کودکان تحت تاثیر والدین، افراد خانواده و جامعه شان رفتارهای خاصی را به‌دست می‌آورند. بیشتر کودکان دارای مسائل رفتاری جزئی و کوچکی از جمله انعطاف ناپذیری، بی‌ادبی یا کم توجهی هستند. اما درصورتیکه این مسائل پیچیده شوند به اختلال تبدیل خواهند شد. تقریبا یکی از هر پنج کودک تحت تاثیر یک اختلال عاطفی یا رفتاری و روانشناختی قرار دارد. یکی از این اختلالات روانشناختی اختلال دوقطبی در کودکان است که در این وضعیت نوسانات خلق و خویی شدید، بیش فعالی طولانی مدت و به دنبال آن بی‌حالی، کج خلقی، ناامیدی و رفتار غلط در کودکان مبتلا به اختلال دوقطبی دیده می‌شود.

۱. اختلال دوقطبی چیست

اختلال دوقطبی در مراحل اولیه‌اش ممکن است بسیار خفیف‌تر و نامشهود باشد. این بیماری که تحت عنوان افسردگی نیز شناخته می‌شود، وضعیتی است که گریبان زندگی تقریبا ۵ درصد جمعیت بزرگسال جهان را در هر سال می گیرد. قربانیان این اختلال مجبورند در دنیایی متغیر از عواطف زندگی کنند که هیچ کنترلی بر آن ندارند. این اختلال غالبا دوستان و خانواده‌ی فرد مبتلا را نیز تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.

اختلال دو قطبی اساسا دوره‌های به شدت نامتوازنی بین شیدایی(مانیا) و افسردگی است. این امر سبب ایجاد فراز و نشیب‌های شدید با تغییرات روحی ناگهانی و غیرقابل کنترل می‌شود. بسامد این دوره‌ها بین افراد متفاوت است و برخی بیش‌تر از افسردگی مستعد شیدایی هستند و بالعکس و برخی از بیماران ممکن است کاملا از واقعیت جدا شوند.

به طور میانگین اختلال دو قطبی معمولا در اواسط بیست سالگی ایجاد می‌شود، اما شروع علائم در کودکان کم ‌سن‌وسال و بزرگسالان میانسال نیز دیده شده است. این اختلال به عنوان ششمین ناتوانی شایع در دنیا می‌تواند از طریق وراثت منتقل شود یا از افسردگی ناشی شود.

۲. علایم اختلال دوقطبی

بهترین راه برای تعیین آن‌که آیا شما یا شخصی که می‌شناسید اختلال دو قطبی دارید یا نه، جست‌وجو به دنبال علائم افسردگی، شیدایی، یا ترکیب این دو است.

علایم ترکیبی

 نوسان‌های خلقی

این یک علامت ترکیبی رایج است که در افراد دوقطبی تجربه می‌شود. یک نوسان خلقی، تغییر ناگهانی از وضعیتی به شدت مثبت به دیدگاهی منفی است. آنها هم‌چنین می‌توانند برعکس نیز اتفاق بیفتند.

 انرژی بالا در ترکیب با روحیه‌ی پایین

وقتی شیدایی با افسردگی برخورد کند جسم و ذهن را با سیگنال‌های متناقض گیج می‌کنند. این‌ها شامل احساس ناراحت‌کننده‌ی افسردگی در ترکیب با احساسات اضطراب، بی‌خوابی، عدم تمرکز حواس، پریشانی، و افکار غیرقابل کنترل است. این علامتی جدی است زیرا روحیه‌ی افسرده در ترکیب با گرایش‌های گاه‌ و ‌بیگاه می‌تواند منجر به شکل‌گیری افکار خودکشی شود.

علائم شیدایی اختلال دو قطبی 

زودرنجی شدید

فرازهای احساسی شدیدی وجود دارد اما قربانی مستعد زودرنجی افزون نیز هست. وقتی قربانیان از دنیای اطرافشان عصبانی می‌شوند و بی‌قرار هستند ممکن است دریابند معمولا چیزهای کوچک و دنیوی باعث واکنش افراطی‌شان می‌شود.

مطلب مرتبط: ۱۲ نشانه که شاید شما اختلال دو قطبی دارید

۳. داستان لیندا کودک مبتلا به اختلال دوقطبی

در همین زمینه یک داستان از دختری مبتلا به این اختلال برای‌تان نقل خواهیم کرد، این داستان مربوط به دختری به نام لیندا است. لیندا دختری ۱۳ است که به تازگی وارد دوره‌ی بلوغ شده است. والدین لیندا متوجه شده‌اند، دخترشان طی یک سال گذشته، ظرف روزها و / یا هفته‌ها دچار نشانه‌های افسردگی یا شیدایی می‌شود. به گفته‌ی والدین لیندا، روحیات این دختر به صورت چرخه‌ای تغییر می‌کند. برای مثال، لیندا یک هفته به شدت پر انرژی است؛ آن‌چنان نیاز به خواب ندارد؛ به شدت روی یک پروژه‌ی نمایشگاه علمی تمرکز می‌کند، و به سادگی از آدم‌های اطراف‌اش رنجیده خاطر می‌شود. ولی طبق گفته‌ی والدین این دختر، لیندا ظرف دو هفته پیش از این دوره‌ی پر انرژی، ظاهرا بسیار غمگین و افسردگی بود. به گفته‌ی آن‌ها، این چرخه‌ها به مدت بیش از یک سال است که ادامه دارند و تاثیر مخربی بر وضعیت زندگی روزانه و فعالیت‌های کلاسی، اجتماعی، و خانوادگی این دختر داشته‌اند.

پس از انجام ارزیابی‌ها توسط یک روانشناس، معلوم شد لیندا به اختلال دو قطبی مبتلا است. والدین لیندا تصمیم گرفته‌اند دخترشان را به وسیله‌ی جلسات درمانی هفتگی و مصرف برخی داروها درمان کنند.

۴. نشانه های اختلال دوقطبی در کودکان

اختلال دو قطبی در کودکان معمولا در دوره‌ی بلوغ ظاهر می‌شود؛ با وجود این، شواهدی وجود دارند که نشان می‌دهند کودکان کوچک‌تر نیز به این وضعیت دچار شده‌اند. کودکان مبتلا به اختلال دو قطبی چرخه‌هایی از شیدایی و سپس چرخه‌هایی از افسردگی را از خود بروز می‌دهند. نشانه‌های اختلال دو قطبی در کودکان و بزرگسالان شبیه یکدیگر هستند؛ با وجود این، به اعتقاد متخصصان، یک تفاوت عمده میان اختلال دو قطبی در کودکان و بزرگسالان وجود دارد:

یکی از بارزترین تفاوت‌های اختلال دو قطبی در کودکان و بزرگسالان این است که کودکان مبتلا به این اختلال چرخه‌های افسردگی و شیدایی را بسیار سریع‌تر تجربه می‌کنند. بر خلاف بزرگسالان که دوره‌های افسردگی و شیدایی‌شان ممکن است هفته‌ها، ماه‌ها، یا سال‌ها طول بکشند، این دوره‌ها در کودکان ممکن است ظرف یک روز تغییر کنند.

همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، هنگامی که کودک مبتلا به این اختلال در دوره‌ی افسردگی قرار دارد، نشانه‌هایی از افسردگی را از خود بروز می‌دهد. ولی این کودک در دوره‌ی شیدایی ممکن است دچار رفتارهایی از قبیل زودرنجی، کاهش نیاز به خواب، آشفتگی ذهنی، پر حرفی شدید، و انحرافی ذهنی شود. هم‌چنین، آن‌ها در این دوره ممکن است بر یک فعالیت خاص به شدت تمرکز کنند.

کودکانی که دچار اختلال دوقطبی هستند ممکن است رفتارهای به سرعت تغییر یابنده و غیرقابل پیشبینی از خود بروز دهند. ممکن است در یک لحظه پرخاشگر، و ناگهان بعد از آن درونگرا و کم حرف باشند. این تغییر خلق و خو به طور قابل ملاحظه ای با توانایی کودک برای فعالیت و نیز لذت بردن از زندگی تداخل میکند. عملکرد تحصیلی، روابط دوستانه و به ویژه روابط خانوادگی، همگی ممکن است تحت تأثیر این بیماری قرار گیرند.

۵. تشخیص اختلال دوقطبی در کودکان

بسیاری از این رفتارها را می‌توان در کودکان مبتلا به اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی (ADHD) نیز مشاهده کرد. به همین خاطر نیز برای تشخیص این اختلال به ارزیابی یک متخصص روانشناس نیاز داریم. این متخصص می‌تواند تشخیص دهد آیا چرخه‌های افسردگی و شیدایی در یک کودک جزء معیارهای تشخیصی برای اختلال دو قطبی هست یا خیر.   ‌

این ارزیابی شامل به دست آوردن سابقه کامل عوارض، مانند زمان شروع، مدت ماندگاری و میزان شدت آنهاست. همچنین باید مشخص گردد که آیا کودک قبلاً نیز این عوارض را داشته یا نه، و اگر داشته، آیا درمان شده یانه، و اگر درمان شده چگونه. برای این منظور، معمولاً از پرسشنامه اختلال خلق و خو استفاده میشود. این پرسشنامه، مجموعه ای از سوالاتی است که از بیمار پرسیده می شود و به تشخیص این که کودک  نشانه های مانیایی قبلی داشته یا نه کمک میکند.

متخصص سلامت معمولاً درباره این که کودک به مرگ یا خودکشی فکر کرده است یا نه و نیز اینکه سایر افراد خانواده سابقه اختلال خلق و خود یا مصرف الکل و دارو داشته اند سوال میکند.سابقه پزشکی خانوادگی در تشخیص اختلال دوقطبی در کودکان ، بسیار اهمیت دارد. بسیاری از کودکانی که دچار اختلال دوقطبی هستند دارای پدر و یا مادر دوقطبی هستند. هر چند ممکن است بیماری در آنها تشخیص داده نشده باشد.

مشخصه اختلال دوقطبی در کودکان میتواند تغییر سریع و مداوم خلق و خو و وجود نشانه های مختلط از مانیا و افسردگی باشد

تشخیص اختلال دوقطبی در کودکان عمدتاً به نشانه ها و عوارض بستگی دارد. و این امر بسیار دشوار است زیرا نشانه ها به سرعت تغییر میکنند و مثلاً ممکن است فقط در خانه بروز یابند و تنها توسط افراد خانواده یا پرستاران مشاهده شوند.

۶. درمان اختلال دوقطبی در کودکان

فرایند درمانی کودکان مبتلا به اختلال دو قطبی می‌تواند شامل جلسات مشاوره و غالبا مصرف دارو باشد – این فرایند درمان باید به صورت مداوم انجام شود. اختلال دو قطبی معالجه نمی‌شود، ولی با کمک روانشناس و داروها می‌تواند علائم آن را کنترل کرد.

در بعضی موارد، تشخیص این اختلال در کودکان یا نوجوانان در چنان شرایط بحرانی صورت میگیرد که بستری کردن بیمار زیر نظر روانپزشک را ایجاب میکند. علّت بستری کردن،استفاده از دارو درمانی، پایش وضعیت بیمار و باز داشتن او از آسیب رساندن به خود یا دیگران است. بستری کردن بیمار در شرایطی که احتمال عدم مصرف صحیح دارو و دسترسی بیمار به وسایل خطرناک (مثل اسلحه) وجود داشته باشد نیز صورت میگیرد.

دارو درمانی

دارو درمانی معمولاً نخستین درمان برای اختلال دوقطبی است. از دارو درمانی برای کنترل سریع و برطرف کردن خطر یا کاهش عوارض و جلوگیری از بروز دوره های بعدی استفاده میشود. اگر اختلال کارکرد غده تیروئید وجود داشته باشد، باید پیش از آن که اختلال دوقطبی مورد بررسی قرار گیرد، برطرف گردد.

داروهای تثبیت کننده

نخستین دارویی که برای اختلال دوقطبی تجویز میشود. انواع مختلف تثبیت کننده های خلق و خو است که ممکن است در بیماران مختلف، اثربخشی متفاوتی داشته باشند و در صورتی که یک دارو اثر بخش نباشد ممکن است داروی تثبیت کننده خلق و خوی دیگری نیز به عنوان داروی دوم افزوده گردد.

داروهای ضد جنون

این داروها ممکن است برای درمان برخی از کودکانی که رفتار پرخاشگرانه دارند یا نشانه های روان پریشی در آنها مشاهده شده، به کار رود. البته استفاده از این داروها بایدبا آزمایشهای مرتب خون، پایش گردد هنگامی که اختلال دوقطبی تشخیص داده شود، مصرف برخی داروها باید قطع گردد یا به دقت زیر نظر گرفته شود. برای مثال، برخی از کودکان دوقطبی که برای درمان نقص توجه/ بیش فعالی، داروهای محرک استفاده میکنند ممکن است حالتهای مانیایی در آنها تشدید شود.

داروهای ضد افسردگی

داروهای ضد افسردگی نیز در بیماران دوقطبی باعث دورههای مانیایی یا بدتر کردن آن میشوند.هرچند، گاهی اوقات ممکن است به همراه داروهای تثبیت کننده خلق و خو برای درمان دوره های افسردگی در اختلال دوقطبی به کار روند

با وجودی که تجویز داروهای ضد افسردگی برای برخی از کودکان مبتلا به اختلال دوقطبی مفیداست امّا این داروها باید با دقت و احتیاط زیاد مصرف گردند. سازمان غذا و داروی آمریکا هشدار داده است که داروهای ضد افسردگی میتواند باعث افزایش خطر فکر کردن به خودکشی در برخی بیماران (به ویژه کودکان) گردد.

روان درمانی

روان درمانی معمولاً تنها هنگامی مورد استفاده قرار میگیرد که شدیدترین نشانه های اختلال دوقطبی با دارو درمانی تحت کنترل درآمده باشند. کودکانی که تحت روان درمانی قرار میگیرند یاد خواهند گرفت که خود را بهتر درک کنند و ارزش بیشتری برای خود قائل شوند. همچنین روشهایی برای کاهش استرس و بهبود روابط به آنها یاد داده خواهد شد روان درمانهایی که معمولاً در درمان اختلال دوقطبی به کار میروند عبارتند ازرفتار درمانی شناختی بیمار یاد میگیرد که الگوهای فکری و رفتارهای نامناسب خود راتغییر داده و کنترل کند. در مورد کودکان، این روش درمانی تنها بر روی رفتار تمرکز میکند تا زمانی که آنها درک بهتری از توانائیهای شناختی خود به دست آورند.

ترجمه: تحریریه سایت کسب و کار بازده – پریسا جعفری

منبع:‌ سایکولوژی تودی

اختلال دوقطبی در کودکان: ۶ نکته درباره علائم، روش تشخیص و درمان