افرادی که ماجرایی تلخ و دردناک را در زندگی پشت سر گذاشته‌اند، حتی مدت‌ها بعد از وقوع آن حادثه، درگیر چالش‌هایی عاطفی می‌شوند. اگرچه معمولاً فرد پس از مصیبت یا واقعه‌ای دردناک چالش‌های عاطفی را تجربه می‌کند اما، با گذشت زمان و درمان درد و رنج حاصل از آسیب روانی، علائم این چالش‌ها نیز تخفیف می‌یابد. با این وجود، افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه و آسیب روانی به طور مستمر درگیر علائم این اختلال هستند و این وضعیت منجر به استرس و پریشانی قابل‌توجهی  در آن‌ها می‌شود.

۱. تعریف اختلال استرس پس از سانحه و آسیب روانی

کتابچه‌ی راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات ذهنی یا دی‌اس‌ام-۵ منبعی است که متخصصان بالینی از آن برای تشخیص اوضاع سلامت ذهنی بهره می‌برند. در سال‌های قبل، اختلال استرسی پس از آسیب روانی زیرمجموعه‌ای از بیماری‌های اضطرابی به شمار می‌رفته است. نسخه‌ی فعلی این کتابچه، اختلال استرس پس از آسیب روانی را زیرمجموعه‌ای از اختلالات مرتبط با تروما و استرس‌زاها قرار داده است.

فرد مبتلا به اختلال استرس پس از آسیب روانی معمولا پس از پشت سر گذاشتن یک ماجرا یا رخداد تروماتیک، این نوع اختلال را تجربه می‌کند. فرقی نمی‌کند که این ماجرا یک حادثه‌ی واحد بوده یا مجموعه‌ای از تجربه‌های دردناک تکراری و شدید. طیف متنوعی از اختلالات عاطفی و علائم و نشانه‌ها با اختلال استرسی پس از آسیب روانی مرتبط هستند. این اختلالات و علایم، منجر به آشفتگی یا نقصی اساسی در تعاملات اجتماعی فرد، توانایی کار کردن او یا سایر ابعاد مهم عملکردهای او می‌شوند.

۲. چه کسانی تحت‌تاثیر این اختلال قرار می‌گیرند؟

برآورد می‌شود که در حال حاضر نزدیک به هشت میلیون نفر در ایالات متحده درگیر اختلال استرسی پس از آسیب روانی هستند. این رقم براساس عواملی چون جنسیت، پاسخ عاطفی به آسیب روانی و سایر عوامل متغیر می‌شود.

در مجموع، برآورد می‌شود که هفت تا هشت درصد از انسان‌ها در برهه‌ای از زندگی خود اختلال استرسی پس از آسیب روانی را تجربه می‌کنند.

طبق آمار به دست آمده، حدود هفتاد درصد از افراد بزرگسال در ایالات متحده حداقل یک بار در عمرشان آسیب روانی را تجربه کرده‌اند. با در نظر گرفتن این رقم، ذکر این نکته ضروری‌ است: اکثر کسانی که آسیب روانی را تجربه می‌کنند، گرفتار اختلال استرسی پس از آسیب روانی نمی‌شوند.

برخی از فاکتورهای مرتبط با احتمال شکل‌گیری اختلال استرسی پس از آسیب روانی عبارتند از:

• شرایط سلامت ذهنی یا جسمی
• پاسخ عاطفی در حین تروما
• نوع آسیب روانی
• جنسیت( تحقیقات نشان داده‌اند که احتمال ابتلا به اختلال استرسی پس از آسیب روانی در زنان دو برابر مردان است)
• سن
• وضعیت تاهل
• حمایت عاطفی
• تجربه‌ی عوامل استرس‌زای دیگر پس از تروما

۳. انواع اختلال استرسی پس از آسیب روانی

در حین تشخیص اختلال استرسی پس از آسیب روانی ممکن است اسپسیفایرهای مشخصی هم شناسایی شوند به این معنی که ویژگی‌های مشخص موجود آن اختلال را از تشخیص گسترده‌تر اختلال استرسی پس از آسیب روانی متمایز می‌کند. برخی از اسپسیفایرهای شناسایی شده در دی‌اس‌ام-۵ عبارتند از:

• منفک‌کننده‌ها
• بروز یا شروع با تاخیر

اختلال استرسی پس از آسیب روانی در کودکانِ پیش‌دبستانی

یکی از تغییراتی که در جدیدترین به روز رسانی‌های دفترچه‌ی راهنمای تشخیصی مخصوص روانشناسان اعمال شده گنجاندن علائم اختلال استرسی پس از آسیب روانی مخصوص کودکان شش سال یا کوچک‌تر از شش سال است. کودکانی که آسیب‌های روانی را مشاهده می‌کنند و در جریان این آسیب‌ها زندگی می‌کنند هم ممکن است علائم پریشانی احساسی را پس از سانحه تجربه کنند. درست مثل بزرگسالان( و هر فردِ بالای شش سال) معیارهای مشخصی وجود دارد که باید بررسی شود تا وضعیت اختلال استرسی پس از آسیب روانی در کودک شناسایی شود.

منفک‌کننده‌ها

منفک‌کننده شناسه‌ای در تشخیص اختلال استرسی پس از آسیب روانی است و عبارت است از مشاهده‌ی علائم خوددگربینی مداوم یا بازگشت‌کننده یا مشاهده‌ی علائم مسخِ واقعیت در فرد. خوددگربینی یعنی فرد چیزی را جوری تجربه می‌کند انگار خودش مشاهده‌گر خودش است و بدنش را از بیرون مشاهده می‌کند. مسخ واقعیت یعنی فرد احساس می‌کند چیزهای پیرامون او واقعی نیستند و گویی فرد با دنیای پیرامونش غریبه و از آن جداست.

شروع با تاخیر

اخیراً عبارت شروع با تاخیر، در دی‌اس‌ام-۵ به بروز با تاخیر تغییر یافته است. اگرچه افرادی که این شناسه‌ی خاص را دارند مسلماً مبتلا به اختلال استرسی پس از آسیب روانی شناخته می‌شوند اما، ابتلای به این اختلال حداقل تا شش ماه پس از سانحه‌ی روانی کاملاً مشهود نمی‌شود. شاید فردی شروع و بروزِ برخی از علائم اختلال را فورا   ً پس از سانحه‌ی روانی تجربه کند اما تمامیِ علائم لازم برای تشخیص و تایید ابتلایِ فرد به این اختلال شش ماه بعد از سانحه‌ی روانی بروز می‌کند.

اختلال استرسی پیچیده‌ی پس از آسیب روانی

برخی اوقات، فرد آسیب روانی فراموش‌نشدنی و بحرانی را تجربه می‌کند. تصادف ماشینِ وحشتناک یا سرقتِ مسلحانه برخی از این نمونه‌ها هستند. به دلیلِ اینکه احتمال وقوع مجدد این تجربه‌ها کم است، آن‌ها را سوانحی بحرانی می‌نامیم. برخی دیگر از آسیب‌های روانی هستند که امکان تکرار و وقوع مجددشان زیاد است. خشونت خانگی، سوءاستفاده‌ی جنسی، طردشدگی‌های کودکی برخی از این موارد هستند. فرد ماجرایی خاص را بارها و بارها در طول زمان تجربه می‌کند. درصورتیکه کسی این نوع آسیب روانی مزمن‌تر و حادتر را تجربه کند، از آن به عنوان اختلال استرسی پیچیده‌ی پس از آسیب روانی نام برده می‌شود.

۴. علائم اختلال استرس پس از سانحه

اگرچه افراد فراوانی هستند که ممکن است آسیب‌ روانی را در زندگی‌شان تجربه کنند، بسیاری از آن‌ها به اختلال استرسی پس از آسیب روانی مبتلا نمی‌شوند. فرد مبتلا به این اختلال می‌بایست علائم مشخصی را تجربه کند؛ علائمی که از آن‌ها به عنوان معیارهای تشخیصی نام برده می‌شود. در این صورت است که اختلال استرسی پس از آسیب روانی مسلماً در فرد تایید می‌شود. علائم اختلال استرسی پس از آسیب روانی به چهار گروه جداگانه تقسیم می‌شوند:

• تجربه‌ی مجدد
•  فرار
•  بیش انگیختگی
• افکار و باورهای منفی

برای مطالعه مقاله کامل شناسایی علائم اختلال استرس پس از سانحه به مقاله ۴ مهمترین علائم اختلال اضطراب پس از سانحه مراجعه کنید

۵. تشخیص اختلال استرسی پس از آسیب روانی

برای تشخیص قطعی اختلال استرسی پس از آسیب روانی نیازی نیست که فرد همه‌ی این علائم را داشته باشد. در حقیقت، به ندرت پیش می‌آید که فرد مبتلا به اختلال استرسی پس از آسیب روانی تمامِ علائم فهرست شده در بالا را مشاهده کند. فردی که تعداد مشخصی از علائم هر گروه را هم داشته باشد مسلماً مبتلا به این نوع از اختلال است.

موارد دیگری هم برای تشخیص این اختلال باید در فرد ارزیابی شود؛ برای مثال اینکه فرد در ابتدا، چطور به سانحه‌ی روانی پاسخ داده است، چه مدت است که علائم را در خودش مشاهده کرده است و این علائم تا چه اندازه زندگی او را تحت‌تاثیر قرار داده است. فردی که سانحه‌ی روانی را پشت سر گذاشته، به منظور تشخیص قطعی اختلال استرسی پس از آسیب روانی باید تمامی این موارد را با یک متخصص سلامت روان واجدشرایط بررسی کند.

۶. مدیریت اختلال استرسی پس از آسیب روانی

مدیریت علائم اختلال استرسی پس از آسیب روانی دشوار است و به این ترتیب، بسیاری از افراد مبتلا به این اختلال احتمالا به سمت روش‌هایی ناسالم از قبیل سوء مصرف الکل یا مواد مخدر یا خودآزاری علنی روی می‌آورند. وجود این خطرات، این ضرورت را ایجاب می‌کند که روش‌های مدیریتی سالم برای برخورد با علائم  اختلال استرسی پس از آسیب روانی طراحی شود. شما می‌توانید روش‌های زیر را وارد زندگی خودتان کنید و به این ترتیب، علایم اختلال استرسی پس از آسیب روانی را مدیریت کنید:

• یاد بگیرید که چطور اضطراب را مدیریت کنید
• روش‌هایی سالم برای مدیریت عواطف‌تان پیدا کنید.
• یاد بگیرید چطور خاطرات و افکار منفی‌تان را مدیریت کنید.
• مشکلات خواب را مدیریت کنید.
• یاد بگیرید محرک‌های اختلال استرسی پس از آسیب روانی را شناسایی و مدیریت کنید.
• فلش‌بک‌ها و کناره‌گیری‌ها را مدیریت کنید.

۷. روش‌های درمانی اختلال استرسی پس از آسیب روانی

برخی روش‌های درمانی در کمک به افراد مبتلا به علائم اختلال استرسی پس از آسیب روانی و مدیریتِ این علائم موثر بوده‌اند. برخی از این روش‌ها به شرح زیر است:

رفتاردرمانی شناختی

رفتاردرمانی شناختی در اختلال استرسی پس از آسیب روانی بر تغییر روش ارزیابی موقعیت‌ها، افکار، احساسات و رفتارهای ناسالمی که ریشه در افکار و احساسات فرد دارد و نیز بر تغییر شیوه‌ی پاسخ دادن به این‌ها تمرکز می‌کند.

درمان از راه مواجهه

درمان از راه مواجهه نوعی رفتاردرمانی مناسب برای اختلال استرسی پس از آسیب روانی است. هدف از این نوع درمان کاهش ترس‌، اضطراب و رفتار اجتنابی است به این ترتیب که شما را کاملاً با افکار، احساسات یا موقعیت‌هایی که از آن‌ها می‌ترسید روبرو یا مواجه می‌کند.

پذیرش و تعهددرمانی

پذیرش و تعهددرمانی نوعی رفتاردرمانی مبتنی بر این نظریه است که درد و رنج‌های ما ناشی از تجربه‌ی دردِ عاطفی نیست بلکه از فرارِ آگاهانه‌ی ما از درد و رنج ناشی می‌شود. هدفِ اصلیِ این روش درمانی این است که به شما کمک کند تا پذیرا و خواستار تجربه‌های درونیِ خودتان باشید و توجه خود را بر فرار یا اجتناب از درد معطوف نکنید، که این کاری عبث و غیرممکن است؛ بلکه باید تمرکز خود را بر داشتن یک زندگی معنادار متمرکز کنید.

حساسیت‌زدایی از طریق حرکت چشم و پردازش مجدد

این روشِ درمانیِ موثر برای درمانِ اختلال استرسی پس از آسیب روانی عبارت است از فکر کردن درباره‌ی آن آسیب‌ روانی و همزمان، توجه کردن به یک محرکِ بیرونی؛ مثلاً نور یا انگشتی که جلو و عقب می‌رود. این روش به شما کمک می‌کند تا ارتباطات جدیدی بین آن آسیب روانی و تفکری‌ مثبت‌تر برقرار کنید.

۸. اختلال استرسی پس از آسیب روانی در کودکان

کودکان در برابر دشواری‌های اختلال استرسی پس از آسیب روانی مصون نیستند. طبق آمار ارائه شده بیش از دو سوم کودکان تا سن شانزده سالگی لااقل یک تجربه‌ی تلخ روانی را تجربه می‌کنند. علاوه بر این، برآورد می‌شود که ۱۹ درصد از کوکان مصدوم و ۱۲ درصد از نوجوانانی که معلولیت جسمی دارند، به اختلال استرسی پس از آسیب روانی مبتلا هستند.

تجربه‌های احتمالی که آسیب روانی کودک را به همراه دارند عبارتند از:

• تجاوز روانی، فیزیکی یا جنسی
• خشونت در اجتماع یا در مدرسه
• مشاهده یا تجربه‌ی خشونت خانگی
• بلایای طبیعی
• تروریسم
• بهره‌کشی جنسی تجاری
• از دست دادن یکی از عزیزان در نتیجه‌ی اتفاق یا خشونت
• بیماری یا تصادف تهدیدکننده‌ی زندگی

از آن‌جا که پردازش تجربه‌ها و کنار آمدن با تاثیر عاطفی ماندگار حاصل از آسیب روانی برای کودکان کاری دشوارتر است، حامیان کودک( پرستاران، خویشاوندان و غیره) باید به کودک فرصتی بدهند تا درباره‌ی این تجربه‌ها حرف بزند. سیستمِ حمایتی کودک بخشی اساسی در روند بهبود و درمان کودک به شمار می‌رود. وجود یک سیستم حمایتی قوی و دسترسی به متخصصان حوزه‌ی آسیب‌های روانی برای مدیریت سالم آسیب‌ روانی و درمان لازم و ضروری است.

۹. اختلال استرسی پس از آسیب روانی در عزیزان

پیدا کردن راه‌های حمایت از عزیزی که به اختلال استرسی پس از آسیب روانی مبتلاست ممکن است کار سختی باشد. یکی از موثرترین کارهایی که می‌توانید بکنید این است که اطلاعات‌تان در زمینه‌ی علائم اختلال استرسی پس از آسیب روانی و سختی‌های زندگی با این اختلال را افزایش بدهید. وقتی بدانید یکی از عزیزان‌تان چه چیزی را تجربه می‌کند، می‌توانید درک و همدردی‌تان با او را افزایش بدهید و با او راحت‌تر درباره‌ی مشکلاتش گفتگو کنید.

یکی از اصلی‌ترین کارهای لازم این است که با این فرد صحبت کنید، او را دعوت کنید که از یک متخصص مجرب در این راه کمک بگیرد و او را تشویق به این کار کنید. آن دسته از علائمی که تاکنون مورد توجه قرار نگرفته‌اند با گذشت زمان تشدید می‌شوند. به این ترتیب، باید تمام سعی‌تان را بکنید و به آن فرد کمک کنید تا فرآیند درمانش را از طریق یک سیستم حرفه‌ای شروع و دنبال کند.

نترسید و از او درباره‌ی تجربه‌هایش بپرسید. پذیرا باشید و فعالانه گوش بدهید. قرار نیست شما همه چیز را درست کنید. فقط به فرد محبوب‌تان فضایی بدهید تا به راحتی و بدون ترس از قضاوت یا انتقاد حرفش را بزند.

از پزشک یا متخصص بهداشت روان‌تان بخواهید متخصصی در حوزه‌ی درمان اختلال استرسی پس از آسیب روانی را به شما معرفی کند.

ترجمه: تحریریه سایت کسب و کار بازده – فاطمه یحیی

منبع: verywellmind

۹ نکته درباره انواع،تشخیص و درمان اختلال استرس پس از سانحه