دیس پنه یک اصطلاح پزشکی به معنی تنگی نفس است که گاهی اوقات با اصطلاح “‌ولع هوا‌”‌ نیز توصیف می‌شود. تنگی نفس احساس ناخوشایندی ایجاد می‌کند و می‌تواند محدوده‌ای از وضعیتی خفیف و موقتی تا مشکلاتی جدی و طولانی مدت را شامل شود. گاهی اوقات شناسایی و درمان تنگی نفس دشوار است، زیرا بروز این وضعیت می‌تواند علت‌های مختلفی داشته باشد. دیسپنه یک مشکل شایع است. به گزارش مرکز کلینیکی و آموزشی کلیولند، از هر چهار بیماری که نزد پزشک می‌روند، یک نفر از آن‌ها دچار دیسپنه است.

۱. علائم

تنگی نفس یا دیسپنه می‌تواند بر اثر تلاش و فشار بیش از اندازه‌، سپری کردن مدتی در ارتفاعات بالا، یا به عنوان علامتی از طیفی از بیماری‌ها و وضعیت‌های مختلف ایجاد شود.

نشانه‌های ابتلای یک نفر به دیسپنه عبارت هستند از:

الف. دچار شدن به تنگی نفس پس از کمی تقلا یا به خاطر ابتلا به یک بیماری یا وضعیت خاص
ب. احساس خفگی یا ناتوانی در تنفس در نتیجه‌ی بروز وضعیتی که نفس کشیدن را سخت می‌کند
پ. تنفس سخت
ت. احساس تنگی و گرفتگی در قفسه‌ی سینه
ث. تنفس سریع و سطحی
ج. تپش قلب
چ. خس‌خس سینه
ح. سرفه

چنان‌چه دیسپنه یا تنگی نفس به طور ناگهانی ایجاد شود یا اگر علائم آن شدید باشند، این وضعیت ممکن است نشانه‌ای از بروز یک بیماری جدی و خطرناک باشد.

۲. علت‌ها

بروز تنگی نفس یا دیسپنه همیشه به معنی ابتلای فرد به یک وضعیت یا بیماری نیست. آدم‌های ممکن است پس از انجام یک فعالیت بدنی شدید، هنگام سفر به مناطق بسیار مرتفع، یا قرار گرفتن در تغییرات شدید دمایی دچار دیسپنه شوند.

با وجود این، بروز دیسپنه معمولا با برخی مشکلات سلامتی در ارتباط است. گاهی اوقات، تنگی نفس ممکن است به خاطر عدم تناسب اندام و اضافه وزن باشد که در این صورت، انجام فعالیت‌های بدنی می‌تواند این علائم را بهبود ببخشد. ولی این وضعیت می‌تواند نشانه‌ای از وجود مشکلات جدی و بیماری‌های خطرناک نیز باشد.

به گفته‌ی دکتر استیون والس، شایع‌ترین علت‌های بروز دیسپنه یا تنگی نفس عبارت هستند از ابتلا به بیماری آسم، نارسایی قلبی، بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD)، بیماری بینابینی ریه، ذات الریه، و مشکلات سایکوژنیک یا روان‌زا که معمولا با اضطراب در ارتباط هستند.

گاهی اوقات تنگی نفس به طور ناگهانی آغاز ‌می‌شود؛ به این وضعیت مورد حاد دیسپنه گفته می‌شود.

دیسپنه حاد می‌تواند به دلایل نیز ایجاد شود:

الف. بیماری آسم
ب. اضطراب
پ. ذات الریه
ت. پریدن چیزی در گلو یا استنشاق ماده‌ای که باعث انسداد مسیرهای تنفسی شود
ث. واکنش‌های آلرژیک
ج. کم خونی
چ. از دست دادن مقدار زیادی خود که باعث کم خونی شدید شود
ح. قرار گرفتن در معرض سطوح خطرناکی از مونوکسید کربن
خ. نارسایی قلبی
د. هایپوتنشن یا افت فشار خون
ذ. آمبولی ریه، یعنی گیر افتادن لخته‌ی خون در سرخرگ منتهی به ریه
ر. هواجَنبی
ز. فتق هیاتال

هم‌چنین، بروز دیسپنه یا تنگی نفس در میان آدم‌های مبتلا به بیماری‌های لاعلاجی که به زودی باعث مرگ آن‌ها می‌شود، نیز شایع است.

چنان‌چه تنگی نفس در یک فرد بیش از یک ماه طول کشیده باشد، وی ممکن است دچار وضعیتی به نام دیسپنه مزمن شده باشد.

دیسپنه مزمن نیز ممکن است به دلایل زیر ایجاد شود:

الف. بیماری آسم
ب. بیماری مزمن انسدادی ریه
پ. مشکلات قلبی
ت. چاقی مفرط
ث. فیبروز ریوی بینابینی، نوعی بیماری که باعث زخم شدن بافت ریه می‌شود

برخی از وضعیت‌ها و بیماری‌های ریوی نیز ممکن است باعث تنگی نفس بشوند.

نمونه‌هایی از این بیماری‌های شامل موارد زیر هستند:

الف. خروسک
ب. آسیب ریوی ناشی از ضربه
پ. سرطان ریه
ت. بیماری سل
ث. پلورزی، التهاب بافت‌های اطراف ریه
ج. اِدم ریه، تجمع بیش از اندازه مایعات در ریه‌ها
چ. پُرفشاری ریوی، افزایش فشار خون در سرخرگ‌های منتهی به ریه
ح. سارکوئیدوز، رشد گروهی سلول‌های التهابی در ریه

هم‌چنین، طبق شواهد علمی، تنگی نفس ممکن است با مشکلات قلبی زیر نیز در ارتباط باشد:

الف. بیماری ماهیچه قلب، طیفی از بیماری‌هایی که بر ماهیچه‌های قلبی تاثیر می‌گذارند
ب. مشکلات مربوط به ضربان قلب
پ. نارسایی قلبی
ت. پریکاردیت، التهاب بافت‌های اطراف قلب

محرک‌ها

آلاینده‌های محیطی نظیر مواد شیمیایی، بخارات، گرد و غبار، و دود می‌توانند نفس کشیدن را برای آدم‌های مبتلا به دیسپنه یا تنگی نفس دشوارتر کنند.

دیسپنه در آدم‌های مبتلا به بیماری آسم ممکن است در اثر قرار گرفتن در معرض مواد آلرژی‌زا از قبیل گرده‌ی گیاه یا کپک تحریک شود.

از آن‌جا که قرار گرفتن در معرض برخی از آلاینده‌ها نظیر دود تنباکو به تصمیم و اراده‌ی خودمان بستگی دارند، این عوامل در زندگی‌مان قابل اجتناب هستند.

بیماری مزمن انسدادی ریه به بیماری‌های مختلفی اشاره دارد که باعث مسدود شدن ریه می‌شوند. این بیماری‌ها شامل آمفیزم و برونشیت مزمن می‌شوند.

تمام این بیماری‌ها و وضعیت‌ها باعث دشوارتر شدن تنفس می‌شوند.

هر فردی که دچار دیسپنه یا تنگی نفس است، لزوما به بیماری مزمن انسدادی ریه مبتلا نیست؛ ولی به گزارش بنیاد COPD، ۹۰ درصد از آدم‌های مبتلا به این بیماری زمانی در زندگی‌شان سیگاری بوده‌اند یا هستند.

۳. عوارض دیسپنه

دیسپنه یا تنگی نفس می‌تواند با بروز هیپوکسی و هیپوکسمی در ارتباط باشد؛ در این وضعیت، سطوح اکسیژن خون پایین می‌آید. هیپوکسی می‌تواند به کاهش سطح هوشیاری و سایر علائم شدید و خطرناک منجر شود.

چنان‌چه دیسپنه یا تنگی نفس تشدید شود یا برای مدتی ادامه یابد، خطر ابتلا به اختلال شناختی موقتی یا دائمی در فرد افزایش پیدا می‌کند.

هم‌چنین، دیسپنه می‌تواند نشانه‌ای از شروع یا وخامت سایر وضعیت‌های یا بیماری‌ها نیز باشد.

۴. ضرورت ملاقات با پزشک

گاهی اوقات، تنگی نفس ممکن است نشانه‌ای وضعیتی باشد که می‌تواند زندگی‌تان را تهدید کند.

چنان‌چه یک فرد با هر یک از علائم زیر مواجه شود، به اقدامات درمانی فوری نیاز خواهد داشت:

الف. شروع ناگهانی تنگی نفس شدید
ب. ناتوانی در انجام کارکردهای معمولی در اثر شدت تنگی نفس
پ. درد قفسه سینه
ت. حالت تهوع     

تمام موارد مربوط به دیسپنه لزوما نیاز به اقدامات فوری درمانی ندارند، ولی تنگی نفس می‌تواند نشان‌دهنده‌ی وجود مشکلات جدی در وضعیت سلامتی فرد باشد.

چنان‌چه فردی دچار مشکلات زیر شود، لازم است نزد پزشک برود:

الف. تغییر در میزان توانایی‌اش در تنفس
ب. افزایش محدودیت‌ها در کارکرد روزانه‌اش به دلیل مشکلات تنفسی
پ. دشواری در تنفس هنگام دراز کشیدن
ت. ورم کردن پاها و قوزک‌های پا
ث. تب و لرز، و سرفه
ج. خس‌خس سینه

۵. تشخیص بیماری

به گفته‌ی دکتر والس، پزشکان معمولا بر اساس معاینه‌ی کامل بدنی بیمار، به همراه بررسی شرح کاملی از مشکلات و وضعیت جسمی وی قادر هستند ابتلای فرد را به دیسپنه یا تنگی نفس تشخیص دهند.

بیمار باید برای پزشک توضیح دهد حملات دیسپنه یا تنگی نفس وی چگونه و چه زمانی آغاز می‌شوند، چه مدت طول می‌کشند، چند مرتبه تکرار می‌شوند، و شدت آن‌ها چه‌قدر است.

پزشک برای رسیدن به تشخیص دقیق‌تری از احتمال ابتلا به دیسپنه ممکن است از عکس رادیولوژی قفسه‌ سینه و تصاویر سی‌تی‌ اسکن استفاده کند، و وضعیت سلامت قلب، ریه‌ها، و علائم مربوط به آن‌ها را نیز ارزیابی کند.

نوار قلب (ECG) نیز ممکن است به آشکار کردن هر گونه نشانه‌ای از حمله قلبی یا سایر مشکلات الکتریکی در قلب کمک کند.

دَم‌سنجی یا اسپیرومتری نیز میزان جریان هوا و ظرفیت ریه‌ی بیمار را اندازه‌گیری می‌کند. نتایج به دست آمده از این آزمایش نوع و شدت مشکلات تنفسی بیمار را نشان می‌دهند. آزمایش‌های دیگری نیز وجود دارند که سطح اکسیژن موجود در خون بیمار و ظرفیت خون وی را برای حمل اکسیژن بررسی می‌کنند.

۶. درمان

انتخاب روش‌های درمانی به علت‌های بروز این مشکل بستگی دارند.

فردی که بر اثر تلاش و تقلای زیاد دچار تنگی نفس شده باشد، احتمالا پس از توقف فعالیت و کمی استراحت قادر خواهد بود مانند قبل به طور طبیعی نفس بکشد.

در موارد شدیدتر، ممکن است به اکسیژن مکمل نیاز باشد. آدم‌های مبتلا به بیماری آسم یا بیماری مزمن انسدادی ریه در صورت لزوم می‌توانند از داروهای برونکودیلاتور (گشاد کننده‌ی ریه) استنشاقی اورژانسی استفاده کنند.

در مورد آدم‌های مبتلا به وضعیت‌های مزمنی نظیر بیماری مزمن انسدادی ریه، پزشک یا تیم پزشکی معالج می‌توانند به بیمار کمک کنند تا راحت‌تر نفس بکشد.

این فرایند شامل تهیه‌ی یک برنامه‌ی درمانی است که به پیشگیری از بروز وضعیت‌های حاد تنگی نفس و کاهش سرعت پیشرفت کلی بیماری کمک می‌کند.

چنان‌چه دیسپنه یا تنگی نفس به بیماری آسم مربوط باشد، این وضعیت معمولا پاسخ مثبتی به داروهایی نظیر گشاد کننده‌ها‌ی ریه و  استروئیدها می‌دهد.

اگر این وضعیت به دلیل عفونت‌هایی نظیر ذات الریه باکتریایی ایجاد شده باشد، مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها می‌تواند مشکلات ناشی از آن را تسکین دهد.

سایر داروها نظیر داروهای مخدر، داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs)، و داروهای ضد اضطراب نیز می‌توانند برای تسکین این وضعیت موثر باشند.

مشکلات تنفسی ناشی از بیماری مزمن انسدادی ریه را می‌توان با تکنیک‌های تنفسی خاصی نظیر تنفس لب غنچه‌ای و تمرین‌های تقویت کننده‌ی ماهیچه‌های تنفسی بهبود داد.

بیماران می‌توانند نحوه‌ی انجام این تمرین‌ها و تکنیک‌ها را از طریق برنامه‌های توانبخشی ریوی فرا بگیرند.

به گزارش لابراتوار دیسپنه، یک مرکز پژوهشی تخصصی در زمینه‌ی تنگی نفس، بیماران استفاده از این برنامه‌ها را موثر و مفید می‌دانند – با این‌که حتی علت ریشه‌ای مشکلات‌شان کاملا برطرف نمی‌شود.

چنان‌چه آزمایش‌ها نشان دهند سطح اکسیژن خون بیمار پایین است، پزشک ممکن است از اکسیژن مکمل استفاده کند. با وجود این، همه‌ی بیماران مبتلا به تنگی نفس دچار افت سطوح اکسیژن در خون‌شان نمی‌شوند.

به گزارش لابراتوار دیسپنه، بسیاری از آدم‌های مبتلا به دیسپنه متوجه می‌شوند جریان آرامی از هوای خنک در اطراف سر و صورت‌شان می‌تواند به بهبود علائم این وضعیت در آن‌ها کمک کند.

۷. پیشگیری

آدم‌های مبتلا به دیسپنه برای بهبود وضعیت عمومی سلامتی‌شان می‌توانند اقداماتی را انجام بدهند و شرایط بهتری را برای تنفس فراهم کنند.

برخی از این اقدامات عبارت هستند از:

الف. ترک سیگار
ب. حتی‌الامکان اجتناب از قرار گرفتن در معرض دود دست دوم سیگار
پ. اجتناب از سایر محرک‌های محیطی نظیر بخارات شیمیایی و دود ناشی از سوختن چوب
ت. کاهش وزن، زیرا این کار می‌تواند استرس موجود در قلب و ریه را کاهش دهد و انجام فعالیت‌های بدنی را آسان‌تر کند؛‌ هر دوی این‌ها می‌توانند دستگاه‌های قلبی و عروقی و تنفسی را تقویت کنند.
ث. به بدن‌تان کمی فرصت دهید تا به شرایط مناطق مرتفع عادت کند، شدت فعالیت‌های‌تان را به تدریج افزایش دهید، و در ارتفاعات بالاتر از ۱۵۰۰ متر فعالیت‌های خود را کم‌تر کنید.

۸. گروه‌های خاص

دیسپنه می‌تواند بر گروه‌های خاصی از آدم‌ها به طرق مختلف تاثیر بگذارد:

زنان باردار

به گزارش مرکز کلینیکی و آموزشی کلیولند، بروز علائم خفیفی از دیسپنه در طول دوره‌ی  بارداری شایع است.

زیرا بارداری ظرفیت تنفسی زنان را تغییر می‌دهد.

در طول دوره‌ی بارداری ظرفیت تنفسی افزایش می‌یابد، ولی تا ۲۰ درصد از حجم ریه در پایان یک بازدم کاهش می‌یابد.

تعداد نفس‌های یک زن باردار در هر دقیقه، یا نرخ تنفسی وی، معمولا در طول دوره‌ی بارداری تغییر نمی‌کند.

سالمندان و آدم‌های مبتلا به وضعیت‌ها یا بیماری‌های خطرناک

وقتی بیماران به مراحل پیشرفته‌ی برخی بیماری‌های خاص می‌رسند، ممکن است دچار دیسپنه بشوند.

در این وضعیت، پزشکان با تنگی نفس به عنوان بخشی از برنامه‌ی درمانی مربوط به آخرین دوره‌ی زندگی بیمار مبارزه می‌کنند؛ زیرا درمان دیسپنه با برخی داروهای خاص ممکن است باعث بروز برخی مشکلات ناخواسته شود.

نوزادان

بیماری‌های مربوط به بخش فوقانی دستگاه تنفسی که باعث بروز دیسپنه حاد می‌شوند، جزء موارد اورژانسی نسبتا شایع در نوزادان به شمار می‌روند. این بیماری‌ها یکی از شایع‌ترین علت‌های بروز تنگی نفس در نوزادان هستند.

خروسک، استنشاق یک جسم خارجی، و التهاب اپیگلوت، همگی جزء شایع‌ترین علت‌های دیسپنه در نوزادان هستند.

۹. چشم‌انداز بیماری

چشم‌انداز بیماری در افراد مبتلا به دیسپنه به علت‌های بروز این وضعیت بستگی دارد.

چنان‌چه بتوان بیماری زمینه‌ای از جمله ذات الریه یا آسم خفیف را با موفقیت درمان و برطرف کرد، آن‌گاه مشکلات تنفسی ممکن است به طور کامل برطرف یا به اندازه‌ی قابل توجهی کم‌تر شوند.

با وجود این، اگر تنگی نفس به علت بروز بیماری‌های خطرناک یا مزمنی نظیر نارسایی مزمن قلبی، آسم شدید، یا بیماری مزمن انسدادی ریه ایجاد شده باشد که به مرور زمان وخیم‌تر می‌شوند، میزان بهبودی بیمار محدودتر خواهد بود.

بیماران مبتلا به دیسپنه باید برای تهیه و پیروی از یک برنامه‌ی درمانی جامع با پزشک یا تیم پزشکی معالج خود همکاری کنند.

ترجمه: تحریریه سایت کسب و کار بازده – امیر رضا مصطفایی

منبع: medicalnewstoday

تنگی نفس: ۹ نکته درباره علائم، علتها و درمان دیس پنه