عصب سیاتیک از نخاع شروع می‌شود، از روی لگن گذر می‌کند و سپس به دو شاخه بین دو پا تقسیم می‌شود. بلندترین و یکی از مهمترین عصب های بدن، همین عصب سیاتیک است که اثر مستقیمی بر کنترل و حس کردن پاهایتان دارد و با آسیب دیدگی این عصب، درگیر درد سیاتیک خواهید شد.
درد سیاتیک به حالتی اطلاق می‌شود که می تواند به صورت درد نسبتا شدید تا شدید در پاها، لگن و کمر بروز کند. بعلاوه این درد می تواند باعث ضعف، احساس سوزش و درد تیز و بیحسی این نواحی شود. درد سیاتیک نشانه ای از وجود آسیب دیدگی در عصب سیاتیک یا در نقاطی مثل مهره ها (کمر و گردن) است که عصب را تحت تاثیر قرار می دهند.
دلایل درد سیاتیک
درد سیاتیک، نشانی از وجود یک مشکل دیگر در بیمار دارد و پیدا کردن این دلیل می تواند به تمرکز درمان را به جای رفع نشانه ها، به سمت برطرف کردن عامل بکشاند. ساز و کار آسیب دیدگی عصب سیاتیک یا تحت تاثیر صدمه مستقیم ناشی از فشردگی، التهاب یا واکنش غیرطبیعی سیستم ایمنی بدن بر روی عصب، و یا به صورت ترکیبی از این فاکتورها است.
این موارد ممکن است در طول زمان و یا به صورت ناگهانی و در نتیجه یک تروما یا آسیب دیدگی جسمانی رخ دهد. تصادفات، مصدومیت ورزشی یا افتادن می تواند عاملی برای آسیب دیدگی مستقیم عصب سیاتیک به شمار رود. مشکلاتی مانند اسپوندیلولیستزیس و دیسک کمر هم ممکن است در نتیجه آسیب دیدگی های جسمانی یا حرکاتی مانند وزنه برداری رخ دهد.
دلایل رایج بروز درد سیاتیک عبارتند از:
دیسک کمر
مطالعات نشان داده که تا 90 درصد درد سیاتیک در نتیجه دیسک کمر رخ می دهد. دیسک کمر به طور معمول می تواند یک یا چند ریشه عصب (L4 تا S3) شکل دهنده عصب سیاتیک را تحت فشار قرار دهد. دیسک کمر به دو صورت می تواند منجر به بروز درد سیاتیک شود:
- فشار مستقیم: بیرون زدگی دیسک کمر یا خروج مایع دیسک از دیواره آن و فشردن عصب، روش مستقیم تحت تاثیر قرار گرفتن عصب سیاتیک است.
- التهاب شیمیایی: ترشح یک ماده شیمیایی محرک درون دیسک (هیالورونان) به بیرون می تواند با ایجاد التهاب و تحریک ناحیه اطراف عصب سیاتیک همراه شود.
دیسک کمر ممکن است بر یکی یا هر دو شاخه عصب سیاتیک تاثیر بگذارد و همین موضوع هم به بروز نشانه های آن در یک یا دو پا (درد سیاتیک دوطرفه) منجر می شود. بروز درد سیاتیک دوطرفه می تواند ناشی از فشردن عصب سیاتیک تحت تاثیر دو دیسک مجاور در کمر باشد، که البته به ندرت رخ می دهد.
تنگی کانال نخاعی کمری
تنگی کانال نخاعی یک پدیده نسبتا رایج در میان سالمندان بیش از 60 سال محسوب می‌شود. بعلاوه میتوان تنگی کانال نخاعی را یکی از عوامل رایج بروز درد سیاتیک در جمعیت سالمندان دانست.
اسپوندیلولیستزیس
اسپوندیلولیستزیس در صورت جابجایی یک مهره بر روی دیگر (برای مثال حرکت L5 بر روی مهره S1 به سمت جلو) در اثر یک شکستگی تنشی کوچک رخ می دهد. درد سیاتیک ممکن است در اثر فشردگی عصب توسط تخریب، شکستگی یا حرکت مهره رخ دهد. اسپوندیلولیستزیس می توان درد سیاتیک دوطرفه را به همراه بیاورد و در میان افراد میانسال رایج تر است.
از دلایل غیرمعمول درد سیاتیک
درد سیاتیک در موارد نادری ممکن است در اثر وجود تومور، عفونت، وجود بافت زخم، تجمع مایعات، بیماری پات (سل ستون فقرات)، یا شکستگی ستون فقرات رخ دهد. اگرچه شاید نادر باشد اما امکان بروز درد سیاتیک ناشی از تزریق عضلانی اشتباه و یا بعد از جراحی تعویض مفصل لگن نیز رخ دهد. تقریبا یک درصد زنان باردار در طول دوره بارداری به درد سیاتیک مبتلا می شوند.
تشخیص درد سیاتیک
پزشک قبل از شروع درمان، ارزیابی کاملی از سوابق پزشکی شما خواهد داشت و سوالاتی درباره نشانه هایتان از شما خواهد پرسید. در طول معاینه جسمانی از شما خواسته می شود تا برای مشاهده تحمل وزن بدن توسط ستون فقرات، کمی راه بروید. همچنین به منظور بررسی قدرت عضلات ساق پا از بیمار خواسته می شود تا بر روی انگشتان پا و پاشنه پا راه برود. یکی دیگر از آزمایشات احتمالی، حرکت پا صاف بالا است؛ در این حالت بر روی تخت دراز می کشید و پزشک، پایتان را به صورت صاف به سمت بالا می کشد و نقطه ای که دردتان آغاز می شود را یادداشت می کند. این آزمایش به تعیین دقیق اعصاب آسیب دیده و وجود مشکل در دیسک ها کمک می کند. بعلاوه از شما خواسته می شود تا برای تعیین انعطاف پذیری و قدرت عضلات، چند حرکت کششی را انجام دهید.
تصویربرداری و آزمایشات دیگر با توجه یافته های پزشک در طول آزمایشات و معاینه تعیین می شوند و می تواند شامل موارد زیر باشد:
- تصاویر اشعه ایکس برای بررسی وجود شکستگی، مشکل در دیسک، عفونت، تومور یا زائده های استخوانی..
- تصاویر ام آر آی و سی تی اسکن برای بررسی دقیق تر بافت های استخوانی و نرم کمر: با استفاده از ام آر آی می توان فشار وارد بر عصب، بیرون زدگی دیسک و هر مشکل دیگر عامل فشردگی عصب را تعیین کرد؛ معمولا از تصاویر ام آر آی برای تایید تشخیص استفاده می شود.
- از نوار عصب و عضله و بررسی رسانایی الکتریکی عصب برای ارزیابی انتقال امواج الکتریکی در عصب سیاتیک و واکنش عضلات استفاده می شود.
نحوه درمان درد سیاتیک
هدف از درمان درد سیاتیک، کاهش درد و افزایش قدرت حرکت بیمار است. عامل تعیین کننده در درمان درد سیاتیک، دلیل ایجاد آن است و در بسیاری از موارد، حتی با خود مراقبتی نیز از بین می رود.
از جمله اقدامات خودمراقبتی عبارتند از:
- گذاشتن بسته سرد و گرم: ابتدا برای کاهش درد و تورم از بسته سرد استفاده کنید. بسته های یخ یا سبزی منجمد را در یک حوله بپیچید و آن را روی ناحیه دردناکی قرار دهید. این کار را چند مرتبه در روز و در هر نوبت به مدت 20 دقیقه تکرار کنید. بعد از چند روز، استفاده از بسته های گرم یا پدهای حرارتی را آغاز کنید (مدت زمان استفاده از بسته های گرم هم 20 دقیقه است). اگر هنوز دردتان ادامه داشت، به صورت تناوبی از بسته های گرم و سرد استفاده کنید.
- مصرف داروهای بدون نسخه: مصرف دارو می تواند به کاهش درد، التهاب و تورم کمک کند. از جمله معروفترین دسته داروهایی که می توانید برای این منظور استفاده کنید، داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (یا NSAIDها) مثل ایبوپروفن (ادویل، موترین) و ناپروکسن (ناپروکسین، آلیو) است. باید حواستان به استفاده از آسپیرین باشد؛ مصرف آسپیرین در بعضی نفرات می تواند با ایجاد زخم و خونریزی همراه شود. مصرف آستامینوفن (تیلنول) برای کسانی که توانایی مصرف NSAIDها را ندارند، گزینه مناسبی محسوب می‌شود.
- انجام حرکات کششی ملایم: حرکات کششی مناسب برای درد پایین کمر را می توانید از یک مربی مجرب و ماهر بیاموزید. تلاشتان را برای تقویت کلی بدن، عضلات مرکزی و انجام تمرینات هوازی به کار ببندید.
وضع هر بیمار مبتلا به درد سیاتیک از فرد دیگر – نوع درد، شدت درد و دلیل ایجاد درد – متفاوت است. روش درمان تهاجمی برای بعضی از بیماران، اولین گزینه محسوب می شود، اما پزشک در دیگران ممکن است تا شش هفته و بعد از امتحان کردن روش‌های محافظه کارانه، اقدامات خودمراقبتی – مثل یخ، گرما، حرکات کششی، داروهای بدون نسخه – به سراغ این روش‌ها نرود. اما اگر درمان‌های غیرتهاجمی برای شما مناسب نبود و پزشک درمان‌های تهاجمی را تنها راه درمان شما درنظر گرفت، هیچ واهمه‌ای نداشته باشید زیرا عدم درمان درد عصب سیاتیک، ممکن است خطرات بسیاری را دربرداشته باشد.
گزینه‌های درمانی سیاتیک
- تجویز دارو: تجویز شل کننده عضلانی مثل سایکلوبنزاپرین (آمریکس، فلکسریل) از سوی پزشک به منظور کاهش درد همراه با اسپاسم های عضلانی انجام می شود. از داروهای دیگری که می توانند نقش مسکن را ایفا کنند، می توان به داروهای ضدافسردگی سه حلقه ای و داروهای ضدتشنج اشاره کرد. مصرف دارو، بسته به شدت درد بیمار ممکن است از مراحل اولیه درمان آغاز شود.
- فیزیوتراپی: هدف از فیزیوتراپی، استفاده از تمرینات ورزشی برای کاهش فشار وارد بر عصب و نتیجتا، کاهش درد است. یک برنامه تمرینی باید شامل تمرینات کششی، به منظور بهبود انعطاف پذیری عضلات و تمرینات هوازی (مثل پیاده روی، شنا و ورزش های آبی) باشد. ممکن است که پزشکتان شما را برای برخورداری از یک برنامه تمرینی کششی و هوازی و همچنین اجرای تمرینات تقویتی کمر، شکم و پاها به یک متخصص فیزیوتراپی معرفی کند.
- تزریق نخاعی: تزریق کورتیکواستروئید (یک داروی ضدالتهاب) به پایین کمر می تواند در کنترل درد و تورم اطراف ریشه های عصب آسیب دیده موثر باشد. با تزریق نخاعی می توان به تسکین کوتاه مدت (معمولا تا سه ماه) دست یافت و خود این فرایند هم با استفاده از بیحسی موضعی و به صورت سرپایی انجام می شود. در زمان تزریق ممکن است با کمی فشار و احساس سوزش در محل تزریق مواجه شوید. از پزشکتان درباره تعداد تزریق مورد نیاز و خطرات تزریق سوال کنید.
جراحی ستون فقرات تنها در صورتی توصیه می شود که روش های درمانی مختلف، مثل مصرف دارو و کشیدگی، نتواند نتایج مطلوبی را ایجاد کند و با بدتر شدن درد، ضعف عضلانی شدید در اندام های انتهایی و بی اختیاری ادراری و مدفوعی مواجه شوید.