سل(TB) یک بیماری جدی عفونی است که به طور عمده بر ریه‌ها تاثیر می‌گذارد. باکتری‌هایی که باعث بیماری سل می‌شوند از طریق قطرات کوچکی که با سرفه و عطسه در هوا پخش می‌شوند، از یک شخص به دیگر سرایت می‌کنند.
عفونت سل در سال ۱۹۸۵ شروع به افزایش کرد، هرچند موارد ابتلا به آن در کشورهای پیشرفته نادر بود. این شیوع تا حدی به دلیل ظهور ویروس HIV بود که باعث ایدز می‌شود. اچ‌آی‌وی سیستم ایمنی بدن را تضعیف می‌کند، بنابراین بدن نمی‌تواند با میکروب‌های TB مبارزه کند. در ایالات متحده، به دلیل برنامه‌های کنترل قوی‌تر، سل در سال ۱۹۹۳ شروع به کاهش کرد، اما کماکان به عنوان یک نگرانی باقی ماند.
بسیاری از انواع بیماری سل نسبت به داروهایی که برای درمان بیماری استفاده می‌شوند، مقاوم هستند. افراد مبتلا به سل در طول چند ماه باید چندین نوع دارو را برای ریشه‌کن شدن عفونت و پیشگیری از رشد مقاومت آنتی‌بیوتیکی مصرف کنند.
علائم بیماری سل
اگرچه بدن شما ممکن است زیستگاه باکتری‌هایی که باعث سل می‌شوند، باشد، اما سیستم ایمنی بدن‌تان معمولا می‌تواند از بیمار شدن‌تان جلوگیری کند. به همین دلیل پزشکان بین دو مورد زیر تمایز قائل می‌شوند:
* سل نهفته: در این شرایط، شما عفونت TB دارید، اما باکتری‌ها در بدن‌تان به حالت غیر فعال باقی می‌مانند و باعث ایجاد هیچ گونه نشانه و علامتی در شما نمی‌شوند. TB یا سل نهفته که TB غیر فعال یا عفونت TB نیز نامیده می‌شود، مسری نیست. این نوع از باکتری می‌تواند به سل فعال تبدیل شود، بنابراین درمان برای فرد مبتلا به سل نهفته و برای کنترل گسترش سل TB مهم است. حدود ۲ میلیارد نفر مبتلا به سل نهفته هستند.
* سل فعال. این اختلال شما را بیمار می‌کند و می‌تواند به دیگران گسترش یابد. سل فعال می‌تواند در چند هفته‌ی اول پس از بروز عفونت با باکتری‌های TB رخ دهد، یا ممکن است سال‌ها بعد رخ دهد.
علائم و نشانه‌های سل فعال عبارتند از:
– سرفه که سه یا چند هفته طول می‌کشد
– خون سرفه کردن
– احساس درد در قفسه سینه، یا درد همراه با تنفس یا سرفه
– خستگی
– تب
– لرز
– از دست دادن اشتها
سل همچنین می‌تواند قسمت‌های دیگر بدن شما، از جمله کلیه‌ها، ستون فقرات یا مغزتان را تحت تاثیر قرار دهد. وقتی TB در خارج از ریه‌ها اتفاق می‌افتد، علائم و نشانه‌ها با توجه به ارگان‌های درگیر متفاوت است. به عنوان مثال، سل ستون فقرات ممکن است درد پشت در شما ایجاد کند و سل در کلیه سبب می‌شود که خون در ادرارتان ببینید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم
اگر تب، کاهش وزن ناخواسته، تعریق شبانه یا سرفه‌ی مداوم داشتید، با پزشک‌تان مشورت کنید. این‌ها اغلب نشانه‌هایی از سل هستند، اما ممکن است ناشی از سایر مشکلات پزشکی نیز باشند. پزشک‌تان می‌تواند آزمایش‌هایی را برای تعیین علت این علائم انجام دهد.
مراكز كنترل و پيشگيري از بيماري‌ها پيشنهاد مي‌كنند افرادي كه خطر ابتلا به سل را دارند، براي احتمال وجود عفونت نهفته‌ی سل غربالگري شوند. این توصیه شامل افراد زیر است:
– افراد مبتلا به اچ‌آی‌وی / ایدز
– مصرف‌کنندگان داروهای داخل وریدی
– کسانی که در تماس با افراد آلوده به این بیماری هستند
– کارکنان مراکز مراقبت‌های بهداشتی که افراد دارای ریسک بالای ابتلا به سل را درمان می‌کنند
علل بروز بیماری سل
سل در اثر باکتری‌هایی که از یک فرد به فرد دیگر و به وسیله‌ی قطره‌های میکروسکوپی موجود در هوا پخش می‌شود، رخ می‌دهد. این بیماری می‌تواند زمانی اتفاق بیفتد که فرد مبتلا به سل فعال درمان نشده، سرفه می‌کند، حرف می‌زند، عطسه می‌کند، تف می‌کند، می‌خندد یا آواز می‌خواند.
اگرچه سل یک بیماری مسری است، اما ابتلا به آن به آسانی رخ نمی‌دهد. احتمال گرفتن این بیماری از کسانی که با شما زندگی می‌کنند یا همکارتان هستند بسیار بیشتر است تا از یک غریبه. اکثر افراد مبتلا به TB که درمان دارویی مناسب را به مدت دست کم دو هفته دریافت کنند، دیگر خطر انتقال بیماری را ندارند.
HIV و TB
از دهه‌ی ۱۹۸۰، تعداد موارد بیماری سل به علت گسترش ویروس HIV که ویروس ایدز را ایجاد می‌کند، به طور چشمگیری افزایش یافته‌است. عفونت اچ‌آی‌وی سیستم ایمنی بدن را مختل می‌کند و باعث می‌شود بدن برای کنترل باکتری‌های TB مشکل ساز شود. در نتیجه، افراد مبتلا به HIV چندین برابر افرادی که HIV مثبت نیستند احتمال دارد که به این بیماری مبتلا شوند و از بیماری‌های نهفته به بیماری فعال برسند.
سل مقاوم در برابر دارو
دلیل دیگر این‌که سل یکی از مهم ترین قاتلین است افزایش سویه‌های باکتری مقاوم در برابر دارو است. از آن‌جایی که اولین آنتی‌بیوتیک‌ها برای مبارزه با سل از بیش از ۶۰ سال پیش مورد استفاده قرار گرفت، برخی از میکروب‌های TB توانایی زنده ماندن را به دست آورده‌اند و این توانایی به نسل بعدی آن‌ها هم منتقل می‌شود.
سویه‌های مقاوم در برابر دارو زمانی پدیدار می‌شوند که یک آنتی‌بیوتیک قادر به کشتن تمام باکتری‌هایی که مورد هدف قرار داده نیست. باکتری‌های باقی مانده به این داروی خاص و همچنین آنتی‌بیوتیک‌های دیگر نیز مقاوم می‌شوند. بعضی از باکتری‌های TB به داروهای رایج‌تر مانند ایزونیازید و ریفامپین مقاومت پیدا کرده‌اند.
بعضی از گونه‌ّهای TB نیز نسبت به داروهایی که در درمان TB کم‌تر مورد استفاده قرار گرفته‌اند، مانند آنتی‌بیوتیک‌های شناخته شده به عنوان فلوروکینولون‌ها و داروهای تزریقی از جمله آمیکاسین، کانامیسین و کاپرئومایسین، مقاوم شده‌اند. این داروها اغلب برای درمان عفونت‌هایی که به داروهای رایج‌تر مقاوم هستند، استفاده می‌شوند.
عوامل خطر
هر کسی می‌تواند مبتلا به بیماری سل شود، اما برخی عوامل می‌توانند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهند. این عوامل عبارتند از:
سیستم ایمنی ضعیف
سیستم ایمنی سالم اغلب با موفقیت با باکتری‌های TB مبارزه می‌کند، اما اگر مقاومت بدن‌تان کم باشد، نمی‌توانید دفاع موثری در برابر این بیماری داشته باشید. تعدادی از بیماری‌ها و داروها می‌توانند سیستم ایمنی بدن شما را تضعیف کنند، از جمله:
– اچ‌آی‌وی / ایدز
– دیابت
– بیماری کلیوی شدید
– برخی از انواع سرطان‌ها
– درمان سرطان، مانند شیمی‌درمانی
– داروهایی که برای جلوگیری از رد پیوند عضو استفاده می‌شوند
– داروهایی که برای درمان آرتریت روماتوئید، بیماری کرون و پسوریازیس استفاده می‌شوند
– سن بسیار پایین یا خیلی بالا
مسافرت یا زندگی در مناطق خاص
خطر ابتلا به بیماری سل در افرادی که در کشورهایی زندگی می‌کنند که دارای آمار بالای سل و سل مقاوم به دارو هستند یا کسانی که به این کشورها سفر می‌کنند بالاتر است. از جمله کشورها و مناطق زیر:
– آفریقا
– اروپای شرقی
– آسیا
– روسیه
– آمریکای لاتین
– جزایر کاراییب
فقر و سوء مصرف مواد
– کمبود مراقبت‌های پزشکی. اگر شما درآمد کم یا ثابتی دارید، در یک منطقه‌ی دور افتاده زندگی می‌کنید، به تازگی به ایالات متحده مهاجرت کرده‌اید یا بی خانمان هستید، ممکن است به مراقبت‌های پزشکی مورد نیاز برای تشخیص و درمان بیماری سل دسترسی نداشته باشید.
– سوء مصرف مواد. مصرف داروهای داخل وریدی یا مصرف الکل، سیستم ایمنی بدن شما را تضعیف می‌کند و موجب می‌شود که نسبت به بیماری سل مستعدتر باشید.
– استفاده از تنباکو. استفاده از تنباکو تا حد زیادی خطر ابتلا به سل و مرگ ناشی از آن را افزایش می‌دهد.
محل کار یا محل زندگی
– کار در مراکز مراقبت‌های بهداشتی. تماس دائم با افراد بیمار باعث افزایش احتمال ابتلا به باکتری‌های TB می‌شود. استفاده از ماسک و شستشوی مکرر دست‌ها خطر ابتلا را به میزان زیادی کاهش می‌دهد.
– زندگی یا کار در یک مرکز مسکونی. افرادی که در زندان‌ها، مراکز مهاجرت یا خانه‌های سالمندان زندگی یا کار می‌کنند، در معرض خطر بالای ابتلا به بیماری سل هستند به این دلیل که خطر ابتلا به این بیماری در هر جایی که جمعیت زیادی دارد و تهویه مناسب نیست، بالاتر است.
– زندگی در یک اردوگاه پناهندگی یا پناهگاه. پناهندگان در معرض خطر ابتلا به عفونت سل هستند به این دلیل که از نظر تغذیه و سلامت بدنی در شرایط مناسبی نیستند و در یک مکان شلوغ و غیر بهداشتی زندگی می‌کنند.
عوارض جانبی
عدم درمان سل می‌تواند مرگبار باشد. بیماری‌های فعال درمان نشده معمولا به ریه‌های شما آسیب می‌رسانند، و در عین حال می‌توانند به قسمت‌های دیگر بدن شما از طریق جریان خون‌تان گسترش پیدا کنند. نمونه‌هایی از عوارض بیماری سل عبارتند از:
– درد ستون فقرات. درد و خشکی کمر عوارض شایع سل هستند.
– آسیب مفاصل. آرتریت همراه با سل معمولا روی باسن و زانو تأثیر می‌گذارد.
– تورم غشائی که مغز شما را پوشش می‌دهد (مننژیت). این مورد می‌تواند یک سردرد طولانی مدت یا متناوب ایجاد کند که به مدت چندین هفته ادامه می‌یابد. تغییرات ذهنی نیز ممکن است.
– مشکلات کبد یا کلیه. کبد و کلیه‌ی شما به فیلتر مواد زائد و ناخالصی‌ها از جریان خون کمک می‌کند. این عملکردها در صورتی که کبد یا کلیه تحت تاثیر سل قرار بگیرند، با اختلال مواجه خواهند شد.
– اختلالات قلب. سل هرچند به ندرت، اما می‌تواند بافت‌هایی را که قلب شما را احاطه کرده‌اند آلوده کند، باعث التهاب و جمع شدن مایعات می‌شود و به این ترتیب ممکن است در توانایی قلب شما برای پمپ کردن موثر تداخل ایجاد کند. این اختلال، تامپوناد قلبی نامیده می‌شود و می‌تواند مرگبار باشد.
شیوه‌های پیشگیری از ابتلا به این بیماری
اگر پاسخ آزمایش شما برای عفونت TB مثبت باشد، پزشک‌تان ممکن است به شما توصیه کند که داروهایی را برای کاهش خطر ابتلا به سل فعال مصرف کنید. تنها نوع سل فعال، نوعی که ریه‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد است که توانایی سرایت به دیگران را دارد. بنابراین اگر بتوانید از فعال شدن سل پنهان جلوگیری کنید، بیماری‌تان را به هیچ کس دیگری انتقال نخواهید داد.
از خانواده و دوستان‌تان محافظت کنید
اگر TB فعال دارید، میکروب‌ها را برای خودتان نگه دارید. به طور کلی درمان با داروهای TB چند هفته طول می‌کشد و بعد از گذشت این مدت دیگر بیماری را به کسی انتقال نخواهید داد. نکات زیرا را برای کمک به دور نگه داشتن دوستان و خانواده‌تان از این بیماری دنبال کنید.
– در خانه بمانید. در طی چند هفته‌ی اول درمان سل فعال، به محل کار یا مدرسه نروید و با آدم‌های دیگر در یک اتاق نخوابید.
– مدام هوای اتاق را تازه کنید. میکروب‌های سل در فضاهای کوچک و بسته که در آن‌ها هوا حرکت نمی‌کند، راحت‌تر پخش می‌شوند. اگر هوای خارج از منزل خیلی سرد نبود، پنجره‌ها را باز کنید و از فن برای خارج کردن هوای محیط استفاده کنید.
– جلوی دهان‌تان را بگیرید. هر زمان که می‌خندید، عطسه یا سرفه می‌کنید، از یک دستمال کاغذی برای پوشش دادن دهان‌تان استفاده کنید. دستمال کاغذی کثیف را در کیسه قرار دهید، آن را خوب ببندید و بعد دور بریزید.
– یک ماسک جلوی دهان‌تان بزنید. در طول سه هفته‌ی اول درمان استفاده از ماسک جراحی زمانی که در کنار آدم‌های دیگر هستید، می‌تواند خطر انتقال این بیماری را کاهش دهد.
تمام دوره‌ی داروهای‌تان را تمام کنید
این مهمترین قدم برای حفاظت از خودتان و دیگران در برابر سل است. هنگامی که درمان اولیه را متوقف می‌کنید یا بعضی از دوزها را جا می‌اندازید، باکتری‌های TB شانس ایجاد جهش‌هایی دارند که به آن‌ها امکان می‌دهد در برابر قوی‌ترین داروهای TB زنده بمانند. سويه‌هاي مقاوم در برابر داروها بسيار مرگبار هستند و درمان آن‌ها با دشواری زیادی روبرو است.
واکسیناسیون
در کشورهایی که سل معمولا شایع است، نوزادان غالبا با واکسن ب ث ژ (BCG) واکسینه می‌شوند، زیرا این واکسن می‌تواند از بیماری سل شدید در کودکان جلوگیری کند. واکسن BCG برای استفاده‌ی عمومی در ایالات متحده توصیه نمی‌شود زیرا در بزرگسالان چندان موثر نیست. ده‌ها واکسن جدید TB در مراحل مختلف توسعه و آزمایش قرار دارند.