ورود به حرفه وکالت، کار کوچکی نیست. بنابراین تصمیم به وکیل شدن را نباید ساده در نظر گرفت. گرفتن مجوز یا پروانه وکالت در ایران به تلاش زیادی نیاز دارد و باید در آزمون‌های سخت و مهمی موفق شد. فرآیند وکیل شدن در کشورهای خارجی می‌تواند به مراتب پیچیده‌تر باشد و به طی مراحل مجزا و سال‌ها تلاش مداوم نیاز دارد. در این مقاله بررسی می‌کنیم که چگونه وکیل شویم. همچنین اصطلاحات رایج و نکات مربوط به رشته وکالت را شرح می‌دهیم.
چرا به شغل وکالت نیاز است؟
از آن هنگامی که بشر زندگی اجتماعی‌اش را آغاز کرد، لزوم وضع مقرراتی جهت ساماندهی به آن احساس شد و به تدریج که جوامع گسترده‌تر شدند، قوانین وضع نیز به طور طبیعی بیشتر و بیشتر شدند و تمام امور زندگی اجتماعی را تحت پوشش خود قرار دادند. در میان این قوانین، به وجود قاضی و وکیل برای حل مشکلات مردم نیاز است. اینکه این‌گونه زیستن، بسیاری از حقوق اساسی و طبیعی انسان را از او می‌گیرد، همیشه مورد بحث بوده و هست و تا به آنجا پیش رفته که عده‌ای از فیلسوفان، صحرا نشینی و در طبیعت زیستن را بر زندگی اجتماعی ترجیح می‌دهند. این فیلسوفان معتقدند که قوانین، بندهای ضخیمی هستند که بر دست و پاهای انسان بسته شده و آزادی را از او سلب می‌کنند.
انسان بدون آزادی مرده متحرکی است که نفس می‌کشد و به بقایش ادامه می‌دهد. اما برای ما اجتماع بدون قوانین قابل تصور نیست. همانطور که آزادی بی حد و حصر نیز ناممکن به نظر می‌رسد، شاید حافظه تاریخی ما به سبب گذر سالیان دراز مفهوم آزادی مطلق را به فراموشی سپرده است و تنها آزاد زیستن را در قالب قانون می‌فهمد و عادات جایگزین خواسته‌ها شده‌اند. در هر حال امروزه دستگاه‌های عریض و طویل قانون‌گذاری و همچنین ایجاد سازمان‌ها و ارگان‌ها جهت حفاظت و عملی کردن قوانین از اجزای جدایی‌ناپذیر همه جوامع هستند. دولت‌ها مجریان قانون و قانون‌گذاران منتخب مردم هستند. اگر به این رشته علاقه دارید، آموزش‌های رشته حقوق را در فرادرس دنبال کنید.
وکیل کیست؟
همانطور که گفتیم، قوانین بسیار گسترده شدند و طبیعتا این گستردگی، لزوم آموزش را مطرح ساخته است. همچنین از آنجا که همه افراد جامعه نمی توانند همه قانون ها را فرا گیرند، فراگیری قوانین همانند علوم اجتماعی دیگر تخصصی شده و افراد در قالب آموزش های دانشگاهی در آن متخصص شده‌اند. سپس در قالب قوانین وضع شده، به عنوان وکیل از حقوق مردم دفاع می کنند و در واقع وکالت آنها را می پذیرند. برای پاسخ به سوال چگونه وکیل شویم، باید در ابتدا بدانید که وظیفه وکیل، احقاق حق در چارچوب قانون در برابر دادگاهی است که وظیفه قضاوت را به عهده دارد. ریشه تاریخی لغت وکیل به دوران صفویه برمی گردد. در آن دوره به نایب السلطنه عنوان «وکیل» داده می شد و عنوان «وکیل الرعایا» هم از همین‌جا برخاسته است. در لغت «وکیل» کسی است که از طرف شخص دیگری – اعم از حقوقی یا حقیقی – به موجب عقد وکالت، برای انجام کاری مأمور می‌شود.
وکیل در چه حوزه هایی می کند؟
وکلا به مشتریان خود مشاوره حقوقی داده و در برخی موارد به عنوان نماینده آنها عمل می‌کنند. این مشتریان شامل افراد، گروهی از افراد و یا شرکت‌ها و اشخاص حقوقی هستند وکیل از جانب آنان و به‌موجب عقد وکالت برای انجام کاری مأمور می‌شود. وکیل در حرفه وکالت از آثار قوانین حاکم بر تجارت پیروی نمی‌کند و بدین جهت، وکالت را نمی‌توان یک کسب و کار تلقی کرد.
در حال حاضر شغل وکالت نیز مثل خیلی از شغل‌های دیگر به صورت کاملاً تخصصی درآمده است. تخصص برخی از وکلا در پرونده‌های مربوط به ملک و زمین و تخصص برخی دیگر در مسائل خانوادگی است. همچنین بعضی از وکلا در حوزه حقوق تجارت فعالیت می‌کنند و در قوانین تجاری داخلی و بین‌المللی تسلط دارند. حتی برخی از آنها متخصص مسائل حقوقی ورزشکارانی مانند فوتبالیست‌ها است. به این معنا که با تسلط بر قوانین نهادهای بین‌المللی فوتبال همچون فیفا و نهادهای داخلی همچون فدراسیون فوتبال و باشگاه‌ها، به بازیکنان فوتبال مشاوره داده و قراردادهای آنها را منعقد می‌کنند.
از دیگر حوزه‌های فعالیت وکلا، حقوق محیط زیست، حقوق حمل و نقل، حقوق بشر، حقوق نفت و گاز است که هر وکیلی پس از فارغ‌التحصیلی با توجه به رشته تحصیلی خود و نیاز بازار کار و عوامل دیگر، به یکی از این زمینه‌های تخصصی روی می‌آورد.
مفهوم وکالت: وکالت یک قرارداد است که در چارچوب مقررات قانون مدنی منعقد می‌شود و طرفین آن وکیل و موکل نامیده می‌شوند. زمینه فعالیت وکیل انتخابی را از طرف موکل تعیین می‌شود و در بعضی زمینه‌ها خود شخص باید حضور داشته باشد.
وکیل به چه مهارت هایی نیاز دارد؟
برای پاسخ به این سوال که چگونه وکیل شویم، باید بدانید که برای وکیل شدن به چه مهارت هایی نیاز دارید. از جمله مهارت‌ها و ویژگی‌هایی که یک وکیل باید دارا باشد عبارت‌اند از:
- مهارت فوق‌العاده در سخنرانی
- مهارت در نوشتن به منظور تنظیم متن دفاعیه و قرائت آن در دادگاه
- توانایی تحلیل میزان زیادی از اطلاعات
- توانایی تجزیه و تحلیل انباشتی از اطلاعات
- توجه و دقت زیاد به جزئیات (کوچکترین موضوعی می‌تواند بر مسیر پرونده تأثیرگذار باشد)
- مهارت توضیح موارد قانونی برای افراد غیر متخصص به صورت روشن و واضح
- دارا بودن اعتماد به نفس زیاد به منظور حضور در دادگاه و دفاع کامل از موکل
- توانایی تحمل فشار کاری زیاد و انجام چندین کار به طور همزمان
- حفظ آرامش خود و ایجاد اعتماد به نفس و آرام کردن موکل خود با همدلی کردن با او در جهت پیشبرد بهتر پرونده
- شهامت و جسارت
- راز داری (وکلا در جریان خصوصی‌ترین اطلاعات موکلان خود به منظور دفاع بهتر از پرونده قرار می‌گیرند و باید برای موکلان خود رازدار خوبی باشند.)
- آشنایی با مسائل مالی و اعداد و ارقام زیرا که بسیاری از پرونده‌ها در ارتباط با این مسائل است.
- آشنایی نسبی با علوم جامعه‌شناسی، روانشناسی، انسان‌شناسی و علوم فلسفه
علوم فلسفه و علوم انسانی در ارتباط با روحیات و خصلت‌های انسان‌هاست و وکلا نیز با آنها سروکار دارند. همچنین حقوق با این علوم ارتباط نزدیکی دارد و برای موفق شدن در این شغل باید با آنها آشنا بود. برای یادگیری علوم انسانی به مجموعه کامل آموزشی زیر در فرادرس مراجعه کنید. این مجموعه شامل آموزش حقوق جزای عمومی، حقوق تجارت، مکاتب فلسفی، نگارش قرارداد و بسیاری موارد دیگر است:
وظایف وکیل
- مشاوره به مراجعان در خصوص موارد قانونی
- حضور در دادگاه به عنوان نماینده موکل خود و دفاع از آنها
- تهیه پیش‌نویس‌ها، قراردادها و نامه ها برای درج در پرونده و پیشبرد امور حقوق و قضایی موکل خود
- جمع کردن و نگهداری از مدارک مربوط به پرونده برای ارائه به دادگاه در جهت دفاع از موکل خود
- شرکت در جلسات و مذاکره‌ها به منظور کسب اطلاعات بیشتر و بررسی بیشتر آنها به منظور کمک به پرونده و توضیح مدارک به ذی‌نفعان
- تحویل مدارک و شواهد به دادگاه و دفاع از موکل
معمولا وکیل باید در ارائه مدارک زیر کوشا باشد:
- ارائه خدمات حقوقی از جمله گواهی انحصار وراثت، قانون مدنی و خانواده، دادخواهی، آسیب‌های شخصی و قانون جزا به بخش خصوصی
- مشاوره دادن به تاجران و انجام فعالیت‌هایی برای بخش‌های تجاری مختلف مانند قوانین مربوط به قراردادها، مالیات، قوانین استخدام، خرید و فروش و ادغام شرکت‌ها.
چه زمانی وکیل تعلیق می شود؟
بعد از فهمیدن اینکه چگونه وکیل شویم، نیاز است بدانید که در چه صورت ممکن است وکالت شما تعلیق شود. وزیر دادگستری یا رئیس هیئت مدیره کانون وکلا می‌توانند در صورتی که اشتغال وکیل مورد تعقیب را به کار وکالت صلاح ندانند، خواستا معلق شدن موقت او از دادگاه انتظام وکلا شوند. به موجب ماده ۸۷ آ.ا.ل.ق.ا.ک. و. د.، هنگامی که نسبت به وکیلی به اتهام مرتکب شدن به جنایت، کیفرخواست صادر شود، دادستان رونوشت آن را به کانون وکلا فرستاده و از طرف کانون به دادگاه انتظامی وکلا مرجوع می کند. در صورتی که دادگاه، دلایل را کافی بداند، حکم تعلیق موقت او را صادر می‌کند.
شخصیت های مناسب شغل وکالت
در انتخاب شغل صحیح، عوامل مختلفی از جمله ویژگی‌های شخصیتی، ارزش‌ها، علایق، مهارت‌ها، شرایط خانوادگی، شرایط جامعه و… برای هر فرد باید در نظر گرفته شود که یکی از مهم‌ترین آنها، ویژگی‌های شخصیتی است. شناخت درست شخصیت هر فرد پروسه‌ای پیچیده است و نیاز به تخصص و زمان کافی دارد. توجه کنید که حتی افراد با تیپ شخصیتی مشابه هم در برخی ویژگی های شخصیتی با یکدیگر متفاوت هستند.
به طور کلی همیشه افراد موفق از تیپ‌های شخصیتی مختلف در تمام مشاغل هستند و نمی‌توان برای مشاغل مختلف، تیپ‌های شخصیتی متفاوتی تعریف کرد؛ اما طی تحقیقات صورت گرفته، تیپ‌های شخصیتی‌ای که برای شغل وکالت معرفی می‌شوند، عموماً به این کار بیشتر علاقه‌مند بوده و رضایت شغلی بیشتری در آن داشته‌اند.
انواع وکالت
از جمله نکاتی که باید برای پاسخ به سوال چگونه وکیل شویم اضافه نمود، انواع وکالت است که به شرح زیر می باشد:
- در مواردی که شخصی، وکیل خود را انتخاب و با انعقاد قرارداد وکالت از او می‌خواهد که وکالت او را برای دفاع از حقش در مراجع قضایی بر عهده بگیرد، به آن وکالت انتخابی می‌گویند.
- در مواردی که دعوایی کیفری جریان داشته و با وجود ضروری بودن حضور وکیل در دادرسی و محاکمات، به دلیل نبودن وکیل، وکیلی برای دفاع از متهم به تشخیص دادگاه، از بین وکلای دادگستری تعیین می‌شود، به آن وکالت تسخیری می‌گویند.
- در مواردی که افراد برای دفاع از حقوق خود در دعاوی حقوقی نیازمند وکیل باشند ولی نتوانند هزینه آن را تأمین کنند، با تشخیص اداره معاضدت کانون وکلای دادگستری، وکیلی به صورت رایگان به دفاع از حقوق شخص مورد نظر می‌پردازد. عنوان وکیل یاد شده در این موارد، وکیل معاضدتی است.
- وقتی شخصی تحصیل کرده رشته حقوق باشد ولی پروانه وکالت نداشته باشد و بخواهد به صورت اتفاقی برای حل مشکلاتی که بستگان نزدیک او در مراجع قضایی دارند، پروانه موردی بگیرد، پس از طی مراحل قانونی و پرداخت هزینه مربوط می‌تواند به این امر اقدام کند. شخصی که با این روش وکالت موردی برای دفاع از حقوق بستگانش گرفته است را وکیل اتفاقی گویند.
درآمد وکیل چقدر است؟
در پایان نکته باقیمانده، مسئله درآمد وکلاست که به میزان مهارت‌ها و توانمندی‌های آنها بستگی مستقیم دارد. در ایران وکلای زیادی وجود دارند که از نظر نوع دانشگاهی که تحصیل کرده‌اند، شهری که در آنجا وکالت می‌کنند و تجربه و حوزه تخصصی کاری نیز به هم شباهت کامل دارند ولی درآمدهای متفاوتی دارند. البته در سایر مشاغل‌ها نیز این توانایی‌ها و مهارت‌های فردی تأثیر دارد ولی در شغل وکالت بسیار پر رنگ‌تر و غالب‌تر است و موفقیت یا عدم موفقیت یک وکیل را رقم می‌زند. به طور کلی درآمد وکیل تابع تعرفه‌های کانون وکلای دادگستری (که هر سال تعیین می‌شود) و تعداد پرونده‌های ارجاعی است.
کلام آخر؛ چگونه وکیل شویم؟
برای وکیل شدن نیاز است که ابتدا در کنکور علوم انسانی شرکت کنید تا در یکی از رشته های حقوق، فقه و حقوق یا فقه و مبانی در رشته کارشناسی یا لیسانس تحصیل کنید. در مرحله بعدی می توانید با داشتن مدرک لیسانس خود اقدام به شرکت در آزمون های وکالت کنید. دروسی که در طول تحصیل در دانشگاه برای وکیل شدن و موفقیت در آزمون های وکالت اهمیت زیادی دارند شامل موارد زیر است:
- حقوق مدنی
- قانون تجارت
- حقوق کیفری و قوانین دادرسی کیفری
- آیین دادرسی مدنی
- قانون تجارت
در حال حاضر در ایران دو آزمون برای جذب وکلا وجود دارد که هر یک از آنها به صورت مجزا و بدون اتفاق نظر، وکیل جذب می کنند. این دو آزمون هر سال یک بار و در دو مرکز زیر برگزار می شود:
- کانون وکلای دادگستری یا اسکودا
- مرکز مشاوران یا مرکز وکلا (وابسته به قوه قضاییه)
برای موفقیت در آزمون‌های پیچیده وکالت و یادگیری دروس آن، پیشنهاد می‌کنیم از آموزش نحوه ترسیم نقشه ذهنی یا mind map در فرادرس استفاده کنید. در این آموش می‌فهمید که چطور می‌توان بهتر یاد گرفت:
توجه داشته باشید که پسران بعد از طی دوره کارشناسی خود نیاز دارند تا دوره خدمت سربازی را نیز سپری کنند؛ چراکه ورود به وکالت منوط به داشتن کارت پایان خدمت است. در مرحله بعدی پس از قبولی در یکی از آزمون های وکالت و اخذ پروانه وکالت، نیاز است که دوره کارآموزی خود را شروع کنید. این دوره باید به مدت 18 ماه تحت نظر یک وکیل سرپرست جهت به دست آوردن تجربیات لازم طی شود. البته فرد در طی این دوره نیز می تواند پرونده حقوقی گرفته و حق الوکاله هم دریافت کند. بعد از سپری کردن دوره کارآموزی، آزمون دیگری به نام «اختبار» پیش روی شما خواهد بود که شامل دو مرحله‌ی کتبی و شفاهی می‌شود. در مرحله آخر برای فهمیدن اینکه چگونه وکیل شویم، نوبت به قسم یا تحلیف می‌رسد و پس از آن دیگر می‌توانید به طور رسمی به عنوان وکیل پایه یک دادگستری شروع به کار کنید.