کلاژن، فراوان‌ترین پروتئین بدن و پروتئین اصلی بافت همبند است. استفاده از کلاژن، علائم آرتریت را بهبود می‌بخشد، سلامت مفاصل را افزایش می‌دهد و رشد موها را بیشتر می‌کند. این مطلب را بخوانید تا بفهمید کلاژن چیست و با انواع کلاژن آشنا شوید و فواید کلاژن برای پوست و مفاصل و سلامتی را بدانید.
کلاژن چیست؟
بافت‌ها فقط از سلول تشکیل نشده‌اند. بیشتر حجم یک بافت از ماتریکس خارج سلولی (ECM) – شبکه متنوعی از پروتئین‌ها و قندهایی که توسط سلول‌های خاص تولید می‌شوند – تشکیل می‌شود که سلول‌های ما را در کنار هم قرار می‌دهد.
ECM از دو قسمت تشکیل شده است، پروتئوگلیکان‌ها و پروتئین‌های فیبروز. کلاژن، الاستین، فیبرونکتین و لامینین، پروتئین‌های فیبروزی هستند که ساختار اصلی ECM را می‌سازند. پروتئوگلیکان‌ها در فضای مابین قرار می‌گیرند.
کلاژن، یکی از چندین پروتئینی است که در ECM قرار دارد. در واقع، فراوان‌ترین پروتئین در بافت‌های حیوانی است. ۳۰ درصد حجم کل پروتئین موجود در پستانداران از کلاژن تشکیل می‌شود.
کلمه کلاژن، از کلمه یونانی «کولا» به معنای چسب گرفته شده است.
پروتئین کلاژن، توسط سلول‌های بافت همبند حیوانی به نام فیبروبلاست تولید می‌شود. برای این‌که پروتئینی در گروه کلاژن قرار بگیرد، باید دسته سه بخشی شبه کلاژن را بسازد و پشتیبانی ساختاری در ECM را فراهم کند.
ساختار کلاژن
تروپوکلاژن، سازنده اصلی کلاژن است. تروپوکلاژن از سه رشته پپتید (گروهی از اسیدهای آمینه) که به شکل یک حلقه در کنار هم قرار گرفته‌اند، ساخته می‌شود. این رشته‌ها را زنجیره آلفا می‌گویند.
منطقه کلاژنی: این ناحیه، یک سری از سه اسید آمینه است. اولین اسید آمینه، گلیسین، از همه مهم‌تر است. دو تای دیگر می‌توانند هر اسید آمینه‌ای باشند اما معمولا پرولین و هیدروکسی پرولین هستند. توالی اسید آمینه تکرار شونده، مسئول ساختار حلقه تروپوکلاژن است.
سه رشته پپتیدی تروپوکلاژن، سرشار از گلیسین هستند. خوراکی‌هایی که کلاژن بالا دارند نیز سطح بالایی از گلیسین دارند.
گلیسین به محافظت از سیستم عروقی کمک می‌کند زیرا می‌تواند لخته خون و التهاب را کاهش دهد.
ناحیه غیر کلاژنی: این ناحیه، توالی اسید آمینه تکرار شونده برای ساختار حلقه را ندارد و دارای قسمت‌های اتصال دهنده برای ارتباط با دیگر مولکول‌های ECM است. چندین تروپوکلاژن به یکدیگر می‌پیوندند تا فیبریل کلاژن بسازند.
انواع کلاژن
کلاژن در بدن وجود داشته و عملکردهای شناخته شده و ناشناخته بسیاری دارد. انسان‌ها ۲۸ نوع پروتئین مختلف کلاژن و ژن‌های کلاژنی بسیاری دارند.
برخی کلاژن‌ها، معمول‌تر از بقیه هستند. بیش از ۸۰٪ کلاژن، نوع I، II یا III هستند که بیشتر در پوست، استخوان، تاندون‌ها، غضروف، ریه، روده و سیستم عروقی یافت می‌شوند.
نوع IV کلاژن نیز بسیار معمول است زیرا ماده اصلی ECM تولید شده توسط سلول‌های پوست است.
۵ نوع اصلی کلاژن عبارتند از:
- – نوع I
- – نوع II
- – نوع III
- – نوع IV
- – نوع V
سنتز و الزامات تاخوردگی کلاژن
سنتز پروتئین کلاژن در بدن، فرآیند پیچیده‌ای است. اول، سلول‌ها باید ژن‌های DNA را به درستی بخوانند تا زنجیره‌های آلفا را تولید کنند. سپس ۳ زنجیره آلفا دور هم پیچ می‌خورند. این‌که زنجیره‌های آلفا شبیه هستند یا نه به نوع کلاژن ربط دارد.
زمانی که این زنجیره تک آلفا درون سلول تولید می‌شود، آنزیم‌ها ( پرولیل هیدروکسیلاز و لیزیل هیدروکسیلاز)، اسید آمینه‌های پرولین و لیزین را تغییر می‌دهند. این تغییرات برای ساخت یک حلقه سه بخشی ثابت ضروری هستند.
تاخوردگی کلاژن معمولا قبل از خروج آن از سلول‌ها اتفاق می‌افتد.
هر نوع کلاژن، نسبت خاصی از گلیسین، پرولین، هیدروکسی پرولین و هیدروکسی لیزین دارد. جهش‌هایی که بر کلاژن تاثیر می‌گذارند می‌توانند تاثیری منفی بر سلامتی بگذارند.
فواید کلاژن
۱. بهبود آرتریت روماتوئید و پوکی استخوان
در ۶۰ بیمار مبتلا به آرتریت روماتوئید شدید، مصرف سه ماهه کلاژن نوع II مرغ در مقایسه با دارونما ( DB-RCT)، تورم و درد را کاهش داد. چهار بیماری که در گروه دریافت کلاژن بودند شاهد از بین رفتن تمام علائم و توقف پیشرفت بیماری بودند.
یک مطالعه بزرگ‌تر که بر ۲۷۴ بیمار مبتلا به آرتریت روماتوئید انجام شد دریافت که دوزهای چندگانه ( ۲۰،۱۰۰، ۵۰۰، و ۲۵۰۰ میکروگرم) تورم و درد مفاصل را کاهش داد.
مطالعه ۵۲ بیمار مبتلا به پوکی استخوان دریافت که مصرف ۹۰ روزه کلاژن نوع II مرغ، علائم و درد آن‌ها را کاهش داد و توانایی آن‌ها برای انجام فعالیت‌های روزانه مانند پیاده‌روی کردن و بالا و پایین رفتن از پله‌ها را بهبود بخشید.
در سگ‌های مبتلا به آرتریت، مصرف ۹۰ روزه کلاژن نوع II درد را کاهش و توان فعالیت فیزیکی را افزایش داد.
رژیم غذایی آرتریت: ۱۰ بهترین و بدترین خوراکی ها برای التهاب مفاصل
۲. افزایش سلامت مفاصل
مطالعه‌ای که بر ۱۴۷ ورزشکار مبتلا به درد مفاصل انجام شد دریافت که مصرف کلاژن هیدرولیسات به مدت ۲۴ هفته، درد آن‌ها را به میزان قابل توجهی کاهش داد.
در یک مطالعه دیگر که بر ۱۳۹ ورزشکار مبتلا به زانودرد انجام شد، مصرف ۵ گرم پپتید کلاژن در روز و به مدت ۱۲ هفته، درد ناشی از فعالیت را کاهش داد.
درمان آرتریت روماتوئید: ۱۹ درمان خانگی برای روماتیسم مفصلی
۳. افزایش سلامت پوست
پوست، بزرگ‌ترین اندام بدن است و کلاژن یکی از مواد اصلی آن محسوب می‌شود. زمانی که سن ما بالا می‌رود، کلاژن در هر سال، ۱٪ کاهش می‌یابد. این کاهش به صورت چین و چروک، شل شدن و افتادگی پوست ظاهر می‌شود.
مطالعه‌ای که بر ۶۹ زن انجام شد دریافت که مصرف روزانه کلاژن به مدت ۸ هفته، انعطاف‌پذیری پوست که نشانه بالا بودن کلاژن است را افزایش داد.
مطالعه دیگری که بر ۸۵ زن انجام شد دریافت که استفاده از کلاژن هیدرولیسات در ۸ هفته، رطوبت و انعطاف‌پذیری پوست را افزایش و چین و چروک و زبری آن را کاهش داد.
استفاده موضعی از کلاژن نیز می‌تواند برای رشد مو مفید باشد زیرا به لایه بیرونی (کوتیکول) فولیکول‌های مو چسبیده و به آن‌ها نفوذ می‌کند و ضخامت آن‌ها را افزایش می‌دهد.
علاوه بر استفاده از کلاژن، می‌توانید از محصولات مراقبت از پوست حاوی کلاژن هیدرولیسات نیز استفاده کنید.
۴. افزایش تراکم استخوان
کلاژن ماده‌ای اصلی در استخوان نیز هست. سن که بالا می‌رود، تولید کلاژن در استخوان‌ها کم می‌شود که تراکم استخوان‌ها را کاهش می‌دهد. افراد بالای ۷۰ سال، تراکم استخوان کمتری دارند و بیشتر در معرض خطر آسیب قرار می‌گیرند.
بیماران مبتلا به پوکی استخوان و بیماری استخوان متخلخل، سریع‌تر از حد طبیعی، استخوان از دست می‌دهند.
کلاژن هیدرولیز شده، تراکم استخوان موش‌ها را افزایش داد.
کلاژن هیدرولیز شده، کلاژن نوع II در استخوان موش‌های مبتلا به پوکی استخوان را نیز افزایش داد.
کلاژن هیدرولیز شده، سلول‌های تولید کننده غضروف را تحریک می‌کند تا مولکول‌های ماتریکس خارج از سلولی بیشتری – از جمله کلاژن –تولید کند. این یافته‌ها نشان می‌دهند که کلاژن از کاهش تراکم استخوان مربوط به افزایش سن جلوگیری می‌کند.
۵. تنظیم قند خون
سطح طبیعی قند خون ببین وعده‌های غذایی، بین ۱۳۰-۷۰ میلی‌گرم بر دسی لیتر است و پس از دو ساعت بعد از غذا خوردن نباید بیشتر از ۱۸۰ میلی‌گرم بر دسی لیتر باشد.
۵۰ نفر که به مدت ۳ ماه کلاژن دریافت کردند، با کاهش قند خون، فشار خون، کلسترول و کراتینین مواجه شدند.
برای تنظیم سطح گلوکوز خون، پزشکان رژیم غذایی و ورزش را توصیه می‌کنند. افراد می‌توانند برای کاهش قند خون و افزایش انسولین، از کلاژن نیز استفاده کنند.
۶. کمک به درمان زخم بستر
مطالعه‌ای که بر بیماران مبتلا به زخم بستر انجام شد نشان داد که مصرف کلاژن هیدرولیسات به صورت ۳ بار در روز و به مدت ۸ هفته، به درمان زخم بستر کمک می‌کند.
۷. کمک به کاهش وزن
پروتئین کلاژن به کاهش وزن کمک می‌کند و بیشتر از انواع دیگر پروتئین تاثیر دارد: تحقیقات نشان می‌دهد که پروتئین کلاژن از پروتئین‌های دیگر، سیرکننده‌تر است و مدت بیشتری شما را سیر نگه می‌دارد. یک مطالعه آزمایشگاهی دریافت که خاصیت سیر کنندگی کلاژن، ۴۰٪ بیشتر از همان مقدارپروتئین وی، کازئین یا سویا است. مطالعه دیگری که بر افراد چاق و دیابتی انجام شد دریافت که مصرف کلاژن هیدرولیز شده، ترشح هورمون‌های سیری در خون را تحریک می‌کند. افرادی که کلاژن مصرف کردند، در وعده غذایی بعدی، نسبت به افرادی که پروتئین‌های دیگری مصرف کردند، ۲۰٪ کمتر غذا خورند.
۸. افزایش انعطاف و حرکت مفاصل
مصرف کلاژن می‌تواند انعطاف در حرکت مانند کشش زانو و تحرک در زمان فعالیت‌های روزانه را افزایش دهد. در مطالعات آزمایشگاهی انجام شده، پپتیدهای کلاژن، توانایی حرکت و انعطاف را هم در بیماران مبتلا به آرتریت و هم ورزشکاران افزایش داد. افراد پس از مصرف کلاژن توانستند بیشتر از قبل ورزش کنند.
۹. تسریع بهبود آسیب ماهیچه‌ها، مفاصل و رباط‌ها
آیا می‌دانستید کلاژن برای درمان آسیب عضلات و بافت همبند ضروری است؟ محققان دریافتند که کلاژن ماده کلیدی برای بازسازی قدرت و انعطاف عضلات آسیب‌دیده، مفاصل و رباط‌ها است. سرعت سنتز کلاژن در بافت همبند و عضلات در دوران بهبود پس از آسیب، در سه هفته اول پس از آسیب‌دیدگی، بسیار بیشتر بود. بنابراین، مصرف کلاژن برای بهبود عضلات، مفاصل و رباط‌ها مفید است.
۱۰. جلوگیری از سوزش و زخم معده
کلاژن برای عملکرد درست دستگاه گوارش ضروری است. با تنظیم گوارش در معده می‌تواند به جلوگیری از سوزش و زخم معده کمک کند. همچنین، پپتیدهای کلاژن در دستگاه گوارش، باعث وارد شدن آب و جذب مولکول‌های اسید شده و به شکستن ذرات غذا و حرکت آن‌ها در دستگاه گوارش کمک می‌کند.
۱۱. ترمیم دیواره روده برای درمان سندرم روده تحریک پذیر
سنتز کلاژن، جزء مهمی از فرآیند ترمیم ضایعات در دیواره روده است. درمان روده نیازمند افزایش کلاژن است و مطالعات، نشان می‌دهند که افراد مبتلا به اختلالات گوارشی با کاهش کلاژن مواجه هستند. همچنین، بین بیماری التهاب روده و کاهش سطح سرم کلاژن، ارتباط وجود دارد . به علاوه، گلوتامین، یکی از اسید آمینه‌های کلاژن، اسید آمینه‌ای کلیدی برای جلوگیری از التهاب دیواره روده و درمان سندرم روده چکه کن محسوب می‌شود. مصرف کلاژن به بازگشت کلاژن بدن و تسکین دستگاه گوارش کمک می‌کند.
۱۲. کلاژن برای ورزشکاران
پودر پروتئین کلاژن به دلیل اسید آمینه بالایی که دارد برای تغذیه پس از ورزش مناسب است. پودر پروتئین کلاژن، نیاز بدن به پروتئین در زمان ورزش و بعد از آن را تامین می‌کند. کلاژن دارای ۱۸ اسید آمینه و ۸ تا از ۹ اسید آمینه ضروری است که فقط در پروتئین‌های رژیمی یافت می‌شوند. به علاوه، کلاژن ۲۰٪ گلیسین و ۸٪ آرژینین دارد که اسید آمینه‌های ضروری برای سنتز کراتین – مولکولی مهم برای انقباض عضلات – محسوب می‌شوند.
۱۳. رفع سلولیت، ترک‌های پوستی و جای آکنه
کلاژن، با تقویت لایه بیرونی پوست، نقش مهمی را در پنهان کردن سلولیت و رفع ترک‌های پوستی و جای آکنه ایفا می‌کند. زمانی که پوست شما کشیده، نازک و شل شود، سلولیت بیشتر مشخص می‌شود. مصرف کلاژن باعث افزایش کلاژن پوست شده و به انعطاف‌پذیری و سفتی پوست کمک می‌کند. کلاژن برای ایجاد پوستی قوی‌تر و سفت‌تر مفید است و ترک‌های پوستی، جای آکنه و چربی زیر پوست را از بین می‌برد.
۱۷ راه طبیعی درمان چین و چروک دور لب که واقعا موثر است
۱۴. رفع چین و چروک و آبرسانی پوست
کلاژن برای لایه بیرونی پوست (درم) ضروری است. مصرف کلاژن، انعطاف‌پذیری پوست را افزایش می‌دهد، پوست را آبرسانی کرده و عمق چین و چروک صورت را کاهش می‌دهد. در مطالعه‌ای که روی زنان ۴۰ تا ۵۰ ساله انجام شد، مصرف کلاژن به مدت ۸ هفته، افزایش ۲۸ درصدی سطح رطوبت پوست را نشان داد و ۹۱٪ از افراد، کمتر شدن خشکی پوست پس از مصرف کلاژن را گزارش دادند. همچنین، علم نشان می‌دهد که مصرف خوراکی کلاژن برای بهبود وضعیت پوست، تاثیر بیشتری نسبت به کرم‌ها و لوسیون‌های موضعی دارد. مولکول‌های کلاژن در محصولات موضعی، خیلی بزرگ هستند و به راحتی از طریق پوست وارد جریان خون نمی‌شوند. مطالعات نشان داده‌اند که در مصرف خوراکی، پپتیدهای کلاژن به سرعت جذب خون شده و به سلول‌های پوستی وارد می‌شوند تا ظاهر پوست را بهبود بخشند.
طرز تهیه ماسک خانگی ضد چین و چروک با عصاره های طبیعی و ساده
۱۵. مو، ناخن و دندان قوی
کلاژن برای مو، ناخن و دندان نیز مفید است. رشد فولیکول‌های مو به ماتریکس کلاژن در لایه درم پوست بستگی دارد. بدون کلاژن کافی، تعداد موها و ضخامت فولیکول‌های آن کاهش می‌یابد. از دست دادن کلاژن با افزایش سن می‌تواند باعث ریزش مو شود. کلاژن برای رشد ناخن ضروری است. ناخن‌های کوتاه و شکننده می‌توانند نشانه کمبود کلاژن باشند! کلاژن بخش ساختاری مهمی از دندان و اتصال دندان و لثه‌ها است. از دست دادن کلاژن با بالا رفتن سن باعث افزایش حساسیت دندان و کاهش قدرت آن‌ها می‌شود.