توجیه و تفسیرها، این چیزها طبیعی، غیرقابل تغییر یا خواست خدا است.

این توجیه و تفسیرها کار را برایمان راحت می­کند تا اوضاع را همینطور که هست بپذیریم و روی قدم­هایی که می­توانیم برداریم تا تغییری در اوضاع بدهیم تمرکز نکنیم. شاید برخی موقعیت­ها خارج از کنترل ما باشند یا شاید با موانعی روبرو بشویم که تغییر را برایمان سخت کنند اما مهم این است که مسئولیت آنچه می­توانیم انجام بدهیم تا اوضاع را قدری بهتر کنیم را قبول کنیم و بپذیریم.

میان­بر معنوی حتی می­تواند به نوعی سرزنش کردن قربانی هم تبدیل بشود؛ بویژه در مواردی که فرد تاثیرات منفی انواع گوناگون آسیب­ها و دردهای روانی را تجربه می­کند. وقتی به کسی می­گویید باید منفی بودن را کنار بگذارد تا دیگر خسته، مضطرب و افسرده نباشد و بیشتر از این شاهد تاثیرات روانی و جسمی استرس نباشد، درواقع دارید به او می­گویید که او باید به دلیل درد و رنجی که می­کشد سرزنش شود.

6. چگونه میان­بر معنوی مانع از رشد می­شود؟

شاید آسیب میان­بر معنوی کمتر از سایر مکانیزم­های مدیریتی باشد؛ با این وجود، این روش هم به عواقبی ناخوشایند منجر می­شود؛ عواقبی که به توانایی رشد فرد به عنوان یک فرد و شکوفایی توانایی­هایش آسیب می­زند. میان­بر معنوی رشد عاطفی را سرکوب می­کند و حتی مانع از درکِ کاملِ معنویت می­شود.

برخی اوقات، در میان‌بر معنوی، فرد به اعمال معنوی می‌پردازد تا احساس برتری کند یا خودش را وادار کرده باشد یک کار معناداری انجام داده باشد. به عنوان مثال، فرد به جای اینکه درباره‌ی مشکلی حرف بزند، مراقبه می‌کند؛ به جای اینکه در اجتماع حاضر شود، به معبد می‌رود؛ به جای اینکه با حال بدش روبرو شود، دعا می‌خواند. اساساً مشکل در پرداختن به این اعمال معنوی نیست. مشکل این است که فرد از اعمال معنوی و عبادی به عنوان سپری استفاده می‌کند تا احساس بهتری در خودش ایجاد کند؛ او صرفاً برای دلایل اصولی و درست معنوی به این امور نمی‌پردازد.

برای همین است که برخی اوقات میان‌بر معنوی بسیار زیرکانه رفتار می‌کند و تشخیص آن در خودمان و دیگران سخت می‌شود. مراقبه می‌تواند راهی موثر برای مدیریت استرس باشد چون به شما کمک می‌کند با مشکل موجود ارتباط برقرار کنید. دیدار از اماکن معنادار به شما کمک می‌کند با جامعه‌ی خود ارتباط برقرار کنید. وقتی با یک حقیقت ناخوشایند روبرو می‌شوید، نماز خواندن و دعا کردن به شما احساس آرامش می‌دهد.

تفاوت در نیت‌های پشت این اعمال است. آیا این کارها را انجام می‌دهید تا یک جور احساس برتری معنوی نسبت به دیگران را در خود تجربه کنید؟ اگر چنین است، پس به احتمال بسیار زیاد شما درگیر میانبر معنوی شده‌اید که این مانع از رشد واقعی می‌شود.

نمودهای سالم معنویت به شما کمک می‌کند تا به عنوان یک فرد رشد کنید درحالیکه میان‌بر زدن مانعی را بین شما و رشد اصیل و واقعی ایجاد می‌کند.

7. راه­حل­هایی برای مدیریت میان­بر معنوی

میانبر معنوی می‌تواند روشی باشد برای محافظت از خود در برابر چیزهایی که ما آن‌ها را تهدیدآمیز می‌یابیم. با این وجود، یک حقیقت بسیار مهم را نادیده می‌گیرد. این حقیقت را که ما قادر نیستیم انتخاب کنیم که چه احساسی را تجربه کنیم‌. زندگی که نمی‌تواند صرفاً از افکار و احساسات و عواطف خوشایند پر باشد. برای اینکه قله‌ها را تجربه کنیم، می‌بایست که دره‌ها را هم تاب بیاوریم.

ما می‌توانیم با انجام کارهایی با میلِ به میان‌بر زدن معنوی مقابله کنیم. برخی از این کارها به شرح زیر است:

1. برچسب خوب یا بد روی احساسات خود نزنید. برخی احساسات منفی یا ناخوشایند هستند اما هدفی دارند. تجربه‌های عاطفی بیخود یا تابو نیستند. داشتن این احساسات ما را آدمِ بدی نمی‌کند.ردر برابر احساسات خودتان پذیرش داشته باشید. آن‌ها را ببینید. یادتان باشد که تمامی حالت‌های عاطفی گذرا، موقتی و ناپایدار هستند.
2. یادتان باشد که افکار و احساسات ناخوشایند هم هدفی دارند. هدف زندگی این نیست که این افکار یا احساسات را انکار کنیم یا از آن‌ها اجتناب کنیم؛ هدف زندگی این است که از این افکار و احساسات ناخوشایند استفاده کنیم تا حرکتی مثبت را رقم بزنیم‌. همینکه یک عینک قرمز به چشم بزنیم و مشکلی را نادیده بگیریم که مشکل را برطرف نمی‌کند.
3. یادتان باشد که احساسات ناخوشایند معمولاً نشانه‌ی چیزی هستند که ناجور است؛ چیزی که باید تغییر یابد. اگر همیشه سعی می‌کنید فقط با نادیده گرفتن حال بد یا با فرار کردن از حال بد آن را تخفیف بدهید، آن چیزهایی که شما را پریشان و حال‌تان را بد کرده همان‌طور باقی خواهد ماند. این احساسات ناخوشایند را فرصتی برای تحول بدانید نه باری سنگین که مجبور باشید از آن فرار کنید.
4. اگرچه میان‌بر معنوی پذیرش احساسات آشکار را برایمان سخت می‌کند، باید یادمان باشد که معنویت، به خودی خود، نیرویی مثبت در زندگی ماست. تحقیقات نشان می‌دهند که معنویت اغلب فواید متعددی در سلامت جسمی و روانی ما دارد. انسان با چنگ زدن به معنویت قادر می‌شود امیدش را بازیابد، با پریشان‌حالی‌ مدارا کند، حمایت به دست بیاورد و معنا را در زندگی‌اش پیدا کند.

مطالعات انجام شده نشان داده‌اند که به عنوان مثال، کسانی که به اعمال عبادی می‌پردازند کمتر در معرض افسردگی قرار می‌گیرند، استرس را بهتر مدیریت می‌کنند، سلامت عمومی بهتری دارند و از آرامش روانی بیشتری برخوردارند.

حرف آخر

بخاطر اشتباهاتی که در زندگی مرتکب می‌شوید زیاد به خودتان سخت نگیرید. رشد یک مسیر است و آدم به راحتی در دام عادت‌های کهنه‌اش گیر می‌افتد؛ مخصوصاً وقتی در تنگنایی قرار می‌گیرد و سعی می‌کند آن را مدیریت کند. معنویت می‌تواند نیرویی مثبت و خوشایند در زندگی‌تان باشد و بسیاری از اعمال معنوی وسیله‌هایی مفید برای مدیریت استرس به شمار می‌روند.

وقتی آگاهانه از میانبر معنوی فاصله بگیرید، می‌توانید معنویت را به فعلی تبدیل کنید که به شما یک زندگی هماهنگ و کامل می‌بخشد.