استخوان‌هایی (مهره‌ها) که ستون فقرات را تشکیل می‌دهند توسط دیسک‌ها از هم فاصله گرفته و بر روی‌هم می‌لغزند. دیسک‌ها صفحاتی گرد و شبیه به یک بالشتک کوچک می‌باشند که لایه بیرونی آن‌ها سخت است و از هستهٔ درون آن محافظت می‌کند. دیسک‌ها که بین تمامی مهره‌ها قرار گرفته‌اند به‌عنوان یک ضربه‌گیر برای استخوان‌های ستون فقرات عمل می‌کنند.
فتق دیسک نوعی شکستگی است که بر اثر آن هستهٔ داخلی دیسک به دلیل پاره شدن پوشش آن خارج شده و وارد کانال نخاعی می‌شود. دیسکی که دچار فتق می‌شود در مراحل اولیهٔ تحلیل رفتن قرار دارد. کانال نخاعی فضای محدودی دارد که برای رشته‌های عصبی و دیسک دچار فتق شده کافی نمی‌باشد. به دلیل این جابه‌جایی و خارج‌شدن دیسک به عصب‌ها فشار وارد شده و باعث بروز درد می‌شود.
فتق دیسک می‌تواند در هر نقطه از ستون فقرات رخ دهد؛ اما بروز آن در قسمت پایینی کمر که با عنوان دیسک لومبار نیز شناخته می‌شود و همچنین گردن رایج‌تر است. این که کدام ناحیه درد را بروز دهد به این که کدام از قسمت از ستون فقرات دچار دیسک شده است بستگی دارد.
چه چیزی باعث فتق دیسک می‌شود؟
فتق دیسک در بیشتر موارد به‌صورت طبیعی و به دلیل افزایش سن و انحطاط استخوان‌ها رخ می‌دهد. این پروسه را خرابی یا دژنراتیو دیسک می‌نامند. در کودکان و افراد جوان دیسک‌ها میزان زیادی آب در خود جای‌داده‌اند، به‌مرورزمان و با افزایش سن از این حجم آب کاسته می‌شود و دیسک‌ها انعطاف‌پذیری خود را از دست می‌دهند. دیسک‌ها نازک‌تر شده و فضای بین مهره‌ها به‌مرورزمان کمتر می‌شود. این پروسه طبیعی افزایش سن دیسک‌ها را بیش‌ازپیش در معرض فتق قرار می‌دهند. علاوه بر این، حادثه‌هایی نظیر سقوط و زمین‌خوردن نیز می‌توانند باعث بروز دیسک گردن و کمر شوند.
چه عواملی باعث افزایش خطر ابتلا به فتق دیسک می‌شوند؟
برخی عوامل معین خطر ابتلا به فتق دیسک را افزایش می‌دهند. این عوامل به شرح زیر می‌باشند:
- جنسیت. مردان در بازه سنی بین 20 تا 50 سالگی بیشتر در معرض ابتلا به فتق دیسک قرار دارند.
- بلندکردن اجسام به شکل غیرصحیح. کمک‌گرفتن و استفاده از عضلات کمر به‌جای پاها برای بلندکردن اجسام سنگین می‌تواند باعث فتق دیسک شود. کمک‌گرفتن از پاها برای بلندکردن اجسام سنگین از ستون فقرات محافظت می‌نماید.
- وزن. داشتن اضافه‌وزن باعث می‌شود تا فشار بیشتری به دیسک‌های قسمت پایینی کمر وارد شود.
- انجام فعالیت‌های تکرارشونده که به ستون فقرات فشار وارد می‌کند. بسیاری از مشاغل نیازمند فعالیت‌های فیزیکی هستند و برخی از آن‌ها به طور مکرر شامل بلندکردن؛ هل دادن و چرخاندن اجسام سنگین می‌شوند. بلندکردن اجسام به روش‌های صحیح و ایمن به مراقبت از کمر کمک می‌کند.
- رانندگی طولانی‌مدت و مداوم. نشستن برای مدت طولانی به همراه لرزش ناشی از موتور خودرو باعث واردشدن فشار به دیسک‌ها و ستون فقرات می‌شود.
- سبک زندگی بدون تحرک. ورزش‌کردن منظم برای جلوگیری از ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها از جمله فتق دیسک ضروری می‌باشد.
- سیگارکشیدن. سیگارکشیدن سطح اکسیژن‌رسانی به دیسک‌ها را کاهش داده و باعث سرعت گرفتن روند تحلیل رفتن دیسک می‌شود.
علائم فتق دیسک چه می‌باشد؟
علائم فتق دیسک بسته به‌شدت و محل وقوع آن بسیار متفاوت می‌باشند. درصورتی‌که دیسک هیچ فشاری به عصب‌ها وارد نکند بیمار درد کمی خواهد داشت و یا به‌طورکلی هیچ دردی احساس نخواهد کرد؛ اما درصورتی‌که به عصب فشار وارد شود بیمار در قسمتی که عصب به آن وارد می‌شود دچار احساس درد، ضعف و بی‌حسی خواهد شد. به طور معمول دیسک کمر با یک درد در قسمت پایینی کمر و یا یک درد متناوب در پایین کمر شناخته می‌شود.
ستون فقرات لومبار (پایین کمر): سیاتیک یا رادیوکولوپاتی ناشی از فتق دیسک در قسمت پایینی کمر می‌باشد. واردشدن فشار به یک یا چند رشته عصبی که به عصب سیاتیک مرتبط هستند باعث بروز درد، سوزش، سوزن‌سوزن شدن و بی‌حسی می‌شود که گاهی به باسن، پاها و حتی کف پا نیز سرایت می‌کند. به طور معمول این بیماری فقط یک سمت بدن را درگیر کرده و درد آن شدید و ناگهانی و شبیه به شوک الکترونیکی توصیف می‌شود. این درد در هنگام راه‌رفتن، ایستادن و نشستن شدیدتر می‌گردد. همچنین کشیدن پا در سمت درگیر بدن نیز باعث شدیدتر شدن درد خواهد شد. برخی افراد علاوه بر پادرد ممکن است دچار کمردرد نیز بشوند اگرچه در سیاتیک حاد، درد پا بسیار شدیدتر از درد کمر خواهد بود.
ستون فقرات گردنی: رادیوکولوپاتی گردن از علائم فشرده شدن عصب‌ها در گردن می‌باشد که شامل درد شدید و یا کم در گردن و یا مابین تیغهٔ شانه‌ها، دردی که از بازوها به کف دست و یا انگشتان سرایت کرده و همچنین سوزن‌سوزن شدن و بی‌حسی شانه یا بازوها می‌شود. این درد ممکن است با برخی حالت‌ها و تکان‌های گردن شدیدتر شود.
چه مواردی شامل روش‌های درمان فتق دیسک می‌شود؟
برای بسیاری از بیماران فتق دیسک لومبار به‌مرورزمان و در طی چند روز تا چند هفته بهبود پیدا می‌کند. به طور معمول ظرف 3 تا 4 ماه تمامی علائم این بیماری از بین خواهد رفت. اگرچه برخی از بیماران ممکن است در طول دوران بهبودی گاهی با درد روبه‌رو شوند.
روش‌های درمانی غیر جراحی
درمان‌های اولیه برای فتق دیسک به طور معمول شامل روش‌های غیر جراحی می‌شود. برخی از این روش‌ها به شرح زیر می‌باشند:
- استراحت کردن: به طور معمول یک تا دو روز استراحت کردن به کاهش و برطرف‌شدن درد کمر و پاها کمک می‌کند. اما نباید برای مدت طولانی‌تر فعالیت نداشت. بعد از بازگشت به فعالیت‌های روزمره سعی کنید دستورالعمل‌های زیر را دنبال نمایید.
- در طول روز استراحت نمایید؛ اما از نشستن طولانی‌مدت پرهیز کنید.
- تمام فعالیت‌های فیزیکی خود را به‌صورت آرام و کنترل شده انجام دهید به‌خصوص هنگام خم شدن به سمت جلو و بلندکردن اجسام.
- برای جلوگیری از شدیدتر شدن درد، فعالیت‌های روزانه خود را تاحدامکان تغییر دهید.
- داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب: داروهای ضدالتهاب مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن به کاهش درد کمک می‌کنند.
- فیزیوتراپی: برخی تمرینات خاص باعث افزایش قدرت عضلات کمر و شکم می‌شوند.
- تزریق استروئید اپیدورال: تزریق داروهای شبیه کورتون به فضای اطراف عصب‌ها با کاهش التهابات باعث ازبین‌رفتن درد برای مدتی کوتاه خواهد شد.
بر اساس شواهد تزریق استروئید اپیدورال در کاهش درد بیمارانی که برای 6 هفته یا بیشتر از دیگر روش‌های درمان‌های غیر جراحی استفاده نموده؛ اما نتیجه‌ای نگرفته‌اند بسیار مؤثر می‌باشد. برخی اطلاعات نشان می‌دهد که تزریق استروئید اپیدورال تا 3 ماه بعد از جراحی خطر ابتلا به عفونت را افزایش می‌دهد. در خصوص این خطرات با جراح خود مشورت نمایید.
باید توجه داشته باشید که این روش‌های غیر جراحی باعث درمان فتق دیسک نمی‌شوند. بلکه در زمانی که بدن شما مشغول به ترمیم دیسک می‌باشد علائم آن را برطرف می‌نمایند. به طور معمول فتق دیسک به‌مرورزمان و به‌صورت خودبه‌خود درمان خواهد شد.
درمان‌های شامل جراحی
درصد بسیار کمی از بیماران مبتلا به دیسک لومبار نیازمند جراحی می‌باشند. جراحی ستون فقرات فقط برای افرادی تجویز می‌شود که علائم و درد آن‌ها باگذشت چند ماه از روش‌های غیر جراحی بهبود پیدا نکرده است. همچنین افرادی که علائم زیر را دارند نیز باید تحت جراحی قرار گیرند:
- ضعف عضلات و ماهیچه‌ها
- سختی در راه‌رفتن
- ازدست‌دادن کنترل ادرار و مدفوع
میکرودیسککتومی: ساده‌ترین روش درمان یک دیسک دچار فتق شده میکرودیسککتومی می‌باشد. این پروسه از طریق یک بریدگی کوچک در محل دیسک آسیب‌دیده انجام می‌شود و به طور معمول در طول آن از میکروسکوپ استفاده خواهد شد.
در طول این جراحی قسمتی از دیسک که بیرون‌زده به همراه دیگر قسمت‌هایی که به عصب‌ها فشار وارد می‌کنند از بدن خارج می‌شود.
درصورتی‌که بیش از یکی از دیسک‌ها دچار آسیب‌دیدگی شده باشند به جراحی پیچیده‌تر و بزرگ‌تری احتیاج است.
توان‌بخشی: بعد از جراحی پزشک یا متخصص فیزیوتراپی برای شما یک برنامه پیاده‌روی ساده (برای مثال 30 دقیقه در طول روز) و برخی تمرینات مخصوص که به بازیابی و افزایش توان و انعطاف‌پذیری پاها و کمر کمک می‌کند تجویز خواهد کرد.
برای کاهش خطر ابتلای مجدد به دیسک کمر باید در طول چند هفته نخست جراحی از انجام فعالیت‌هایی نظیر خم شدن، چرخش و بلندکردن اجسام سنگین خودداری نمایید.