از ایستگاه‌های اتوبوس ذره‌زدا گرفته تا تصفیه‌کننده‌های کم‌حجم و “هوشمند” هوا، ما همه‌ی این روش‌ها را برای مقابله با آلودگی هوا امتحان کرده‌ایم. مقابله با آلودگی هوا همواره یکی از موضوعاتی بوده است که این روزها تمرکز ویژه‌ای بر روی آن وجود دارد؛ هوایی که تنفس می‌کنیم.
ولی در کوتاه مدت، چه کارهایی می‌توانیم برای مقابله با علائم آن انجام دهیم؟ ما برخی از رایج‌ترین راه‌حل‌ها را امتحان کرده‌ایم تا ببینیم آیا ادعاهای سازندگان‌شان چیزی جز باد هوا است یا خیر.
۱. ماسک‌های صورت
ماسک‌های جراحی، با این‌که واقعا ظاهر ترسناکی به آدم می‌دهند، با وجود ادامه دار شدن بیماری کرونا و در پی آن آلودگی هوا روز به روز به تصویر رایج شهرهای بزرگ جهان تبدیل شده‌اند – با این حال، به گفته‌ی پروفسور الی لوییز، مدیر مرکز ملی بریتانیا در زمینه‌ی علوم جوی، این ماسک‌ها عمدتا بی‌فایده هستند. لوییز در این زمینه می‌گوید: “ماسک‌های جراحی کاملا به درد نخور هستند، زیرا هوا می‌تواند از اطراف آن به داخل نفوذ کند.”
در مورد سایر ماسک‌های ضد آلودگی که مخصوص این امر ساخته شده‌اند، باید گفت، ”با این‌که آن‌ها به گونه‌ای غیر قابل نفوذتر طراحی شده‌اند و می‌توانند از ورود ذرات جلوگیری کنند، ولی در مورد گازها کاری از آن‌ها بر نمی‌آید. دی‌اکسید نیتروژن می‌تواند مستقیما از آن‌ها عبور کند.” به علاوه، چنان‌چه این ماسک‌ها آن‌چنان خوب درزگیری شوند که ذرات کوچک هم نتوانند به آن‌ها نفوذ کنند، ممکن است نفس کشیدن از طریق این ماسک‌ها نیازمند صرف انرژی زیادی باشد.
لوییز می‌گوید: “می‌توانید به وسایل تخصصی‌تر و کامل‌تری هم فکر کنید که آن‌ها نیز بیشتر شبیه ماسک‌های جنگی ضد بمب‌های شیمیایی هستند، که می‌توانند گازها و ذرات را تصفیه کنند – انتخاب انواع ماسک‌ها فقط به این مسئله بستگی دارد که به چه منظور می‌خواهید از آن‌ها استفاده کنید.” عقیده‌ی وی این است که با تغییر الگوی اجتماعی جهت اجتناب از شلوغی خیابان‌ها در ساعات اوج ترافیک می‌توانید نتیجه‌ی بهتری بگیرید.
۲. هواکش‌های تهویه‌ی معمولی
آشپزی می‌تواند تاثیر بسیار زیادی در آلودگی هوای داخل خانه داشته باشد، از این رو، به گفته‌ی راب مک‌کنزی، استاد علوم جوی در دانشگاه بیرمنگام، ”استفاده از هواکش‌های تهویه ایده‌ی بسیار خوبی است؛ البته تا وقتی که بتوانند گازها را به خوبی خارج کنند – به ویژه اگر در خانه از اجاق گاز استفاده می‌کنید، استفاده از این هود می‌تواند بسیار تاثیرگذار باشد، زیرا شعله‌ی گاز باعث تولید دی‌اکسید نیتروژن می‌شود.”
۳. دستگاه‌های تصفیه هوای همراه (شخصی)
این دستگاه‌ها در هر اندازه‌ای وجود دارند – از دستگاهی به اندازه‌ی یک فنجان قهوه‌خوری گرفته تا طبل‌های بزرگ صنعتی. لوییز در این خصوص می‌گوید: “چنان‌چه از یک دمنده‌ی بزرگ به همراه یک فیلتر ذرات ریز استفاده کنید، تا وقتی که در و پنجره‌های خانه‌تان بیش از اندازه نفوذ‌پذیر نباشند، این دستگاه می‌تواند تاثیر قابل توجهی در تعداد ذرات داشته باشند. پرسشی که درباره‌ی این محصولات به ذهن می‌رسد، این است که: آیا حجم هوایی که این دستگاه‌ها تصفیه می‌کنند به اندازه‌ی قابل توجهی به حجم خانه بستگی دارد یا خیر؟
یک خانه ممکن است صدها متر مکعب فضا را پوشش دهد، و هوا در بیشتر خانه‌ها تقریبا در هر ساعت، یک بار کاملا عوض می‌شود. پرسشی که لوییز مطرح می‌کند، این است که، “اگر دستگاه‌تان به اندازه‌ی یک قوطی نوشابه است، آیا منطقی به نظر می‌رسد بتواند هزاران کیلوگرم هوا را تصفیه کند؟”
شکایاتی که مکررا از این دستگاه‌ها به عمل می‌آید – این دستگاه‌ها به یکی از لوازم خانگی رایج در کشور چین تبدیل شده‌اند – در مورد اندازه‌ی آن‌ها است. لوییز در این باره می‌گوید: “آن‌ها مانند دستگاه‌های تهویه هوای قدیمی به شکل آزاردهنده‌ای برق زیادی مصرف می‌کنند.”
مارک جیکوبسون، مدیر بخش مهندسی عمران و محیط زیست دانشگاه استنفورد، در خصوص افزایش رشد استفاده از دستگاه‌های تصفیه‌ی هوای همراه، مشکل اساسی‌تری دارد. وی می‌گوید، “استفاده از این دستگاه‌ها، روش کوتاه مدتی است که آدم‌ها برای نجات ریه‌های‌شان از آن بهره می‌برند، ولی آن‌ها با این کار مشکلات آلودگی هوا را حل نمی‌کنند – آلودگی هوا حیوانات، کشاورزی، و ساختارهای زندگی را در معرض خطر قرار داده است. آدم‌ها نباید باقی عمرشان را فقط از طریق دستگاه‌های تصفیه‌ی هوا نفس بکشند.”
۴. سامانه‌های تصفیه‌ی هوای داخل خودرو
مصرف‌کنندگان نمی‌توانند درک کنند، تصفیه‌ی هوای خودروی‌شان تا چه حد می‌تواند در تصفیه‌ی هوای تنفس‌شان موثر باشد. لوییز در این مورد می‌گوید: “خودروها جعبه‌های کوچک، و مهر و موم شده‌ای هستند، ولی متاسفانه همیشه در آلوده‌ترین نقاط ممکن به سر می‌برند؛ در وسط خیابان. از این رو، دستگاه‌های تصفیه‌ی هوای خودروها مسئولیت دشواری بر عهده دارند.”
دستگاه‌های تصفیه‌ی موجود در خودروهای مدرن، علاوه بر ذرات ریز، باید به وسیله‌ی زغال، گازهای سمی را نیز نظیر دی‌اکسید نیتروژن به دام بیندازند. ولی عملکرد آن‌ها با هم متفاوت است، و به مرور زمان و در اثر استفاده، تاثیر خود را از دست می‌دهد – از این رو، آن‌ها باید حدود هر شش ماه یک بار تعویض شوند.
این سامانه‌های تصفیه باید با کارایی بیش‌تری عمل کنند؛ زیرا به گفته‌ی مک‌کنزی: “معمولا به جای این‌که اجازه دهیم دائما هوای تازه وارد خودرو شود، از سامانه‌ی چرخش هوا استفاده می‌کنیم، و با این کار، تبادل هوای داخل و خارج خودرو را محدود می‌کنیم. همه‌ی آدم‌ها این امکان را ندارند که داخل خودروی لوکس 4X4 با هوای مطبوع و تازه بنشینند، و بی‌توجه به سایرین، خدا می‌داند، چه چیزهایی از اگزوزشان بیرون بفرستند.”
۵. ایستگاه‌های اتوبوس آلودگی‌زدا
ایستگاه‌های اتوبوس تصفیه کننده‌ی هوا و مبلمان شهری روز به روز در حال توسعه هستند؛ برخی از دستگاه‌های تصفیه استفاده می‌کنند و برخی دیگر از طریق اکسیداسیون گازها را به غبار تبدیل می‌کنند. این‌ها همگی ایده‌های خوبی به نظر می‌رسند، ولی به گفته‌ی لوییز، “باید به این موضوع فکر کنید که فضای بالای شهرتان چه‌قدر بزرگ است. صدها و صدها کیلومتر مربع وسعت، با احتمالا ۲ کیلومتر ارتفاع، با یک محاسبه‌ی سر انگشتی در خواهید یافت فضای بالای سرتان مانند استخر شنای بسیار وسیع و پر از آلودگی است.”
حال اگر خودتان را در یک ایستگاه اتوبوس، مانند یک اتاق کوچک انتظار، محبوس کنید، به گفته‌ی لوییز، “فضای خارج از آن اتاقک که قرار است ساعت‌ها در آن به سر ببرید، فواید اندک تنفس هوای تصفیه شده را در آن اتاقک کاملا خنثی می‌کند.”
شبکه‌های قطار زیرزمینی نیز با مشکل مشابه‌ای مواجه هستند: “این مکان‌ها مانند یک جعبه‌ی در بسته نیستند که بتوانید به راحتی تمیزشان کنید. هر بار که یک قطار از آن عبور می‌کند، مجددا فضای اطراف را، مانند یک پمپ، پر از هوای آلوده می‌کند. برای پاکسازی این هوا به دستگاه‌هایی نیاز دارید که بتوانند در هر ساعت هزاران، یا شاید صدها هزار تن، هوای آلوده را جا به جا کنند.”
۶. پاکسازی هوای داخل ساختمان‌ها
لوییز پاکسازی هوای ادارات و سایر فضاهای کاری را سودمندتر و به صرفه‌تر از پاکسازی هوای خیابان‌ها می‌داند. وی می‌گوید، “یک ساختمان اداری مدرن دارای کم‌ترین راه نفوذ هوا است و بهره‌وری انرژی بالایی دارد؛ بنابراین، این فرصت وجود دارد که هوای داخل آن را تصفیه کرد، زیرا هوای آلوده‌ی خارج از ساختمان به سرعت وارد آن نمی‌شود.”
۷. درختان بیشتر
به گفته‌ی جیکوبسون، “کاشت درختان، از نظر امراض، و مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا، کمک بسیار زیادی به آدم‌ها نمی‌کند. کاشت درخت، بیشتر از نظر جذب دی‌اکسید کربنی مفید است، که از طریق تاثیر بر روی دما، به صورت غیر مستقیم، باعث آلودگی می‌شود، نه مستقیما به عنوان یک آلاینده‌ی شیمیایی.” (البته، درختان فواید زیست محیطی، اقتصادی، و سلامتی بسیاری دارند – با این حال، به تازگی موسسه‌ی ملی سلامت و تربیت بدنی بریتانیا هشدار داده است که برگ‌ها و شاخه‌های درختان با کند کردن جریان هوا، باعث سکون آلاینده‌ها می‌شوند، و ممکن است به عنوان محفظه‌ای برای مواد شیمیایی و آلاینده‌ها عمل کنند.)
البته ممکن است این مسئله را از تمام جوانب بررسی نکرده باشیم. با این‌که شاید کاشتن درخت در کنار خیابان‌ها نتواند به اندازه‌ی مورد انتظارمان آلودگی‌ها را بر طرف کند، ولی هر چه برگ درختان بیشتر باشند، ذرات ریز و معلق، دی‌اکسید نیتروژن، و دی‌اکسید کربن بیش‌تری از هوا گرفته خواهد شد. مک‌کنزی، که علاقه‌ی ویژه‌ای به نحوه‌ی تاثیر گیاهان بر هوا دارد، در این خصوص می‌گوید: “برای این‌که انسان بتواند تاثیر مشابه‌ای را ایجاد کند، باید از دو دستگاه تصفیه‌ی هوا استفاده کند؛ و این باعث افزایش بار مصرف انرژی می‌شود.”
وی ادامه می‌دهد، “مناسب‌ترین مکان‌ها جهت کاشت تعداد زیادی گیاه عموما نواحی عبور عابر پیاده هستند، زیرا منبع آلاینده‌ها در آن نواحی کم‌تر هستند. درختان با محصور کردن فضا، از ورود هوای آلوده به داخل آن ناحیه جلوگیری می‌کنند. و درختان بلند نزدیک بزرگراه‌ها می‌توانند بسیار مفید باشند، زیرا باعث تحرکی در هوا می‌شوند که به پراکندن آلودگی ترافیکی کمک می‌کند.”
۸. دیوارهای سبز
به گفته‌ی مک‌کنزی، برای خیابان‌های پر ترافیک و آلوده “دیوارهای سبز ظاهرا گزینه‌ی بهتری نسبت به درختان به نظر می‌رسند.” – از آن‌جا که این گیاهان در اطراف ساختمان‌ها رو به بالا حرکت می‌کنند، می‌توانند بدون ایجاد خطر به دام انداختن آلودگی‌ها در سطح خیابان مسئولیت‌شان را به خوبی به انجام برسانند. اگرچه، موفقیت آن‌ها به عوامل بسیاری بستگی دارد.
مک‌کنزی توضیح می‌دهد که، “دیوارهای سبز می‌توانند به کاهش آلودگی در نقاط پرخطر کمک کنند، ولی نه همه‌ی این نقاط پر خطر – این روش را باید با محاسبات دقیقی به انجام برسانید. این کار ممکن است به گیاهان سبز، نگهداری و دقت زیاد، و عملیات سنگینی نیاز داشته باشد. بنابراین، ممکن است راه حل گران‌قیمتی باشد.”
۹. دستگاه‌های هشداردهنده‌ی کیفیت هوای خانه
پروفسور لوییز، مولف مقاله‌ای در نشریه‌ی علمی نیچر در سال گذشته، در مورد ترویج کنترل نشده‌ی حسگرهای کیفیت هوای ارزان قیمت هشدار داد. امروزه، حسگرهای “هوشمند” حتی به همراه نرم‌افزارهایی به بازار آمده‌اند که ادعا می‌کنند CO2، ذرات معلق، و ترکیبات آلی فرار را از بین می‌برند.
لوییز در این مورد می‌گوید: “تردید زیادی در صحت اندازه‌‌گیری مناسب آلودگی هوا توسط یک دستگاه ارزان‌قیمت وجود دارد. این حسگرها ممکن است غیر قابل اعتماد باشند و در میان عوامی به فروش می‌رسند که هیچ راهی برای آگاهی از صحت کارکرد این دستگاه‌ها در اختیار ندارند.”
در مقابل، وی به این نکته اشاره می‌کند که تجهیزات هشداردهنده‌ی آلودگی هوا که توسط سازمان‌های دولتی نظیر وزارت محیط زیست، غذا و امور روستایی، یا پژوهشگران دانشگاهی استفاده می‌شوند، “معمولا بهایی معادل ده‌ها هزار پوند به همراه دارند. اگر راه کم بهایی برای انجام این کار وجود داشته باشد، نتایج کم بهایی نیز به دست خواهد داد.”
لوییز توصیه می‌کند بر اساس اطلاعات دستگاه هشدار دهنده‌ی شخصی‌تان در مورد سلامتی‌تان تصمیم نگیرید. صحیح‌ترین اقدامات برای آگاهی از کیفیت هوای خانه‌تان، پیگیری اطلاعات سازمان هواشناسی و توجه دقیق به منابع احتمالی آلودگی در داخل خانه است. به گفته‌ی لوییز، “اگر دائما آشپزی می‌کنید یا در خانه‌تان شومینه دارید، بر منابع آلودگی افزوده‌اید. این کار نیاز به علم زیادی ندارد، و برای آگاهی از این مسئله، نیازی به حسگر نیز وجود ندارد.”
۱۰. احتیاط در روشن کردن آتش در خانه
برای مک‌کنزی بسیار عجیب و غریب است که طرفداران شومینه و آتش رو باز در خانه “بوی آتش را بسیار جذاب می‌دانند، در حالی‌که این بو حاکی از وجود یک منبع آلودگی در خانه است.”
اگر هنگام روشن کردن آتش، دستگاه هشداردهنده‌ی مونو اکسید کربن به صدا در بیاید، احتمالا آلاینده‌های قابل توجه دیگری نیز در هوای اتاق وجود دارند. مک‌کنزی هشدار می‌دهد، “این در حالی است که میزان حساسیت این دستگاه‌ها بسیار بالا است، زیرا این مسئله‌ی بسیار مهمی است که امکان دارد بخوابید و دیگر هرگز بیدار نشوید. حتی اگر صدای دستگاه هشداردهنده نیز در نیاید، هم‌چنان احتمال دارد مقدار زیادی مونواکسید کربن و سایر ذرات در هوای خانه‌تان وجود داشته باشد.”
تهویه‌ی مناسب، سوخت خشک، و دمای بالا برای ایجاد آتش پاک در داخل خانه ضروری هستند؛ به علاوه، تمیزکاری و بررسی لوله‌ی هواكش شومینه نیز برای مراقبت از زندگی‌تان لازم است. حتی اگر از زغال‌های بدون دود استفاده می‌کنید، باز هم لازم است احتیاط کنید. مک‌کنزی در این باره می‌گوید، “احتمال می‌دهم زغال بدون دود نسبت به چوب اکسید نیتروژن بیش‌تری تولید کند، و هر دو ذرات بسیار کوچکی ایجاد می‌کنند که کم‌ترین توجه را به خود جلب می‌کنند، ولی بیش‌ترین ضرر را در ذرات دود به آدم می‌رسانند.”