اختلال شخصیت ضداجتماعی نوعی اختلال است که ویژگیهای اصلی آن عبارت است از الگوی پایدار و طولانی مدت بیتوجهی به حقوق سایرین، گذشتن از خط قرمزها و تجاوز به حقوق دیگران. احساس همدلی در فرد مبتلا به اختلال شخصیت ضداجتماعی در برخورد با دیگران اغلب بسیار کمرنگ بوده و یا چنین احساسی وجود ندارد و فرد هیچ مشکلی در تحریف یا نقض قانون برای برآورده کردن نیازها یا خواستههای خود نمیبیند. این اختلال معمولا در کودکی یا نوجوانی شروع میشود و تا بزرگسالی ادامه پیدا میکند.
اختلال شخصیت ضداجتماعی در فرهنگ عامه اغلب اختلال روانی یا جامعهستیزی نامیده میشود. بااینوجود، هیچ یک از این دو عناوین تخصصی مورد استفاده در تشخیص بالینی این بیماری بهشمار نمیروند.
افراد مبتلا به اختلال شخصیت ضداجتماعی در بیشتر مواقع فاقد احساس همدلی بوده و معمولا بیعاطفه و بدبین هستند و احساسات، حقوق و درد و رنج دیگران را مورد تحقیر قرار میدهند. این افراد خود را بهگونهای اغراقآمیز و متکبرانه مورد ارزیابی قرار میدهند( بعنوان مثال آنها احساس میکنند که کارهای معمولی پایینتر از شان اجتماعی آنها است یا نسبت به مشکلات فعلی یا مسائل آینده خود هیچ احساس نگرانی واقعی را تجربه نمیکنند). آنها بیشازاندازه خودرای، خودسر یا ازخودراضی هستند. این افراد چربزبان هستند و جذابیتی سطحی دارند؛ میتوانند نسبتا جذاب باشند و به راحتی گفت‌وگو کنند( برای مثال از اصطلاحات یا واژههایی تخصصی استفاده میکنند و باین ترتیب میتوانند افرادی که با موضوع آشنا نیستند را تحت تاثیر قرار بدهند).
نداشتن احساس همدلی، خودبینی افراطی و جذابیت سطحی ویژگیهایی هستند که بطور مشترک در تعابیر سنتی از اختلال روانی هم مشاهده میشود و علائم مخصوص اختلال شخصیت ضداجتماعی در زندانها یا محیطهایی قانونی هستند که در آنها رفتارهایی جنایتکارانه، بزهکارانه یا خشونتآمیز عادی است. همچنین این افراد در روابط جنسی خود نیز بیمسئولیت و استثمارگر هستند.
اختلال شخصیتی یک الگوی پایدار رفتاری و تجربه درونی است که با هنجارهای فرهنگ تفاوت دارد. این الگو در دو یا چند حوزه نامبرده در زیر دیده میشود: شناخت؛ تاثیر؛ عملکرد بینفردی؛ کنترل مهارتی. این الگوی پایدار در طیف وسیعی از موقعیتهای فردی و اجتماعی انعطافناپذیر و فراگیر است و معمولا به پریشانی یا اختلال قابلتوجهی در عملکردهای اجتماعی، حرفهای یا دیگر عملکردها میشود. این الگو ثابت و طولانیمدت است و نقطه آغاز آن به اوایل دوران نوجوانی یا جوانی برمیگردد.
۱. علائم اختلال شخصیت ضداجتماعی
اختلال شخصیت ضداجتماعی در مواردی شناسایی و تعیین میشود که الگوی رفتاری ضداجتماعی فرد از سن ۱۵ سالگی آغاز شده باشد( اگرچه تنها میتوان این اختلال را در افراد ۱۸ سال یا بالاتر از ۱۸ سالگی شناسایی کرد) و بیشتر علائم زیر در فرد مشاهده شود:
- ناتوانی در پیروی کردن از هنجارهای اجتماعی: با توجه به رفتارهای قانونی که درنتیجه انجام اعمال و کارهایی تکراری که منجر به توقیف و دستگیری میشود، نشان داده میشود.
- فریبکاری و خیانت: درنتیجه دروغگوییهای مکرر، استفاده از نامهای مستعار یا گول زدن دیگران برای لذت یا منافع شخصی نشان داده میشود.
- تکانشگری یا ناتوانی در برنامهریزی کردن
- تحریکپذیری و پرخاشگری: که در نتیجه حملات یا دعواهای مکرر نشان داده میشود.
- بیتوجهی و بیاعتنایی از روی بیپروایی و بیمسئولیتی برای امنیت خود یا دیگران
- بیمسئولیتی مداوم و همیشگی: که در نتیجه ناتوانیهای مکرر در حفظ رفتار شغلی ثابت یا احترام به تعهدات مالی نشان داده میشود.
- عدم پشیمانی و ندامت: که درنتیجه توجیه کردن یا بیتفاوت بودن دربرابر آسیبها، بدرفتاریها یا دزدی از دیگران نشان داده میشود.
همچنین باید شواهدی از نوعی اختلال ذهنی شخصیتی در کودکی فرد وجود داشته باشد که تاکنون توسط یک متخصص رواندرمان شناسایی شده یا نشده است.
اختلالهای شخصیتی اغلب در بزرگسالی شناسایی میشوند زیرا مبتنی بر الگوهای رفتاری پایدار و طولانیمدت هستند. شناسایی این اختلالها در کودکی یا نوجوانی امکانپذیر نیست زیرا یک کودک یا نوجوان در فرآیند رشد مداوم، تغییرات شخصیتی و بلوغ قرار دارد. براساس دی‌اس‌ام-۵ (نسخه پنجم برنامهریزی شده از انجمن روانپزشکی امریکا)، امکان تشخیص بالینی اختلال شخصیت ضداجتماعی در افراد کمتر از ۱۸ سال وجود ندارد.
اختلال شخصیت ضداجتماعی در مردان ۷۰% شایعتر از زنان است. طبق مطالعهای که در این خصوص انجام شد، نرخ شیوع ۱۲ ماهه این اختلال در عموم مردم بین ۰.۲ و ۰.۳ قرار دارد.
شدت اختلال شخصیت ضداجتماعی هم مثل دیگر اختلالهای شخصیتی معمولا با افزایش سن کاهش خواهد یافت بطوریکه افراد در ۴۰ یا ۵۰ سالگی خود علائم اندکی از اختلالهای شخصیتی را تجربه میکنند.
۲. روش تشخیص و شناسایی اختلال شخصیت ضداجتماعی
اختلالات شخصیتی ازجمله اختلال شخصیتی ضداجتماعی معمولا توسط یک متخصص بهداشت روان آموزشدیده از قبیل روانشناس یا رواندرمان تشخیص داده میشوند. پزشکهای خانوادگی یا پزشکان عمومی معمولا برای تشخیص این بیماری روانی آموزش داده نمیشوند یا مهارت کافی را ندارند. پس درصورتی که ابتدا با پزشک خانوادگی مشورت کنید او شما را جهت تشخیص و درمان به متخصص بهداشت روان ارجاع خواهد داد. در تشخیص اختلال شخصیت ضداجتماعی از هیچگونه آزمایش خون یا ژنتیک یا تست آزمایشگاهی استفاده نمیشود.
بسیاری از افراد مبتلا به اختلال شخصیت ضداجتماعی به دنبال درمان نیستند. بطورکلی، افراد مبتلا به اختلالهای شخصیتی تا زمانیکه اختلال بطور قابلتوجهی در زندگی شخصی آنها خللی وارد نکند، در صدد درمان آن برنمیآیند. درواقع اغلب اوقات افراد مبتلا به این اختلالها زمانی به دنبال درمان میروند که منابع دفاعی فرد آنچنان تحلیل پیدا میکند که او دیگر قادر به مقابله با استرس یا دیگر حوادث زندگی نیست.
متخصص بهداشت روان علائم شما و تاریخچه زندگیتان را با علائمی که در اینجا نام برده شد مقایسه میکند و اختلال شخصیتی ضداجتماعی را شناسایی میکند. او تعیین میکند که آیا علائم شما با معیارهای لازم برای تشخیص اختلال شخصیتی مطابقت میکند یا خیر.
۳. عوامل به‌وجودآورنده اختلال شخصیت ضداجتماعی
امروزه پژوهشگران نمیدانند که چه چیزی اختلال شخصیت ضداجتماعی را موجب میشود. بااینوجود، تئوری‌های زیادی پیرامون علل احتمالی بروز اختلال شخصیت ضداجتماعی وجود دارد. بیشتر متخصصان از مدل بایوسایکوسوشال برای توجیه علل بروز این اختلال استفاده میکنند. براساس این مدل، اختلال شخصیت ضداجتماعی در نتیجه عوامل بیولوژیکی و ژنتیکی، عوامل اجتماعی( بعنوان مثال چگونگی تعامل فرد در اوایل دوران رشد با خانواده، دوستان و دیگر کودکان) و عوامل روانی(شکلگیری شخصیت و خلق و خوی فردتحت تاثیر محیط او و مهارتهای مقابلهای فراگرفته شده در برخورد با استرس) پدیدار میشود. این نشان میدهد که در شکلگیری این اختلال تنها یک عامل موثر نیست بلکه ماهیت ترکیبی و درهمتنیده این عوامل است که اهمیت پیدا میکند. مطالعات نشان میدهند که درصورت ابتلاء فرد به این نوع اختلال شخصیتی، خطر انتقال آن به فرزندان او هم افزایش خواهد یافت.
۴. درمان اختلال شخصیت ضداجتماعی
معمولا درمان اختلال شخصیت ضداجتماعی دربردارنده رواندرمانی طولانیمدتی است که تحت نظر یک رواندرمان متخصص و مجرب در درمان این نوع اختلال شخصیت انجام میشود. مصرف دارو برای کمک به برخی علائم تضعیفکننده و مشکلساز نیز تجویز میشود.