بسیاری از ما در طول زندگی‌مان وحشت‌زدگی یا اضطراب را تجربه کرده‌ایم؛ هر دوی این حالت‌ها دارای علائمی مشابه‌ی بیماری‌های قلبی هستند – مثلا باعث بروز فیبریلاسیون دهلیزی یا ضربان نامنظم قلب می‌شوند. اما چگونه می‌توان تفاوت حمله قلبی و حمله عصبی را تشخیص داد و اینکه فهمید آیا بیماری قلبی دارید یا فقط دچار اضطراب شده‌اید؟
علائم اضطراب و وحشت‌زدگی واکنش‌هایی طبیعی هستند که به بدن‌تان کمک می‌کنند بتوانید فورا از خطر یا آسیب فرار کنید. این علائم به سرعت ضربان قلبتان را بالا می‌برند و قدرت هر تپش را نیز بیشتر می‌کنند؛ و این علائم مشابه‌ی علائم فیبریلاسیون دهلیزی نیز هستند. اگر وسط بیابان به گرگی بر بخورید، اضطراب درون‌تان کمک می‌کند از مهلکه فرار کنید. این واکنشی طبیعی است. ولی گاهی اوقات، ممکن است ذهن و بدن‌تان تحت تاثیر واکنش‌های غیر طبیعی دچار اضطراب شود.
علائم اضطراب و وحشت‌زدگی می‌توانند کیفیت زندگی را به اندازه‌ای قابل توجه پایین آورند. اضطراب شدید ریشه در افسردگی دارد؛ همان‌طور که می‌تواند عامل افسردگی نیز باشد. پنج تا ۱۱ درصد از آدم‌ها در طول زندگی‌شان با اختلال اضطراب فراگیر مواجه می‌شوند؛ مبتلایان به این اختلال علائم شدید اضطراب را در بیشتر روزها تجربه می‌کنند و این مشکل تنها به دوره‌ای شش ماهه محدود نمی‌شود.
تفاوت حمله قلبی و حمله عصبی
با بیماری برخورد داشته‌ام که بیش از ۷۰ سال سن داشت، و در طول زندگی‌اش همواره با اضطراب و وحشت‌زدگی دست و پنجه نرم کرده بود. وی پس از مصرف داروهای ضد اضطراب متعدد و بی‌فایده، از ترس تجربه‌ی مجدد اضطراب و وحشت‌زدگی، تصمیم گرفت از خانه‌اش خارج نشود. ولی بعد از آن‌که وی را معاینه کردم، دریافتم هر تجربه‌ای که باعث ایجاد اضطراب در وی میشود از ضربان‌های سریع قلبی ناشی می‌گردد. در نهایت، این مسئله با روشی آسان به نام اَبلِیشن بهبود یافت.
مدتی کوتاه پس از انجام اَبلِیشن، بیمار بدون اضطراب در جشن عروسی یکی از نزدیکان‌اش شرکت کرد. پس از گذشت نزدیک به ۴۰ سال، این اولین بار بود که وی در مراسم خانوادگی با چنین گستردگی شرکت کرده بود.
تاکی‌کاردی یا تندتپشی می‌تواند باعث اضطراب شود
ضربان غیرطبیعی قلب با بیش از ۱۰۰ تپش در دقیقه که از حفره‌های بالای قلب سرچشمه می‌گیرد، تاکی‌کاردی فوق بطنی (SVTs) نامیده میشود. این معضل می‌تواند در قلب آدم‌های سالم و هم‌چنین در قلب آدم‌هایی رخ دهد که سابقه‌ی آسیب‌ها و مشکلات قلبی داشته‌اند. در بیشتر آدم‌ها، SVTs به صورت اتفاقی و بدون انجام تمرینات ورزشی یا دیگر فعالیت‌ها ایجاد میشود. SVTs باعث بروز علائمی نظیر تپش قلب، سبکی سر، احساس ناراحتی در قفسه‌ی سینه، نفس تنگی، و گاهی اوقات بیهوشی ناگهانی میشود. در این حالت، ذهن افراد از خود واکنش نشان می‌دهد و همین عامل باعث تشدید علائم اضطراب و وحشت‌زدگی میشود.
اغلب اوقات، با آدم‌هایی مواجه می‌شوم که چند سالی است از اضطراب رنج می‌برند – و مصرف دارو برای‌شان کارساز نبوده است – و از پزشک‌شان می‌خواهند به دنبال دلایلی دیگر بگردد که ممکن است به صورت بالقوه باعث بروز اضطراب در آنها شده باشند.
علایم بیماری قلبی
در مورد بیمارانی که به کلینیک من مراجعه می‌کنند، غالبا با دو احتمال و پرسش مواجه می‌شوم:
- آیا اضطراب باعث افزایش سرعت ضربان قلب میشود؟
- آیا افزایش سرعت ضربان قلب باعث اضطراب میشود؟
در ادامه به چند سرنخ در ضربان نامنظم قلب اشاره می‌کنیم:
۱. الگوی بروز علائم. این سرنخ بسیار مستقیم و مشخص است. چنان‌چه اضطراب باعث افزایش سرعت ضربان قلب شود، پس باید حتما عاملی استرس‌زا وجود داشته باشد تا تحت تاثیر آن، تپش قلبتان افزایش یابد. ولی اگر ضربان قلب باعث بروز اضطراب در شما شده باشد، بالطبع در ابتدا، تپش قلب یا تندی ضربان قلب رخ می‌دهد، و بعد از آن دچار اضطراب خواهید شد. گاهی اوقات، تپش قلب با ایجاد علائمی نظیر سبکی سر یا ناراحتی در قفسه‌ی سینه، باعث ایجاد اضطراب میشود.
۲. بیهوشی یا تشنج. این مسئله نگرانی‌ام را درباره‌ی تپش غیرطبیعی قلب بیشتر کرد. اختلالات ناشی از اضطراب یا وحشت‌زدگی به ندرت باعث بیهوش شدن افراد می‌شوند. معمولا هنگامی دچار بیهوشی می‌شوید که خون از دست داده باشید یا به طور ناگهانی دچار عصبانیت یا ترس شدید شده باشید. ولی اگر بدون هیچ علائم هشداردهنده ناگهان بیهوش شوید، به احتمال زیاد به مشکلات قلبی مبتلا شده‌اید. بسیاری از آدم‌ها وقتی به سرعت می‌ایستند احساس سبکی سر یا سرگیجه می‌کنند؛ ولی آدم‌ها به ندرت در حالت نشسته، ایستاده، یا در حین انجام کار دچار بیهوشی می‌شوند. اگر تاکنون به هنگام انجام فعالیت‌های ورزشی به شکل ناگهانی بیهوش یا دچار تشنج شده‌اید، باید به سرعت به متخصص قلب مراجعه نمایید.
۳. تنفس سریع (هایپرونتیلیشن). هنگام اضطراب یا وحشت‌زدگی، ممکن است دچار تنفس سریع یا هایپرونتیلیشن شوید. این مسئله باعث بی‌حسی و گزگز شدن نوک انگشتان دو دست و اطراف دهان‌تان میشود. معمولا، اضطراب عامل بروز تنفس سریع است. ولی اگر علاوه بر این علائم، احساس سبکی سر یا بیهوشی و افت فشار خون نیز به شما دست دهد، احتمالا دچار ضربان غیرطبیعی قلب شده‌اید.
۴. محرک. ضربان غیرطبیعی قلب غالبا در نتیجه‌ی وجود یک محرک اتفاق می‌افتد: ضربان قلب اضافه در حفره‌های بالا و پایین قلب. همه‌ی ما گاهی اوقات ضربان قلب اضافه را تجربه کرده‌ایم؛ این ضربه‌ها معمولا شبیه پرش یا تپش‌های قوی و محکم هستند. ولی آدم‌هایی که دچار ضربان غیرطبیعی قلب هستند غالبا این ضربان اضافه را تجربه می‌کنند، و به سرعت ضربان قلب‌شان به شکل ناگهانی آن‌چنان افزایش مییابد که گویی اطراف‌شان چراغی پر نور روشن کرده باشند. در مقابل، اگر دچار اضطراب شده باشید، ضربان قلبتان به طور یکنواخت و بدون تپش یا پرشِ اضافه افزایش مییابد.
۵. ضعیف شدن قلب. اضطراب عملکرد و واکنش قلب را از حالت طبیعی خارج نمی‌کند. ولی اگر دچار ضربان غیر طبیعی قلب شده باشید – مثلا فیبریلاسیون دهلیزی – عملکرد قلب شما غیر طبیعی میشود، و چنان‌چه این مشکل درمان نشود، باعث ضعیف شدن قلب و منجر به نارسایی قلبی می‌گردد. این مسئله باعث ایجاد ورم (اِدِم) در معده و سراسر پاها میشود. هم‌چنین ممکن است هنگام دراز کشیدن با مشکلات تنفسی مواجه شوید؛ هم‌چنین در این حالت، برای احساس راحتی هنگام خواب مجبور به استفاده از بالش‌های اضافی خواهید بود. افزایش سرعت تپش قلب ناشی از اضطراب با گذر زمان باعث ضعف قلب یا ورم پا نخواهد شد.
برای تشخیص اضطراب از فیبریلاسیون دهلیزی بر عملکرد قلبتان نظارت کنید
بهترین راه برای یافتن پاسخ صحیح این سوال که آیا اضطراب عامل افزایش ضربان قلب است، یا افزایش ضربان قلب باعث اضطراب میشود، این است که بر عملکرد قلبتان نظارت کنید.
باید در طول شبانه‌روز عملکرد قلبتان را بررسی کنید. برخی دستگاهها به صورت خودکار می‌توانند ریتم ضربان قلبتان را ثبت کنند؛ دستگاه‌هایی دیگر نیز وجود دارند که برای ثبت عملکرد قلبی هنگام بروز علائم باید دکمه‌ی آنها را فشار دهید. وقتی علائم ناراحتی قلبی در شما وجود نداشته باشد، این دستگاهها نمی‌توانند اطلاعات کامل مورد نیاز برای تشخیص این مسئله را فراهم نمایند. به همین دلیل و برای افزایش میزان صحت تشخیص عامل اصلی، از بیماران‌ام خواستم تا به مدت دو تا چهار هفته عملکرد قلب‌شان را ارزیابی کنند.
در سال‌های اخیر، آدم‌ها برای پیگیری عملکرد قلب و ضربان قلب‌شان بیش از پیش به استفاده از گوشی‌های هوشمند روی آورده‌اند، ولی هر یک از این دستگاهها محدودیت‌های خاص خودش را دارد. به هر حال، آن‌چه در این میان اهمیت دارد این است که روند ضربان قلبتان را به شکل روزانه ثبت کنید.
ضربان قلبتان در طول روز حتی هنگامی که بسیار کم فعالیت میکنید یا لحظاتی کم‌استرس را پشت سر می‌گذارید، از چند تپش تا بیش از ۱۰ تپش در دقیقه کم و زیاد میشود. هنگام فعالیت بدنی، تغییر میزان ضربان قلب شدیدتر و سریع‌تر میشود و به ما امکان می‌دهد بتوانیم خودمان را فورا با چالش‌ها و شرایط مختلف سازگار کنیم. با نگاهی به روند روزانه‌ی تپش قلبتان، می‌توانید به سرعت به میزان ضربان معمول و مناسب بدن خود پی ببرید. این میزان از پایین‌ترین سطح خود هنگام خواب شبانه شروع میشود و تا تغییرات قابل پیش‌بینی در طول روز و بر اساس میزان کار و استراحت و در هنگام انجام فعالیت‌های بدنی متغیر خواهد بود.
چگونه می‌توانیم الگوهای ضربان غیرطبیعی قلب را تشخیص دهیم
ضربان قلب غیرطبیعی دارای سه الگو است که اولین الگوی آن به آسانی قابل تشخیص است: تحت تاثیر اضطراب میزان تپش قلبتان به شکل ناگهانی افزایش مییابد. در طول زمانی که دچار اضطراب می‌شوید، دستگاهی که از آن استفاده میکنید افزایش شتاب ناگهانی ضربان قلب را نشان می‌دهد، ولی همزمان با توقف علائم اضطراب، این دستگاه نیز باید فورا میزان ضربان معمول قلب را نمایش دهد. معمولا در این حالت – هنگام اضطراب – ضربان قلب به اوج خود می‌رسد و ممکن است تا بیش از ۳۰ تا ۴۰ تپش در دقیقه نیز افزایش داشته باشد.
دومین الگو در حقیقت به دانستن ضربان معمول قلبتان بستگی دارد. در این الگو، ضربان قلبتان در طول استراحت یا انجام فعالیت، بیش از حد معمول تغییر می‌کند. به عنوان مثال، اگر ضربان قلبتان در طول خواب شبانه معمولا بین ۴۰ تا ۶۰ تپش در دقیقه باشد، ولی در طول شبی معمولی ناگهان به ۷۰ تا ۹۰ تپش در دقیقه برسد، آن‌گاه می‌توان گفت دچار نوعی SVT به نام تاکی‌کاردی دهلیزی شده‌اید. در تاکی‌کاردی دهلیزی، الگوی تغییرات ضربان قلبتان غیرطبیعی میشود، و این تغییرات ممکن است بدون علائمی خاص و در طول دوره‌های زمانی طولانی‌تر اتفاق بیفتد. ضربان قلب در تاکی‌کاردی دهلیزی در هر حالت غالبا ۲۰ تا ۳۰ تپش در دقیقه بیش از حد معمول خواهد بود.
در آخرین الگو، سرعت ضربان قلب از هر تپش تا تپش دیگر می‌تواند به شکلی قابل توجه متغیر باشد؛ این شرایط در آدم‌هایی مشاهده میشود که دچار ضربان قلب شدیدا غیرطبیعی نظیر فیبریلاسیون دهلیزی هستند. در برخی آدم‌ها، ضربان قلب معمولا به شکلی ملایم افزایش مییابد، در حالی‌که در این افراد ممکن است از بیش از ۱۰۰ تپش در دقیقه نیز تجاوز کند. نمودارهای گوشی همراه متعلق به این افراد الگویی غیرطبیعی و بی‌نظم را نشان می‌دهند که از هر تپش تا تپش دیگر دارای نوسان‌هایی مختلف است. هم‌چنین این الگو در آدم‌هایی نیز مشاهده میشود که از تپش‌های اضافی مکرر در حفره‌های بالا و پایین قلب‌شان رنج می‌برند.
اگر برای پی بردن به ضربان قلبتان از گوشی هوشمند استفاده میکنید، ابتدا باید در طول چندین روز یا چندین هفته‌ی بدون علائم بیماری به ضربان معمول قلبتان پی ببرید. وقتی علائم مذکور در بدن‌تان نمایان شدند، می‌توانید نمودارهای موجود در گوشی همراه‌تان را با آن‌چه هنگامی که بدون مشاهده‌ی علائم در خود ثبت کرده بود، مقایسه کنید. این گزارش‌ها به شما و پزشک‌تان کمک می‌کند به خوبی بر عملکرد قلب خود نظارت داشته باشید و کاملا تشخیص دهید آیا ریتم قلبتان باعث بروز اضطراب در شما میشود، یا اضطراب سبب افزایش سرعت ضربان قلب در بدن‌تان می‌گردد.
اگر شما نیز علائمی را تجربه کرده‌اید که در این مقاله از آنها نام برده شد، به پزشکی مراجعه کنید که بتواند در کنار درمان مشکلات مربوط به اضطراب، علائم ناشی از ضربان غیرطبیعی قلبتان را نیز برطرف نماید.