روان درمانی از طریق سینی شن که به آن شن بازی درمانی نیز گفته می‌شود، معمولا برای افرادی استفاده می‌شود که دچار یک اتفاق تروماتیک یا ضربه‌ی روحی از قبیل تعرض یا یک حادثه‌ی فاجعه‌بار شده‌اند. با این‌که شن بازی درمانی عمدتا برای کودکان کاربرد دارد، از این روش برای نوجوانان و حتی بزرگسالان نیز استفاده می‌شود.
هنگام استفاده از این روش درمانی، متخصصان روان درمانی از سینی‌های حاوی شن برای ارزیابی، شناسایی، یا درمان انواع مختلفی از بیماری‌های روانی استفاده می‌کنند. پژوهش‌ها نشان داده‌اند، شن بازی درمانی می‌تواند به بهبود بیان هیجانی و هم‌زمان، کاهش پریشانی روانی که ممکن است به خاطر صحبت کردن در مورد اتفاقات یا تجربه‌های تروماتیک یا ضربه‌های روحی ایجاد شوند، نیز کمک کند.
۱. شن بازی درمانی شامل چه چیزهایی می‌شود
شن بازی درمانی ترکیبی از بازی درمانی و هنر درمانی است. فرد متخصص یک سینی یا جعبه‌ای حاوی شن و هم‌چنین، انواع مختلفی از اسباب‌بازی‌های کوچکی را در اختیار بیماری قرار می‌دهد تا فضای بازی خاصی را برای وی ایجاد کند. این اسباب‌بازی‌های می‌توانند شامل هر چیزی باشند؛ از حیوانات مزرعه و دایناسورها گرفته تا آدم‌ها و ماشین‌ها. هم‌چنین، استفاده از انواع درخت‌ها، نرده‌ها، دروازه‌ها، درها، و ساختمان‌ها نیز رایج است.
بیماری می‌تواند اسباب‌بازی‌های مورد نظر را انتخاب میکند و داخل سینی بگذارد؛ و می‌تواند به هر شکلی که بخواهد آن‌ها را بچیند. در این میان، متخصص روان درمانی عمدتا به عنوان ناظر بر این جریان عمل میکند و ندرتا در کار بیماری دخالت میکند.
متخصصانی که از چنین روش درمانی استفاده می‌کنند، معتقدند دنیایی که بیمار با استفاده از اسباب‌بازی‌ها در جعبه‌ی شنی می‌سازد، نماینده‌ی درگیری‌ها یا مشکلات درونی وی است. پس از تکمیل و پایان شن بازی، درمانگر و بیماری معمولا درباره‌ی آن‌چه داخل سینی شنی می‌بینند با یکدیگر صحبت می‌کنند – مثلا در مورد دلیل انتخاب این اسباب‌بازی‌ها، نحوه‌ی چیدن آن‌ها کنار هم، و هر گونه معنی نمادین یا استعاری که از این سینی و اسباب‌بازی‌های درون آن استنباط می‌شود.
بیماری ممکن است بر اساس حرف‌هایی که بین وی و درمانگر رد و بدل می‌شود، نحوه‌ی چینش اسباب‌بازی‌ها را تغییر دهد. هم‌چنین، شن درمانی ممکن است شامل گفتار درمانی، بازی درمانی، هنر درمانی، یا سایر انواع روش‌های روان درمانی باشد.
۲. نحوه‌ی اثربخشی شن بازی درمانی چگونه است
شن بازی درمانی نخستین بار توسط دورا کالف معرفی شد؛ وی این روش را با الهام از همکاری با مارگارت لوونفلد، متخصص بریتانیایی روانشناسی کودکان و مبتکر یک روش مخصوص در روانشناسی کودکان به نام ”تکنیک جهان” ایجاد کرد. این نظریه‌ی دورا کالف که عمدتا بر پایه‌ی نظریات یونگ بنا شده، تحت تاثیر تمرین‌های فکری بودایی نیز قرار دارد. این روش روان درمانی بر این باور استوار است که اگر درمانگر بتواند فضای امنی را برای بیمار فراهم کند، فرد بیمار با استفاده از سینی شن می‌تواند به تنهایی راه‌حل‌های مناسبی را برای مشکلات خود به وجود بیاورد.
هم‌چنین، پژوهش‌ها نشان می‌دهند، شن درمانی علائم بسیاری از مشکلات مربوط به سلامت روان را کاهش و میزان تاب‌آوری بیمار را افزایش می‌دهد. از آن‌جا که شن‌بازی درمانی هیچ ساختار خاصی ندارد، به بیمار امکان می‌دهد طی این فرایند درمانی روند بهبود را به خوبی تجربه کند.
بیمار در طول شن درمانی قادر است خود را از هیجان‌های منفی که در عمق وجودش نهفته‌اند، رها سازد، زیرا می‌تواند افکار درونی خود را بیان کند و احساس کند این افکار توسط درمانگر درک و پذیرفته شده است.
هم‌چنین، شن بازی درمانی می‌تواند در درک عمق مفاهیم احساسات بیمار به درمانگر کمک کند و در حین نظارت بر رفتارهای بیمار در انتخاب اسباب‌بازی‌ها یا نمادها، به ارتباط میان هر یک از احساسات وی با تجربه‌های گذشته‌‌اش پی ببرد. به علاوه، شن بازی درمانی معمولا یک تجربه‌ی حسی لذت‌بخشی است که بیان طبیعی هیجان‌ها را برای بیمار آسان‌تر میکند. از این روش می‌توان به عنوان بخشی از روند درمانی فردی، گروهی، یا خانوادگی استفاده کرد.
۳. پژوهش‌ها در این باره چه می‌گویند
مطالعات نشان می‌دهند شن بازی درمانی روش موثری برای درمان انواع مشکلات روانی است و می‌توان از آن برای جمعیت‌های مختلفی استفاده کرد. برای مثال، مطالعه‌ای که بر روی کودکان ۴ و ۵ ساله‌ی مبتلا به مشکلات رفتاری بیرونی انجام شد، نشان داد این کودکان پس از شرکت در جلسات ۳۰ دقیقه‌ای شن‌بازی درمانی گروهی، رفتار پرخاشگرانه‌ی کم‌تر از خود نشان دادند. این کودکان برای ۱۶ جلسه، هفته‌ای دو بار، در این دوره‌های درمانی شرکت کردند.
مطالعه‌ی محدود دیگری نیز در کره‌ی جنوبی به عمل آمد و سه کودک که شاهد رفتارهای خشونت‌آمیز خانگی بودند، در این مطالعه شرکت کردند. پژوهشگران دریافتند، استفاده از موسیقی و تصاویر به همراه شن بازی درمانی، پس از ۶ جلسه‌ی انفرادی، توانست سازگاری هیجانی و رفتاری این کودکان را بهبود ببخشد. در این میان، مطالعه‌ی دیگری نیز جهت ارزیابی اثربخشی شن بازی درمانی بر روی زنان مهاجر در کره‌ی جنوبی به عمل آمد. پژوهشگران طی این مطالعه دریافتند، شن بازی درمانی گروهی باعث افزایش میزان خود ابرازی مثبت (بیان هیجان‌های مثبت درونی) و کاهش میزان خود ابرازی منفی در این زنان شد.
به علاوه، مطالعه‌ای در کشور چین بر روی پسر بچه‌های مبتلا به سندرم آسپرگر به عمل آمد؛ طی این مطالعه، میزان اثربخشی ترکیبی از شن بازی درمانی و سایر اشکال درمان بر روی این کودکان مورد ارزیابی قرار گرفت. پژوهشگران دریافتند، شن بازی درمانی به بهبود وضعیت سلامت روان و مهارت‌های ارتباطی بین فردی در این کودکان کمک کرده است.
هم‌چنین، طبق نظریه‌ای از جانب پژوهشگران، شن بازی درمانی ممکن است به کودکان مبتلا به ضربه‌های روحی پیش از شروع تکلم کمک کند؛ به این ترتیب، شن بازی درمانی ممکن است استراتژی خوبی برای کمک به کودکانی باشد که هنوز نمی‌توانند درباره‌ی تجربه‌های تروماتیک و ضربه‌های روحی خود با دیگران صحبت کنند.
پژوهشگران پس از انجام مطالعه‌ای بر روی یک کودک یتیم ۳ ساله‌ی مبتلا به ایدز به این نظریه رسیدند. آن‌ها دریافتند، شن درمانی برای این کودک نوعی حمایت هیجانی ایجاد کرده است.
۴. چه انتظاراتی می‌توان از شن بازی درمانی داشت
هنگامی که شن بازی درمانی به عنوان بخشی از یک برنامه‌ی درمانی برای بیماری به کار می‌رود، درمانگر یک سینی شن را در اختیار بیمار قرار می‌دهد و سپس با مشاهده‌ی نحوه‌ی انتخاب و چینش اسباب‌بازی و سایر رفتارها بیمار، به دنبال مضامین مشترکی می‌گردد که ممکن است نشان‌دهنده‌ی رفتار متزلزل یا پرخاشگرانه و هم‌چنین، تاب‌آوری و بیان هیجانی مثبت بیمار باشند.
جلسات شن بازی درمانی ممکن است ۳۰ الی ۶۰ دقیقه طول بکشند و شاید هفته‌ای ۱ یا ۲ یا هر دو هفته یک بار برگزار شوند. هنگام ورود، متخصص درمانگر با شما احوالپرسی میکند و سپس، یک سینی حاوی شن در اختیارتان قرار می دهد؛ در کنار این سینی، اسباب‌بازی‌ها و نمونه‌های کوچک شبیه‌سازی شده از آدم‌ها، ماشین‌ها، ساختمان‌ها و غیره را نیز به شما می‌دهد که می‌توانید کارتان را با آن‌ها شروع کنید.
سپس، ممکن است درمانگر از شما بخواهد از سینی شن و محتویات آن عکس بگیرید تا در جلسات آینده بتوانید تغییراتی را که در این صحنه ایجاد میکنید، مورد ارزیابی و بررسی قرار دهید. یا این‌که فرد متخصص ممکن است در پایان هر جلسه، زمانی را برای صحبت درباره‌ی سینی شن و نحوه‌ی چینش وسیله‌ها داخل آن اختصاص دهد.
برای مثال، اگر حیوانات اهلی در سینی شن‌تان داخل قفس هستند ولی بیشتر حیوانات خطرناک نظیر ببر، مار، یا دایناسورها آزادانه در این سینی رها شده‌اند، درمانگر ممکن است درباره‌ی معنی و مفهوم این مسئله با شما صحبت کند. شما به کمک یکدیگر ممکن است بتوانید برخی مفاهیم موجود در این سینی شن را کشف کنید.
ولی هم‌چنین، امکان دارد در پایان جلسات بحث و گفتگوی چندانی صورت نگیرد. در عوض، فرد درمانگر ممکن است به سادگی فقط فضای امنی برای بازی یا انجام هر کار ممکن با این وسایل در اختیارتان بگذارد.
۵. چگونه می‌توان یک درمانگر متخصص شن درمانی پیدا کرد
با این‌که هر کدام متخصصان روان درمانی ممکن است قادر باشند امکانات لازم را برای شن بازی درمانی فراهم کنند، برخی از درمانگران به شکل تخصصی دارای گواهینامه‌ی شن بازی درمانی هستند. برای مثال، درمانگران شن‌بازی درمانی در سراسر جهان می‌توانند دوره‌های خاصی را به کمک انجمن بین‌المللی شن درمانی (ISST) سپری کنند و گواهینامه دریافت کنند.
اگر فکر می‌کنند شما یا یکی از عزیزان‌تان ممکن است با کمک شن‌بازی درمانی به راه‌حلی برای مشکلات‌تان دست یابید، درباره‌ی این مسئله با پزشک یا روانشناس‌تان صحبت کنید. وی ممکن است قادر باشد شما را به یکی از متخصصان روان درمانی از طریق شن بازی درمانی معرفی کند.
سخن آخر
شاید خیلی از آدم‌ها از این مسئله متعجب شوند که چگونه اسباب‌بازی‌های کوچکی در یک سینی پر از شن می‌توانند به حل برخی مشکلات روانی کمک کنند. ولی شن بازی درمانی به درمانگر امکان می‌دهد به عمق مسائلی پی ببرد که ممکن است برای بیمار وی مشکل‌ساز شده باشند. این روش درمانی، به خصوص، برای آدم‌هایی مناسب است که در بیان مشکلات استرس‌زا در زندگی‌شان دچار مشکل هستند.
اگر درباره‌ی اثربخشی این روش تردید و نگرانی دارید، آن را با درمانگر خود در میان بگذارید. به این ترتیب، با کمک وی می‌توانید برنامه‌ی درمانی مناسبی ایجاد کنید که تمام نیازهای‌تان را برطرف کند.